Szparagi to bardzo zdrowe warzywa, które charakteryzują się ciekawymi walorami smakowymi. Zielone i białe szparagi są dostępne w polskich sklepach od marca do końca czerwca, dlatego warto korzystać z okazji, kiedy tylko się pojawią. Jak wybrać, gotować i podawać różne rodzaje szparagów? Co zrobić, żeby cieszyć się szparagami także po sezonie? Czy są one zdrowe dla każdego, czy istnieją osoby, które powinny ich unikać?
Czym są szparagi?
Szparagi to warzywa, które znane były już starożytnym Grekom, Egipcjanom, Rzymianom i Chińczykom. Współcześnie najbardziej kojarzą się z kuchnią francuską, choć na polskich stołach pojawiły się już w osiemnastym wieku. Szparagi są niezwykle łatwe w przygotowaniu i niskokaloryczne. W sklepach możemy spotkać szparagi zielone, białe i fioletowe. Sezon na szparagi rozpoczyna się pod koniec maja – na początku kwietnia i trwa do czerwca. Warto w tym czasie jak najczęściej sięgać po te warzywa, ponieważ oprócz wybornego smaku mają również doskonałe właściwości odżywcze i lecznicze. Jedzenie szparagów to sposób na dostarczenie organizmowi cennych witamin i minerałów, a także uchronienie się przed wieloma chorobami.
Szparagi na przestrzeni dziejów
Popularne szparagi są znane człowiekowi przynajmniej od pięciu tysięcy lat. Ich smak znali już starożytni:
- Grecy,
- Rzymianie,
- Egipcjanie,
- a także Chińczycy.
Początkowo były dziko rosnącą rośliną, o ich uprawie pomyślano znacznie później. W dawnych czasach cieszyły się popularnością głównie jako skuteczny afrodyzjak. Do Europy warzywa te dotarły dopiero w średniowieczu, za to szybko zyskały na popularności. W średniowieczu ich właściwości lecznicze zdecydowanie przeważały nad walorami smakowymi. Do francuskich kuchni wprowadził je dopiero Ludwik XIV.
W Polsce szparagi pojawiły się w XVIII wieku i przez długi czas uchodziły za warzywo dla elit. Dopiero współcześnie zaczęły pojawiać się powszechnie na polskich stołach.
Szparagi – właściwości odżywcze
W szparagach znajdziemy wiele ważnych dla naszego zdrowia składników odżywczych. Warzywa te zawierają duże ilości witamin C, K i E, kwas foliowy. Spośród minerałów warto wymienić:
- wapń,
- fosfor,
- i potas.
Zielone odmiany szparagów zawierają również pokaźne ilości chlorofilu. Poza tym warzywa te są bogate w:
- błonnik,
- glutation,
- asparaginę,
- saponiny,
- kwercetynę,
- i inulinę.
Dzięki witaminie C szparagi wzmacniają odporność organizmu. Witamina C chroni przed infekcjami, jej obecność w organizmie pozwala łagodzić objawy alergii, bierze udział w syntezie kolagenu, przyspiesza gojenie się ran, a nawet zrastanie się kości, jest również bardzo silnym antyoksydantem – usuwa wolne rodniki z organizmu. Regularne przyjmowanie witaminy C zapobiega nowotworom, chroni także przed przedwczesnym starzeniem. Jej obecność jest ważna dla prawidłowego przyswajania żelaza. Żeby cieszyć się właściwościami witaminy C unikajmy długiego gotowania szparagów.
Obecna w szparagach witamina E rozpuszcza się w tłuszczach, dlatego warzywa te należy podawać z odrobiną oliwy z oliwek. Dzięki jej regularnemu przyjmowaniu organizm jest chroniony przed nowotworami, a także wolniej się starzeje (witamina E jest doskonałym antyoksydantem – wychwytuje i usuwa wolne rodniki).
Wysokiej jakości witamina E jest niezbędna dla serca i układu krwionośnego – zapobiega ona chorobom serca i naczyń krwionośnych. Udowodniono, że witamina E obniża poziom złego cholesterolu we krwi, a także zapobiega tworzeniu się zakrzepów. Dodatkowo pozytywnie wpływa na układ rozrodczy (z tego względu jest nazywana witaminą płodności). Przyjmowanie witaminy E jest bardzo ważne dla skóry, włosów i paznokci. Jest ona popularnym składnikiem kosmetyków pielęgnacyjnych i przeciwsłonecznych.
