Współcześnie w większości sklepów i supermarketów możemy kupić żywność modyfikowaną genetycznie. Budzi ona zainteresowanie, gdyż często wygląda znacznie lepiej od żywności tradycyjnej, dodatkowo ma dłuższy termin przydatności do spożycia. Wydawać by się mogło, że żywność modyfikowana genetycznie jest idealnym wynalazkiem. Dlaczego więc ma tylu przeciwników?
Co to jest GMO?
GMO (genetically modified organism) jest to żywność, która została zmodyfikowana metodami inżynierii genetycznej. W efekcie nabyła ona nowych cech fizjologicznych (ewentualnie zmieniono w niej już istniejące cechy). Warto zdawać sobie sprawę, że modyfikacje genetyczne mogą polegać na zmianie aktywności genów, które naturalnie występują w danym organizmie, wprowadzeniu do niego kopii jego własnych genów, a także wprowadzaniu genów organizmów należących do innego gatunku (ta metoda budzi najwięcej kontrowersji). Modyfikacje genetyczne nie są zjawiskiem nowym – za pomocą metod hodowlanych modyfikowano organizmy już w starożytności. Obecnie najczęściej na świecie modyfikuje się kukurydzę, buraki, ziemniaki cukrowe, pomidory, rzepak, bawełnę i tytoń. W Polsce nie można produkować żywności modyfikowanej genetycznie. Ta, która znajduje się w naszych sklepach pochodzi z importu (najczęściej są to zboża sprowadzane ze Stanów Zjednoczonych, czy z Argentyny).
GMO – korzyści
Modyfikowanie genetyczne żywności daje nam wiele korzyści. Organizmy modyfikowane genetycznie są pod wieloma względami lepsze od swoich tradycyjnych odpowiedników. Dzięki modyfikacjom stają się one znacznie bardziej odporne na działanie czynników zewnętrznych (na przykład mrozów, chorób czy wilgoci). W efekcie koszty upraw ulegają radykalnemu obniżeniu. Udoskonalona genetycznie żywność może być bardziej zasobna w składniki odżywcze, zwierzęta hodowlane stają się bardziej produktywne. Poprawiają się też ich walory smakowe.
Ludzie mogą wiele zyskać na pojawieniu się organizmów modyfikowanych genetycznie. Jedną z największych korzyści wydaje się zmniejszenie głodu na świecie (produkowanie bardzo dużych ilości żywności bogatej w składniki odżywcze to wielka nadzieja dla krajów rozwijających się, gdzie głód jest poważnym problemem społecznym). Dodatkowo istnieje możliwość stworzenia tak zwanych jadalnych szczepionek (ich tworzenie polega na wprowadzaniu do roślin genów, które mogą odpowiadać za zwiększenie odporności na niektóre choroby). Inżynieria genetyczna pozwala również na wykrywanie chorób roślin i zwierząt w momencie, kiedy znajdują się one we wczesnym stadium.
Zwolennicy GMO podkreślają, że niesie ona ze sobą również wiele korzyści dla środowiska. Przede wszystkim możliwe staje uprawianie roślin na mało żyznych terenach. Można sadzić na nich gatunki zmodyfikowane w taki sposób, żeby były odporne na suszę, czy też wysokie zasolenie gleb. Dzięki GMO można zmniejszyć zużycie pestycydów, które chronią rośliny, a jednocześnie mają negatywny wpływ na organizm człowieka. Organizmy modyfikowane genetycznie to również zwiększenie ilości plonów na niewielkich obszarach. Pozwalają one również na produkcję biopaliw.
Żywność modyfikowana genetycznie wygląda atrakcyjnie, co więcej przez długi czas zachowuje przydatność do spożycia. Jej kupowanie wiąże się więc z dużymi oszczędnościami. Modyfikacje genetyczne mogą sprawić, że produkty spożywcze będą miały lepszy wpływ na ludzkie zdrowie. Nowoczesne technologie pozwalają kontrolować zawartość tłuszczów nasyconych i nienasyconych, a także białka i węglowodanów w poszczególnych produktach. W efekcie możliwe jest zmniejszenie zachorowalności na cukrzycę, nowotwory, choroby układu pokarmowego i inne.
