Niedożywienie to wśród osób starszych często występujący problem. Jego konsekwencje są bardzo poważne, dlatego nie powinien być bagatelizowany. Im szybciej się nim zajmiemy, tym większe mamy szanse na uniknięcie przykrych konsekwencji. Jakie są przyczyny niedożywienia osób starszych? Z jakimi konsekwencjami należy się liczyć w przypadku niedożywienia? Jakie są sposoby na rozwiązanie tego problemu?
Niedożywienie osób starszych – przyczyny
Przyczyn niedożywienia (braku równowagi pomiędzy ilością spożywanego pokarmu a zapotrzebowaniem na składniki odżywcze) u osób starszych może być wiele. Jest to problem bardzo złożony. Bardzo często zdarza się, że osoby w podeszłym wieku nie dbają o regularne spożywanie posiłków. Dzieje się tak między innymi dlatego, że w późnym wieku w ludzkim organizmie dochodzi do zmian fizjologicznych, które powodują między innymi zaburzenia odczuwania sytości. Naturalnym jest, że człowiek, który nie czuje się głodny zapomina o jedzeniu. Charakterystyczne jest też, że z wiekiem smaki wydają się nam mniej intensywne.
Brak apetytu może być również spowodowany niską aktywnością fizyczną (uprawianie sportu jest trudniejsze, gdyż z wiekiem tracimy znaczną ilość mięśni) lub chorobą. Z wiekiem coraz częściej cierpimy na dolegliwości układu pokarmowego.
Jeżeli starsza osoba ma niewłaściwe nawyki żywieniowe, o niedożywienie nietrudno. Starszy człowiek może mieć apetyt, ale nauczony jest zaspokajać go żywnością wysoko przetworzoną, jedzeniem bogatym w cukry proste, natomiast ubogim w składniki odżywcze. W takiej sytuacji, pomimo że człowiek spożywa odpowiednią (a nawet większą) ilość kalorii, jego organizm zdradza objawy niedożywienia.
W wielu wypadkach do niedożywienia dochodzi w szpitalach i domach opieki, gdzie jakość żywności często pozostawia wiele do życzenia. Problemem znacznej części starszych osób jest zła sytuacja ekonomiczna, która sprawia, że nie mogą oni pozwolić sobie na zakup odpowiedniej ilości wysokiej jakości pożywienia (jest to problemem zwłaszcza na wsiach, gdzie sytuacja ekonomiczna ludzi starszych jest najgorsza).
U osób, które ukończyły sześćdziesiąty piąty rok życia, wiedza o zdrowym odżywianiu jest w wielu wypadkach niewystarczająca. Zazwyczaj niechętnie decydują się one na zmiany w kuchni. Odżywiają się w taki sposób jak zostały nauczone w dzieciństwie. Niestety tradycyjna polska kuchnia nie należy do najzdrowszych. Nasze mamy i babcie nie chcą zazwyczaj o tym słyszeć.
Ludzie starsi często mają problemy z takimi chorobami jak próchnica, czy paradontoza. Powszechne w tym wieku ubytki w uzębieniu nie zachęcają do jedzenia warzyw, które są znakomitym źródłem witamin i minerałów. Nierzadko trudno jest im się przyznać (niekiedy nawet przed sobą), że mają oni kłopoty z przeżuwaniem.
Mało kto zdaje sobie sprawę, że wraz z wiekiem zmniejsza się ilość wydzielanej śliny. Efekt ten mogą dodatkowo potęgować leki, które często przepisywane są osobom starszym.
Osoby, które mają problemy z apetytem powinny zbadać poziom witaminy A i witamin z grupy B. Nasz apetyt może się obniżać w związku z nadmiarem witaminy A i niedoborem witamin z grupy B.
Co więcej niedożywienie może być jedną z konsekwencji chorób o podłożu neurologicznym (na przykład demencja starcza).
Niedożywienie ilościowe i jakościowe
Mówiąc o niedożywieniu warto wprowadzić rozróżnienie na niedożywienie ilościowe i jakościowe. To pierwsze jest po prostu spożywaniem zbyt małej – w stosunku do zapotrzebowania naszego organizmu ilości żywności. W jego wyniku w organizmie pojawia się deficyt energetyczny, którego pierwszym objawem jest zmniejszenie masy ciała.