Kwas foliowy, znany także jako (witamina B9, floacyna lub witamina B11) jest niezbędny, żeby nasz układ nerwowy i krwionośny funkcjonował bez zarzutów. Jego przyjmowanie zalecane jest każdemu, a szczególnie kobietom w ciąży – jest on odpowiedzialny za wzrost i prawidłowe funkcjonowanie wszystkich komórek organizmu. Witamina B9 zmniejsza ryzyko wystąpienia anemii, ma również działanie przeciwnowotworowe. Jej odpowiednie stężenie we krwi pozytywnie wpływa na mózg, pozwala lepiej radzić sobie ze stresem, poprawia pamięć i koncentrację.
Witamina K jest odpowiedzialna za prawidłową krzepliwość krwi. Jest również niezbędna dla naszych kości, gdyż bierze udział w mineralizacji tkanek.
Szparagi są bardzo dobrym źródłem wapnia, który zapewnia nam mocne, odporne na złamania kości i zdrowe zęby. Wapń ma wpływ na kurczliwość mięśni i krzepnięcie krwi, a dodatkowo łagodzi objawy alergii skórnych i pokarmowych. Jego obecność jest niezbędna, żeby nasz układ nerwowy działał prawidłowo.
Z kolei fosfor jest jednym z budulców kości i zębów, a także kwasów nukleinowych (DNA i RNA), ma wpływ na utrzymanie prawidłowego pH krwi. W szparagach znajdziemy duże ilości potasu, który jest niezmiernie ważny dla prawidłowego działania układu nerwowego, układu krwionośnego – reguluje ciśnienie krwi, jest on odpowiedzialny za prawidłową kurczliwość mięśni i gospodarkę wodno-elektrolitową organizmu.
Zielone szparagi zawierają duże ilości chlorofilu, który ma działanie przeciwnowotworowe, przeciwzapalne, chroni przed stresem oksydacyjnym i stanami zapalnymi w organizmie. Co więcej wykazuje on dobroczynny wpływ na układ trawienia, a także przyczynia się do poprawy kondycji skóry.
Zawarty we wszystkich rodzajach szparagów błonnik wspomaga trawienie, wypełnia żołądek i daje poczucie sytości, co przekłada się na utrzymanie lub uzyskanie prawidłowej wagi.
Szparagi dostarczają nam także glutationu – bardzo silnego przeciwutleniacza występującego naturalnie w ludzkim organizmie (nie zawsze jednak w pożądanych ilościach). Glutation niszczy wolne rodniki, chroniąc tym samym przed nowotworami i przedwczesnym starzeniem. Dodatkowo uczestniczy on w transporcie aminokwasów, produkcji koenzymów, a także rozmnażaniu limfocytów. Dzięki niemu zwiększa się nasza odporność, mięśnie są silne, a organizm szybko się regeneruje. Glutation minimalizuje szkodliwe działanie kortyzolu. Jest on ważny w procesach detoksykacji organizmu, co więcej łagodzi objawy towarzyszące leczeniu nowotworów.
Obecna w szparagach asparagina (kwas d-asparaginowy) to białkowy aminokwas, który zwiększa produkcję testosteronu, pozytywnie wpływa na libido, przyczynia się do szybszej regeneracji organizmu, poprawia jakość snu. Działa też moczopędnie. Dzięki jej obecności organizm szybciej pozbywa się toksyn.
Kolejną cenną substancją, którą znajdziemy w szparagach jest inulina – naturalny prebiotyk. Jej zadaniem jest odżywianie pożytecznych bakterii w naszym organizmie, a tym samym usprawnienie pracy jelit i wzmocnienie układu odpornościowego. Inulina uważana jest również za rozpuszczalny błonnik, który obniża poziom glukozy i cholesterolu we krwi. Spożywanie inuliny jest zalecane między innymi osobom odchudzającym się, gdyż zmniejsza ona łaknienie.
