Cukrzyca jest poważną chorobą cywilizacyjną, na którą cierpi ogromna część społeczeństwa. Co więcej wielu chorych nie zdaje sobie z tego sprawy. W jaki sposób objawia się cukrzyca? Jakie są jej rodzaje i przyczyny? Jak przebiega proces leczenia? Czy właściwie skomponowana dieta pomoże wyleczyć tę chorobę?
Czym jest cukrzyca?
Cukrzyca (diabetes mellitus – z łacińskiego: „słodki jak miód”) to choroba, a właściwie grupa chorób metabolicznych, które cechuje podwyższony poziom glukozy we krwi (hiperglikemia). O cukrzycy możemy mówić, kiedy poziom cukru na czczo przekracza 126 mg/dl, a po posiłku 200 mg/dl. Sytuacja ta ma miejsce na skutek defektu produkcji, ewentualnie funkcjonowania insuliny, która wytwarzana jest przez komórki beta trzustki. Możemy wyróżnić wiele przyczyn cukrzycy. Dużą rolę odgrywają predyspozycje genetyczne, choć równie ważny jest styl życia i stosowana dieta. Cukrzyca nie jest chorobą jednorodną. Wyróżniamy następujące jej rodzaje: cukrzycę typu I, cukrzycę typu II, czy choćby cukrzycę kobiet ciężarnych. Objawy, a także metody leczenia są zależne od konkretnej odmiany choroby. Niezależnie od tego na jaki typ cukrzycy cierpimy, ogromne znaczenie ma stosowana przez nas dieta.
Cukrzyca typu I – charakterystyka
Cukrzyca typu I, nazywana inaczej cukrzycą insulinozależną jest odmianą choroby, na którą cierpi około dziesięć procent wszystkich chorych. Jest to odmiana, która zazwyczaj ujawnia się w młodym wieku (w dziewięćdziesięciu procentach u osób poniżej trzydziestego życia) i jest dziedziczna. Współcześnie uważa się, że bezpośrednią przyczyną tej choroby jest uszkodzenie komórek beta (wysepek Langerhansa) trzustki. Ma to miejsce w wyniku infekcji wirusowej.
Ta odmiana cukrzycy wymaga od nas ciągłego monitorowania cukru we krwi. Chory musi przyjmować insulinę kilka razy w ciągu dnia (przed posiłkami). Jest to konieczne, gdyż brak leczenia prędzej czy późnej doprowadzi do śmierci osoby z cukrzycą insulinozależną. Insulinę w większości przypadków trzeba przyjmować do końca życia.
W jaki sposób objawia się cukrzyca typu I?
U osoby chorej na cukrzycę typu I możemy zaobserwować bardzo duże stężenie glukozy we krwi. Niestety komórki, które nie zostały wcześniej pobudzone przy pomocy insuliny, nie mają szansy pobierać energii.
Charakterystycznym objawem cukrzycy insulinozależnej jest nasilone pragnienie. Osoba chora jest w stanie wypić nawet sześć litrów płynów dziennie. W naturalny sposób wiąże się to ze zwiększonym oddawaniem moczu. Jako, że wypijane płyny są szybko wydalane, dochodzi do odwodnienia organizmu. Taka osoba skarży się na suchą i szorstką skórę, a także zajady pojawiające się w kącikach ust.
U chorego na cukrzycę insulinozależną nadmierny apetyt paradoksalnie idzie w parze ze spadkiem masy ciała. Osoba taka jest przez większość czasu osłabiona i senna, obserwuje się u niej wyraźny spadek aktywności psychofizycznej. W skrajnych wypadkach dochodzi do tak zwanej śpiączki cukrzycowej (śpiączki ketonowej). Jeżeli w organizmie całkowicie brakuje insuliny, prowadzi to do poważnych zaburzeń metabolicznych.
Inne typowe objawy to rozdrażnienie, które może skończyć się nawet wybuchami agresji. Cukrzyca insulinozależna jest czasem mylona z anginą, a to ze względu na fakt, że u chorego pojawia się zaczerwienienie gardła i obrzęk, a także charakterystyczny nalot na migdałkach. Choroba może być przyczyną nudności, wymiotów i bólów brzucha, a także nieprzyjemnego zapachu z ust (przypominającego aceton). W niektórych przypadkach pojawia się również problem rozmytego widzenia.