Modyfikowanie genetyczne żywności daje wiele możliwości. Szczególnie producenci GMO przekonują, że będą one bardzo pozytywne. To czy produkcja żywności modyfikowanej genetycznie będzie miała pozytywne skutki zależy przede wszystkim od nas. Bardzo ważne jest zbadanie, czy jest ona rzeczywiście bezpieczna dla człowieka i nie powoduje efektów ubocznych.
GMO – wady
Warto mieć świadomość, że żywność modyfikowana genetycznie jak wszystko co nowe jest odbierana z dużą dozą nieufności. Jest to jak najbardziej uzasadnione, gdyż rządy państw nie przykładają wystarczającej uwagi do bezpieczeństwa społeczeństwa. Być może niesłusznie zakładamy, że jeśli nie dysponujemy jednoznacznymi dowodami na szkodliwość GMO, oznacza to, że jest ono bezpieczne.
Przeciwnicy GMO podkreślają, że nie jesteśmy w stanie przewidzieć jakie konsekwencje dla naszego zdrowia będzie miało wieloletnie spożywanie żywności modyfikowanej genetycznie. Już dziś podejrzewa się, że przyczynia się ona do występowania alergii pokarmowych (modyfikacje genetyczne mogą przyczyniać się do pojawiania się nowych alergenów pokarmowych). Włączenie do menu produktów modyfikowanych genetycznie może powodować także schorzenia układu pokarmowego, przyczyniać się do rozwój chorób nowotworowych, negatywnie wpływać na płodność, a także powodować zaburzenia funkcjonowania układu immunologicznego.
Okazuje się, że GMO może być niebezpieczne także dla środowiska. Istnieje ryzyko, że organizmy modyfikowane genetycznie zapoczątkują przechodzenie genów na inne organizmy (tego samego lub też innego gatunku). Nie jesteśmy w stanie przewidzieć jakie będą tego konsekwencje. Problemem może być również zagrożenie dla upraw ekologicznych, które będą znajdowały się w sąsiedztwie upraw roślin modyfikowanych genetycznie (możliwe, że cechy roślin modyfikowanych zaczną przechodzić na rośliny produkowane w naturalny sposób). Posiadacze upraw ekologicznych poniosą w takiej sytuacji straty materialne. Paradoksalnie GMO może wymusić na rolnikach stosowanie silniejszych środków ochrony roślin. Nie jesteśmy w stanie przewidzieć jaki wpływ będzie miało GMO na faunę i florę. Być może będzie szkodliwe dla zwierząt i innych roślin. Realnym zagrożeniem jest zmniejszenie bioróżnorodności przyrody.
Należy pamiętać, że celem producentów GMO jest monopolizacja światowych rynków. W grę wchodzą olbrzymie pieniądze, dlatego zrobią oni wiele, żeby przedstawić żywność modyfikowaną genetycznie w jak najlepszym świetle.
Rośliny modyfikowane genetycznie
Jednym z pierwszych modyfikowanych genetycznie warzyw był pomidor. Problem w przypadku pomidorów był taki, że bardzo szybko dojrzewały i robiły się miękkie, przez co ich transport był bardzo utrudniony. W 1994 roku specjaliści od inżynierii genetycznej zmniejszyli w warzywie tym aktywność genów odpowiadających za szybsze dojrzewanie. W efekcie możliwe stało się transportowanie tych warzyw na duże odległości.