Saponiny to związki przyspieszające trawienie tłuszczów, działające moczopędnie i przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie. Co więcej zwiększają one wydzielanie śluzu i soków trawiennych. Obniżają poziom złego cholesterolu.
Kwercetyna jest flawonoidem posiadającym bardzo silne właściwości antyoksydacyjne. Działa ona przeciwnowotworowo, wykazuje pozytywny wpływ na układ krążenia, łagodzi objawy alergii, pomaga w odchudzaniu (hamuje wytwarzanie komórek tłuszczowych).
Szparagi – zastosowanie
Regularne spożywanie szparagów zalecane jest między innymi osobom na diecie redukcyjnej, gdyż warzywa te pomagają w szybszym pozbyciu się nadmiernej tkanki tłuszczowej. Są one stosowane również w celu zwiększenia odporności organizmu, w leczeniu i zapobieganiu cukrzycy typu 2. Poleca się je kobietom w ciąży, a także wszystkim tym, którzy chcą zadbać o swój mózg.
Włączenie szparagów do diety jest rekomendowane w profilaktyce chorób serca i osteoporozy. Szparagi działają moczopędnie, poprawią kondycję włosów, skóry i paznokci. Od wieków uważane są ponadto za afrodyzjak.
Szparagi na odchudzanie
Szparagi to wymarzone warzywa dla osób odchudzających się. Są one niskokaloryczne – 100 g tych warzyw zawiera jedynie 18 kcal, a do tego jest prawdziwą bombą witamin, minerałów i innych substancji korzystnie wpływających na zdrowie. Odchudzające działanie szparagów nie jest spowodowane jedynie niską ilością kalorii.
Warzywa te zawierają duże ilości błonnika – zarówno tego rozpuszczalnego, jak i nierozpuszczalnego. Zjedzenie kilku szparagów zapewnia uczucie sytości na długie godziny, dlatego osoby odchudzające się nie czują potrzeby podjadania pomiędzy posiłkami. Błonnik sprawia ponadto, że procesy trawienne przebiegają szybko i sprawnie. Szparagi chronią przed zaparciami i wzdęciami, które często towarzyszą dietom odchudzającym.
Zawarta w tych warzywach kwercetyna spowalnia procesy tworzenia się nowych komórek tłuszczowych, a jednocześnie przyczynia się do spalania już istniejącego tłuszczu. Również saponiny przyspieszają metabolizm tłuszczów.
Ważna z punktu widzenia osoby odchudzającej się jest również inulina, która poprawia pracę jelit. Inulina jako rozpuszczalny błonnik zmniejsza kaloryczność przyjmowanych pokarmów. Niektóre badania sugerują, że zmniejsza też łaknienie.
Osoby odchudzające się powinny sięgnąć po szparagi również ze względu na zawartość w nich glutationu. Nie przyczynia się on bezpośrednio do spalania tkanki tłuszczowej, jednak zwiększa wydolność organizmu, zapewnia nam silne mięśnie, dzięki czemu treningi stają się bardziej efektywne.
Sprzymierzeńcem w walce o szczupłą sylwetkę jest ponadto chlorofil zawarty w zielonych szparagach. Usprawnia on procesy trawienia, pomaga oczyścić organizm z toksyn, hamuje też apetyt.
Za sprawą dużej zawartości potasu szparagi pomagają usunąć nadmiar wody z organizmu, a tym samym pozbyć się efektu opuchnięcia i tak zwanego wodnego cellulitu.
Szparagi na odporność
Jedzenie szparagów sprawia, że odporność naszego organizmu znacznie się zwiększa. Warzywa te zapewniają nam ogromną dawkę przeciwutleniaczy jak na przykład witamina C i E, glutation, kwercetyna, chlorofil.
Wszystkie odmiany szparagów działają:
- przeciwzapalnie,
- przeciwbakteryjnie,
- przeciwwirusowo,
- i przeciwgrzybiczo.
Hamują one rozwój komórek rakowych, łagodzą objawy alergii. Są w stanie zapobiegać występowaniu choroby Parkinsona, Altzheimera, a także stwardnienia rozsianego.