Cukrzyca ciążowa – charakterystyka
Cukrzyca ciążowa jest to schorzenie, które pojawia się u zdrowych (u których wcześniej nie zdiagnozowano cukrzycy), ciężarnych kobiet. Nieprawidłowa glikemia na czczo u kobiet spodziewających się dziecka stanowi zagrożenie, dla płodu, a ponadto jest sygnałem, że u danej osoby może rozwinąć się cukrzyca typu II.
Czynnikami, które zwiększają ryzyko zachorowania na cukrzycę ciężarnych są:
- nadciśnienie tętnicze,
- nadwaga,
- otyłość,
- wiek powyżej trzydziestego piątego roku życia,
- nadmierne owłosienie ciała,
- urodzenie kilku dzieci,
- przebyta cukrzyca ciążowa,
- cukrzyca typu II występująca w rodzinie,
- sytuacja, kiedy waga ostatniego dziecka przekroczyła cztery kilogramy.
Inne sytuacje, które zwiększają prawdopodobieństwo zachorowania to zgon wewnątrzmaciczny w poprzedniej ciąży, a także urodzenie dziecka z wadą rozwojową.
Leczenie cukrzycy ciążowej polega przede wszystkim na zastosowaniu odpowiedniej diety. Jeżeli dieta nie zniweluje problemu, zalecana jest intensywna insulinoterapia. Zazwyczaj można zaprzestać insulinoterapii po porodzie.
Cukrzyca typu II – charakterystyka
Cukrzyca typu II, nazywana także cukrzycą insulinoniezależną (niekiedy stosowana jest nazwa cukrzyca wieku dorosłego) jest to najpopularniejsza odmiana cukrzycy. Przejawia się ona wysokim poziomem glukozy we krwi, a także upośledzeniem wydzielania insuliny i odpornością na ten hormon (w cukrzycy typu I mamy problem z całkowitym brakiem insuliny). Szacuje się, że cierpi na nią nawet dziewięćdziesiąt procent chorych. W przypadku tej odmiany cukrzycy często sami jesteśmy sobie winni, gdyż główną jej przyczyną jest nadwaga, otyłość (przede wszystkim otyłość brzuszna) i prowadzenie niezdrowego stylu życia. Choć jest to choroba dziedziczna, pamiętajmy, że dziedziczymy jedynie skłonności do jej rozwoju.
Inne czynniki, które zwiększają prawdopodobieństwo zachorowania na cukrzycę dorosłych to:
- przebyta cukrzyca ciążowa,
- wysoki poziom trójglicerydów we krwi,
- nadciśnienie tętnicze,
- urodzenie dziecka o wadze przekraczającej cztery kilogramy,
- choroby trzustki,
- zespół policystycznych jajników,
- choroby układu krążenia,
- endkrynopatie.
Cukrzyca typu II jest to choroba postępująca stopniowo. W pierwszej fazie nie daje charakterystycznych objawów, dlatego wielu chorych nie zdaje sobie sprawy z jej obecności. Trzustka wprawdzie produkuje insulinę, jednak jest ona wydzielana z opóźnieniem i znacznie dłużej niż ma to miejsce u osoby zdrowej.
Jakie są objawy cukrzycy typu II?
Kiedy cukrzyca insulinoniezależna jest we wczesnej fazie, możemy zaobserwować u siebie takie objawy jak suchość w ustach, pojawia się także wzmożone pragnienie. Osoby chore na cukrzycę znacznie częściej oddają mocz (poliuria), co może doprowadzić do odwodnienia organizmu.
Chorzy na cukrzycę mają również większy apetyt (polifagia). Chociaż jemy sporo, niedostateczna ilość insuliny sprawia, że glukoza nie jest sprawnie transportowana do komórek naszego organizmu. Naturalnym następstwem tego stanu rzeczy jest reakcja w postaci wzmożonego apetytu. Spożywanie większych ilości jedzenia nie przynosi jednak pożądanych efektów, gdyż organizm nie dysponuje hormonem, który pozwoliłby na przedostanie się glukozy z krwi do narządów.
Charakterystyczne dla cukrzycy typu II objawy to również częste zakażenia układu moczowego, infekcje narządów płciowych, a także skóry.
Kiedy choroba ciągnie się latami i nie jest leczona dochodzi do uszkodzenia małych naczyń tętniczych. Często dotyczą one gałki ocznej i powodują uszkodzenie wzroku. Schorzenie to nazywamy retinopatią cukrzycową.