Modyfikacjom genetycznym poddano także ziemniaki, które w wyniku tych procesów stały się bezpieczniejsze dla człowieka (zmniejszono zawartość niebezpiecznych dla zdrowia substancji naturalnie występujących w tych warzywach). Modyfikowane genetycznie ziemniaki wykazują większą odporność na herbicydy. Nie są również tak jak wcześniej podatne na choroby roślin.
Poddana modyfikacjom bawełna wykazuje większą odporność na szkodniki. Modyfikowane truskawki są natomiast znacznie słodsze, dojrzewają wolniej, są również zdecydowanie bardziej odporne na mróz. Seler GMO jest przyjemnie kruchy, banany zyskały odporność na grzyby i wirusy, buraki cukrowe mogą być przechowywane dłużej bez utraty zawartości cukru. Inżynieria genetyczna umożliwia wyhodowanie winogron bezpestkowych.
Modyfikowana genetycznie soja wykazuje zwiększoną odporność na szkodniki i działanie herbicydów. Rozwój inżynierii genetycznej pozwolił również na wyhodowanie złotego ryżu, który zawiera witaminę A (powstał on z myślą o krajach rozwijających się, gdzie dużym problemem jest ślepota zmierzchowa wywołana niedoborami witaminy A).
Żywność modyfikowana genetycznie w Polsce
Polskie władze podchodzą z dużą rezerwą do produkcji żywności modyfikowanej genetycznie. Do niedawna produkcja GMO była całkowicie zakazana. Zmieniło się to w 2018 roku, gdyż przepisy Unii Europejskiej wymagają od państwa członkowskich uprawy roślin modyfikowanych genetycznie. W Polsce nie będzie to jednak takie proste. 28 lipca 2018 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o zmianie ustawy o mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych oraz niektórych innych ustaw (treść ustawy Dz. U. 2018 poz. 810). Prowadzenie upraw GMO będzie bardzo utrudnione. Rolnicy chcący zająć się tego typu uprawami muszą utworzyć do tego celu specjalną strefę. Jest to możliwe tylko po uzyskaniu zgody Ministra Środowiska. W związku z planowaną uprawą konieczne jest załatwienie wielu formalności – w tym również dołączenie pisemnych oświadczeń o braku sprzeciwu właścicieli i użytkowników wieczystych nieruchomości, a także pszczelarzy (ewentualnie związków pszczelarzy), których nieruchomości lub pasieki położone są w odległości trzech kilometrów od gruntu, gdzie planuje się stworzyć uprawę.
Również wielu polskich konsumentów niechętnie patrzy na pomysł wprowadzenia do obiegu żywności modyfikowanej genetycznie. Społeczeństwo chce mieć pewność, że kupowane w sklepach produkty są całkowicie wolne od GMO. Ułatwia to ustawa o oznakowaniu produktów wytworzonych bez wykorzystania organizmów genetycznie zmodyfikowanych jako wolnych od tych organizmów.
Możliwość oznakowania produktów jako „wolne od GMO” jest możliwa w przypadku produktów pochodzenia roślinnego, które posiadają swoje modyfikowane genetycznie odpowiedniki dopuszczone do obrotu w Unii Europejskiej (dotyczy to na przykład soi, buraków cukrowych, czy rzepaku). Oznaczyć w ten sposób można również produkty pochodzenia zwierzęcego pozyskiwane ze zwierząt lub od zwierząt, które były karmione paszą nie zawierającą GMO.
„Wolne od GMO” mogą być również pasze lub żywność wieloskładnikowa (w której przynajmniej połowa składników nadaje się do oznakowania).
Produkcja żywność modyfikowanej genetycznie daje wiele możliwości. Dzięki inżynierii genetycznej możemy zwiększyć wydajność upraw, poprawić walory smakowe i odżywcze produktów. Producenci GMO przekonują, że dzięki inżynierii genetycznej jesteśmy w stanie odsunąć w czasie widmo głodu na świecie. Nie jesteśmy jednak w stanie przewidzieć jakie będą długoterminowe skutki takiego postępowania.