Duże znaczenie dla układu immunologicznego ma glutation, który uczestniczy między innymi w rozmnażaniu niszczących drobnoustroje limfocytów, przyspiesza regenerację organizmu i zwiększa jego wydolność.
Szparagi na zdrowe serce
Regularne spożywanie szparagów jest bardzo korzystne dla układu krążenia. Zawarte w nich przeciwutleniacze chronią przed chorobami serca. Substancje zawarte w szparagach wykazują zdolności do obniżania poziomu złego cholesterolu we krwi, zwiększają z kolei produkcję dobrego cholesterolu (frakcji HDL). Kwercetyna wspólnie z innymi flawonoidami obniża ciśnienie krwi. Podobne działanie wykazują inulina i saponiny.
Szparagi w walce z rakiem
Pożywne szparagi są warzywami wykazującymi silne działanie przeciwnowotworowe. Zawierają one ogromną ilość przeciwutleniaczy, które wymiatają z organizmu wolne rodniki. Obecny w szparagach błonnik przyspiesza trawienie i wydalanie treści pokarmowej, dzięki czemu pochodzące z żywności szkodliwe, rakotwórcze substancje mają krótszy kontakt z naszym organizmem.
Duże znaczenie w leczeniu nowotworów ma glutation. Posiada on silne właściwości antyoksydacyjne, a ponadto chroni organizm przed skutkami ubocznymi chemioterapii i radioterapii (takie jak na przykład nudności, biegunka czy wypadanie włosów).
Zawarty w zielonych szparagach chlorofil przywraca równowagę kwasowo-zasadową organizmu, dzięki czemu stwarza środowisko, w którym nowotwory nie mogą się rozwijać. Jego wielką zasługą jest również eliminowanie stanów zapalnych, które przyczyniają się do rozwoju chorób. Badania pokazują, że chlorofil jest w stanie naprawiać zniszczenia DNA spowodowane przez nowotwory. Jego spożywanie pozwala szybko usuwać z organizmu toksyczne, rakotwórcze substancje.
Szparagi na cukrzycę
Jedzenie szparagów polecane jest osobom chorującym na cukrzycę typu 2. Warzywa te mają niski indeks glikemiczny (IG=15), a dodatkowo zawarta w nich inulina obniża poziom glukozy we krwi.
Szparagi dla kobiet
O włączenie do swojej diety szparagów powinny postarać się kobiety w ciąży lub te, które ją planują. Są one szczególnie ważne za względu na dużą ilość dobrze przyswajalnego kwasu foliowego, który odpowiada za prawidłowy rozwój płodu. Regularne dostarczanie organizmowi witaminy B9 zapobiega wielu wadom rozwojowym.
Warzywa te mogą również zmniejszać przykre objawy PMS, bóle menstruacyjne. Są też pomocne przy leczeniu migren.
Szparagi poprawiają libido
Już starożytni zauważyli, że szparagi wykazują korzystny wpływ na libido. Dzieje się tak ze względu na obecność w nich kwasu d-asparaginowego, a nie jak myślano kiedyś – charakterystyczny kształt. Asparagina ma wpływ na produkcję testosteronu – jego odpowiednie stężenie w organizmie zwiększa sprawność seksualną, wpływa także na procesy spermatogenezy.
Szparagi na piękną skórę, zdrowe włosy i mocne paznokcie
Dobroczynny wpływ szparagów na nasz organizm jest widoczny gołym okiem. Warzywa te zawierają wiele substancji, które poprawiają kondycję skóry, włosów i paznokci. Do takich składników zaliczamy przede wszystkim witaminę C, która bierze udział w syntezie kolagenu, a tym samym zapobiega powstawaniu zmarszczek, rozjaśnia i wygładza cerę, ujednolica jej koloryt, leczy również różne choroby skórne (na przykład trądzik).
O znakomitą kondycję skóry, włosów i paznokci dba również witamina E (nazywana także witaminą młodości). Witamina E spowalnia procesy starzenia się skóry, nawilża ją i wygładza. Sprawia, że włosy są mocne i błyszczące, a paznokcie przestają się łamać. Pamiętajmy, że witamina E zadziała jedynie wówczas, kiedy szparagi połączymy z odrobiną tłuszczu (witamina E rozpuszcza się w tłuszczach).