Choroba ma też negatywny wpływ na kondycję układu nerwowego. Dochodzi wówczas do neuropatii cukrzycowej, która objawia się między innymi mrowieniem kończyn, zanikami czucia w palcach, osłabieniem siły mięśni, a także ich skurczami.
Zaawansowana choroba powoduje trudniejsze gojenie się ran. Groźnym powikłaniem cukrzycy jest tak zwana stopa cukrzycowa.
Stopa cukrzycowa – niebezpieczne powikłanie cukrzycy
Zespół stopy cukrzycowej należy do częściej występujących powikłań cukrzycy (zwłaszcza cukrzycy typu II). Schorzenie to polega na niewłaściwym ukrwieniu stóp. W jego wyniku osłabieniu ulega struktura kości i stawów, co prowadzi do deformacji stopy, zmniejsza się także wrażliwość na ból, rany goją się wolniej, pojawiają się również owrzodzenia. Możemy wyróżnić dwie odmiany stopy cukrzycowej:
- zespół stopy neuropatycznej (wywołuje go uszkodzenie obwodowego układu naczyniowego),
- zespół stopy niedokrwiennej (który jest efektem pogorszenia się ukrwienia stopy).
Osoby ze stopą cukrzycową skarżą się na bóle stóp i skurcze mięśni. Problemem jest także uczucie mrowienia i kłucia w nogach. Skóra na stopach zaczyna się łuszczyć, rany goją się wolniej, powstają owrzodzenia i martwica.
Leczenie stopy cukrzycowej nie jest proste i często wymaga wsparcia ortopedy, chirurga naczyniowego, rehabilitanta, dermatologa i diabetologa.
Należy zdawać sobie sprawę, że zespół stopy cukrzycowej idzie w parze z osłabieniem funkcji poznawczych. Dotychczas przeprowadzone badania sugerują, że osoby cierpiące z powodu powikłań cukrzycy częściej niż inni mają problemy z koncentracją i zapamiętywaniem.
Jak wygląda leczenie cukrzycy typu II?
Leczenie cukrzycy typu II wygląda inaczej niż w przypadku cukrzycy insulinozależnej. We wczesnym etapie choroby zazwyczaj nie ma konieczności przyjmowania insuliny. O ile w cukrzycy typu I dieta jest bardzo ważna, o tyle w cukrzycy insulinoniezależnej jest kluczowa. W większości wypadków chorobę da się opanować dzięki zmianie nawyków żywieniowych.
Problem w tym, że wielu chorych wcale nie ma ochoty na zmianę sposobu odżywiania. Są to zazwyczaj ludzie dorośli, którzy mają swoje przyzwyczajenia i często nie chcą z nich zrezygnować. Z tego względu niektórzy lekarze zamiast zaproponować dietę, przepisują pacjentom leki na bazie metforminy. Substancja ta zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę, a także poprawia tolerancję glukozy. Jeżeli osoba chorująca na cukrzycę insulinoniezależną nie zmieni sposobu odżywiania, może dojść do sytuacji, w której leki przestaną wystarczać i konieczne okaże się podawanie insuliny. Zastosowanie diety antycukrzycowej jest wymaga więcej wyrzeczeń i jest zdecydowanie trudniejsze niż połknięcie tabletki, jednak jedynie ona jest w stanie długotrwale poprawić stan zdrowia chorego.
Jak się odżywiać, kiedy chorujemy na cukrzycę?
W diecie osoby chorej na cukrzycę nie może zabraknąć węglowodanów. Powinny ona stanowić nawet połowę dziennego zapotrzebowania energetycznego. Nie powinno się jeść ich więcej, gdyż grozi to hiperglikemią. Mniejsze zaś ilości powodują hipoglikemię, która może skończyć się śpiączką.
Bardzo duże znaczenie ma to jakie węglowodany spożywamy. Powinniśmy niemal całkowicie zrezygnować z węglowodanów prostych takich jak cukier, słodycze, słodzone soki i napoje gazowane, konfitury, dżemy czy lody.
Właściwym wyborem są węglowodany złożone, które zawierają duże ilości błonnika. Do węglowodanów złożonych możemy zaliczyć pełnoziarniste pieczywo, warzywa, brązowy ryż, makaron razowy, czy kasze.