Niedożywienie jakościowe występuje wtedy, kiedy spożywamy odpowiednie ilości pokarmów, jednak żywność ta nie zawiera substancji odżywczych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Osobom starszym bardzo często brakuje witaminy D, a także żelaza. W przypadku tego rodzaju niedożywienia nie dochodzi do redukcji masy ciała. Może ona nawet wzrosnąć.
Konsekwencje niedożywienia seniorów
Jedną z konsekwencji niedożywienia osób starszych jest spadek masy ciała (dotyczy to tylko niedożywienia ilościowego). Osoba, u której stwierdza się niedożywienie ma osłabioną siłę mięśniową, co często doprowadza do problemów z poruszaniem się.
Innymi konsekwencjami niedożywienia są niedokrwistość niedoborowa, upośledzenie czynności skurczowej mięśnia sercowego, szybkie męczenie się, zanik mięśni oddechowych, co powoduje poważne problemy z oddychaniem. Długotrwałe niedożywienie zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania na osteoporozę.
W przypadku niedożywionych seniorów dochodzi często do zmniejszenia syntezy białek, stłuszczenia wątroby, zmniejszenia masy trzustki i w efekcie zmniejszenia wydzielania enzymów trawiennych. Niedożywienie w wielu wypadkach powoduje dolegliwości układu pokarmowego. Taki stan ma zgubny wpływ na psychikę – doprowadza nawet do zaburzeń świadomości.
Niedożywienie jest groźne, gdyż zwiększa ryzyko pojawienia się powikłań po operacjach, a nawet zgonów po zabiegach. Należy mieć świadomość, że proces leczenia osoby niedożywionej bardzo się wydłuża, jej organizm gorzej (niż organizm osoby prawidłowo odżywionej) reaguje na leczenie.
Jak sobie radzić z niedożywieniem u osób starszych?
Jeżeli chodzi o niedożywienie osób starszych – ogromne znaczenie ma szybkie postawienie diagnozy. W momencie, kiedy lekarz stwierdza, że dana osoba ma problemy z niedożywieniem, zaleca leczenie farmakologiczne, a także wprowadzenie specjalnej diety.
Dieta osoby starszej powinna być przede wszystkim lekkostrawna. Ludzie w podeszłym wieku często mają problemy z przeżuwaniem, dlatego zaleca się, żeby pokarmy rozdrabniać (można je miksować, blendować, a nawet rozgotowywać, co nie zawsze jest wskazane ze względu na straty wartości odżywczych).
Przed podaniem posiłku osobie starszej należy usunąć z niego elementy, które nie mogą zostać strawione – są to łuski (w przypadku ryb), skórki, czy pestki. Owoce i warzywa dobrze jest poddać obróbce termicznej (starajmy się, żeby była ona raczej krótkotrwała). Dobrze jest również postarać się, żeby potraw prezentowały się atrakcyjnie. Powszechnie wiadomo, że człowiek je oczami. Jest to szczególnie istotne u osoby starszej, która słabiej odczuwa smaki i zapachy.
W menu seniora nie może zabraknąć białka, które jest podstawowym budulcem mięśni. Pamiętajmy, że z wiekiem zaczyna ubywać nam mięśni, co sprawia, że białko jest jeszcze ważniejsze niż w diecie osoby młodej. Jednocześnie nie można przesadzać z białkiem, kiedy osoba starsza cierpi na choroby nerek (białko dodatkowo je obciąży).
Starsza osoba z niedożywieniem powinna dużo pić. Zaleca się przynajmniej dwa litry płynów w ciągu doby.
Diety dla osoby starszej nie warto komponować na własną rękę – istnieje duże ryzyko, że popełnimy błędy, które będą dużo kosztować. Znacznie lepiej jest zwrócić się o pomoc do lekarza lub dietetyka. Bardzo ważne jest dopasowanie menu do potrzeb i stanu zdrowia konkretnego pacjenta.
Choć w przypadku seniorów bywa to trudne – warto jest zadbać o jakąkolwiek aktywność fizyczną. Nawet lekkie ćwiczenia, choćby spacer, mogą przyczynić się do poprawy apetytu.