Szparagi pomogą również osobom mającym problemy z cerą naczynkową, a to dzięki zawartości witaminy K, która zmniejsza widoczność zaczerwienień skóry. Wybierając zielone szparagi dostarczamy naszemu organizmowi chlorofilu, który ochroni naszą skórę przed grzybicą, zmniejszy również opryszczkę.
Szparagi na zdrowe kości i mocne zęby
Wszechstronne szparagi mogą nam pomóc w zachowaniu mocnych kości i zdrowych zębów na dłużej. Zawierają one wapń, fosfor, potas, a także witaminy C, E i K, które są szczególnie polecane w profilaktyce osteoporozy. Po szparagi powinny sięgać osoby w każdym wieku – zarówno dzieci, jak i osoby starsze (zwłaszcza kobiety w okresie menopauzy, które znajdują się w grupie zwiększonego ryzyka zachorowania na osteoporozę).
Kto powinien unikać szparagów?
Choć szparagi niewątpliwie należą do warzyw bardzo zdrowych, nie są odpowiednie dla wszystkich. Powinny z nich zrezygnować osoby cierpiące na dnę moczanową, zapalenie nerek czy niewydolność nerek. Wszystko to przez obecność w nich związków purynowych powodujących zwiększenie stężenia kwasu moczowego, którego nerki nie mogą wydalić.
Duże ilości szparagów mogą wpływać na układ hormonalny, dlatego kobiety w ciąży i w okresie karmienia powinny jeść je z umiarem.
Bezpieczne dla większości ludzi szparagi u niektórych osób mogą wywoływać alergie. Oczywistą jest w takiej sytuacji rezygnacja z ich spożycia.
Warto wspomnieć, że szparagi wpływają na zapach moczu. Już po kilkudziesięciu minutach od ich spożycia zaczyna on pachnieć nieprzyjemnie. Jest to efektem rozkładu zawartych w szparagach asparaginy i S-metylometioniny. Interesującym jest fakt, że jedynie 22% populacji posiada gen pozwalający na wyczucie tego charakterystycznego zapachu.
Szparagi zielone, białe czy fioletowe?
Na rynku możemy znaleźć szparagi:
- białe,
- fioletowe,
- i zielone.
Wbrew powszechnemu mniemaniu nie są to inne odmiany. Inny wygląd jest w ich przypadku spowodowany różnymi sposobami uprawy. zielone warzywa podczas wzrostu mają nieograniczony dostęp do słońca, co owocuje wytworzeniem się zielonego barwnika. Są one najcieńsze, posiadają również delikatną skórkę (dlatego przed gotowaniem nie musimy ich obierać). Warzywa te posiadają ostry, wyrazisty smak.
Białe szparagi rosną pod ziemią, dlatego nie zabarwiają się na zielono. Ich skórka jest jasna i twarda – przed procesem obróbki termicznej należy ją usunąć. Są one znacznie grubsze od swoich zielonych odpowiedników, a ich smak jest delikatniejszy.
Warzywa fioletowe są uprawiane tak jak zielone, jednak zbiera się je zanim nabiorą zielonej barwy. Są one stosunkowo rzadko spotykane. W Polsce nie cieszą się popularnością.
Czym się kierować przy wyborze szparagów?
Wybór szparagów w dużej mierze zależy od dania, które chcemy z nich przyrządzić. Pamiętajmy, że białe szparagi charakteryzują się delikatnym, zielone zaś wyrazistym smakiem.
Niezmiernie ważne jest również, żeby wybrać warzywa świeże. Łodygi szparagów powinny być sprężyste i miękkie. Po ich złamaniu będzie sączył się sok. Jako, że zazwyczaj nie mamy możliwości łamania szparagów, przyjrzyjmy się ich główce – nie może być ona zbyt rozwarstwiona, lepiej, żeby była zamknięta. Końcówka z kolei musi być wilgotna. Zdatne do spożycia warzywa powinny mieć jednolity kolor. Nie należy kupować takich, które pokryte są plamkami. Naturalnym jest, że łodygi zielonych szparagów będą cieńsze od łodyg szparagów białych.