Równie ważnym składnikiem diety są tłuszcze. W ich przypadku sprawa jest nieco skomplikowana. Chory, którego masa ciała jest prawidłowa może, a wręcz powinien spożywać do trzydziestu pięciu procent tłuszczów. Jednocześnie jest to niemożliwe w przypadku osoby z nadwagą i otyłością. Nadmierna masa ciała zwiększa ryzyko zachorowania na cukrzycę i utrudnia jej leczenie, dlatego tu konieczne jest zredukowanie poziomu tłuszczu do dwudziestu procent.
Ważny jest rodzaj tłuszczów, które włączamy do naszego menu. Połowę powinny stanowić tłuszcze pochodzenia roślinnego, połowę zaś tłuszcz zwierzęce. Jeżeli chcemy cieszyć się lepszym zdrowiem powinniśmy unikać tłuszczów trans (oznaczanych także jako tłuszcze utwardzone lub tłuszcze uwodornione). Są one niebezpieczne, gdyż przyklejają się do ścian naczyń krwionośnych, a w dłuższej perspektywie czasu mogą powodować miażdżycę.
W diecie osoby chorej na cukrzycę bardzo ważną rolę odgrywa błonnik, który reguluje poziom glukozy we krwi. Optymalna dzienna ilość błonnika to dwadzieścia pięć do czterdziestu gramów.
Powinniśmy zwrócić szczególną uwagę na ilość spożywanego białka. Tu sprawa podobnie jak z tłuszczami jest skomplikowana. Jednym z powikłań cukrzycy jest niewydolność nerek. W sytuacji, kiedy mamy problemy z nerkami musimy ograniczyć ilość spożywanego białka do 0,6 g na każdy kilogram masy ciała. Osoby we wczesnej fazie choroby, których nerki funkcjonują prawidłowo mogą spożywać od 0,8 do 1 g białka na kilogram masy ciała.
Przy diecie osoby z cukrzycą niezwykle istotne jest właściwe komponowanie posiłków. W każdym z nich powinny znaleźć się tłuszcze, białka, węglowodany i błonnik pokarmowy. Takie połączenie sprawia, że wchłanianie glukozy przebiega znacznie wolniej.
Zalecenia dla cukrzyka – co jeszcze powinniśmy wiedzieć?
Choć odpowiednia ilość składników odżywczych jest ważna, dla osoby z cukrzycą równe istotne jest spożywanie posiłków o stałych porach. Ich ilość zależy od odmiany choroby, na którą cierpimy. Chorzy na cukrzycę insulinozależną powinni jeść nawet siedem niewielkich posiłków w ciągu dnia. Odpowiednia ilość dla cukrzycy typu II to pięć posiłków.
Osoba chora powinna bezwzględnie zrezygnować z palenia papierosów i picia alkoholu. Konieczne jest także wprowadzenie do swojego rozkładu dnia umiarkowanej aktywności fizycznej (bardzo intensywne ćwiczenia nie są zalecane). Jeżeli wysiłek fizyczny jest większy, powinniśmy zwiększyć także spożycie węglowodanów.
Zalecenia dietetyczne przy cukrzycy – co jeszcze może pomóc?
Przy cukrzycy nic nie jest w stanie zastąpić właściwej diety. Istnieją jednak produkty, które poprawiają naszą wrażliwość insulinową. Dlaczego więc nie włączyć ich do codziennego menu? Szczególnie pozytywny wpływ na zdrowie osoby chorującej na cukrzycę wywierają:
- Spirulina, czyli zielono-niebieska alga, która jest w stanie zwiększyć wrażliwość tkanek na insulinę nawet o dwieście procent. Optymalna ilość to 500 mg spiruliny na każde dziesięć kilogramów masy naszego ciała.
- Czarnuszka – roślina o wielu prozdrowotnych właściwościach, która ma zdolność obniżania poziomu glukozy na czczo. Możemy zdecydować się na spożywanie nasion czarnuszki lub picie tłoczonego z niej oleju. Najlepsze efekty uzyskamy pijąc ją na noc.
- Cynamon, czyli bardzo popularna przyprawa, która wzbogaca potrawy niesamowitym aromatem, a przy okazji obniża poziom glukozy we krwi.
Inne produkty, którymi powinna zainteresować się osoba chora na cukrzycę to zielona herbata, morwa biała, kozieradka, imbir, bazylia, oregano, czy kurkuma. Suplementy diety, które mają wpływ na zdrowie osoby z cukrzycą to kwas alfaliponowy (ALA), koenzym Q10, a także l-karnityna.