Kiedy wybieramy szparagi białe, pamiętajmy, że ich łodygi nie mogą być jednak zbyt grube – może to negatywnie wpływać na walory smakowe. Kupowanie warzyw o zbyt cienkiej łodydze również nie jest dobrym pomysłem – pamiętajmy, że przed gotowaniem będziemy musieli obrać je ze skórki, co jeszcze zmniejszy ich średnicę.
Jak przechowywać szparagi?
Żeby szparagi dłużej zachowały świeżość powinny być przechowywane w niskich temperaturach – możemy trzymać je do pięciu dni w lodówce. Dobrym pomysłem jest również ich mrożenie – dzięki temu zabiegowi możemy cieszyć się walorami smakowymi i leczniczymi tych warzyw również po sezonie. Przed zamrożeniem warzywa trzeba dokładnie umyć i obrać. Warto mieć świadomość, że po rozmrożeniu nie będą one jędrne. Jeżeli chcemy użyć mrożonych szparagów wystarczy bez uprzedniego rozmrażania włożyć je do gotującej się wody.
Jak przygotować szparagi?
Czas gotowania szparagów zależy od tego, czy wybraliśmy zielone czy też białe warzywa. Zielone szparagi wymagają krótszej obróbki termicznej – wystarczy włożyć je do wrzącej wody na około pięć minut. Czas gotowania białych szparagów to natomiast do ośmiu minut. Nie należy jednak sztywno się go trzymać, gdyż warzywa mogą różnić się grubością. Ugotowany szparag musi być miękki i chrupiący. Kiedy go rozgotujemy stanie się łykowaty. Dodatkowo rozgotowane zielone szparagi stracą swój nasycony kolor (i większość wartości odżywczych).
Warto mieć świadomość, że szparagi można również piec, grillować, a nawet usmażyć. Pieczenie ich w piekarniku nie powinno zająć nam więcej niż dziesięć minut. Znakomitym sposobem na przygotowywanie szparagów jest gotowanie na parze. Taka obróbka termiczna pozwala zachować większość witamin i minerałów zawartych w tych warzywach.
Nic nie stoi na przeszkodzie, żeby jeść szparagi na surowo. Tu zdecydowanie lepiej sprawdzą się szparagi zielone posiadające cieńszą skórkę.
Przepisy na dania ze szparagów
Szparagi (zwłaszcza zielone) mają wyrazisty smak, dlatego można jeść je solo. Jeżeli gotujemy je w wodzie, koniecznie pamiętajmy, żeby przed podaniem polać je odrobiną oliwy z oliwek lub innym tłuszczem. Jedynie wówczas wszystkie zawarte w nich składniki dobrze się wchłoną.
Bardzo dużą popularnością cieszy się zupa krem z białych szparagów. Do jej wykonania potrzebujemy:
- około kilograma obranych białych szparagów,
- litr bulionu,
- łyżkę mąki,
- dwie łyżki masła,
- pół szklanki tłustej śmietany,
- cukru,
- pieprzu,
- soli,
- grzanek.
Dokładnie oczyszczone szparagi zalewamy wodą, doprowadzamy do wrzenia, następnie dodajemy sól i cukier i gotujemy jeszcze przez około piętnaście minut. Całość należy zmiksować na gładką masę, dodać bulion i zagotować. Na patelni rozpuszczamy masło, dodajemy mąkę, którą następnie przez chwilę podsmażamy (nie powinna się zarumienić). Tak powstałą zasmażkę dodajemy do zupy i dokładnie mieszamy.
Do zupy dodajemy przyprawy i zabielamy ją śmietanką (po dodaniu śmietany nie powinno się jej już gotować). Na koniec przekładamy krem ze szparagów na talerze i posypujemy grzankami (można je zastąpić również groszkiem ptysiowym).
Czy wiesz, że:
- Nazwa szparag pochodzi od greckiego słowa asparagus, co oznacza po prostu „młody pęd”.
- W starożytności szparagi cieszyły się największym uznaniem w Imperium Rzymskim.
Współcześnie w krajach śródziemnomorskich największą popularnością cieszą się tak zwane dzikie szparagi – są one zielone, bardzo cienkie, z dość dużą główką.