Zwyrodnienie plamki żółtej to choroba, która dotyka dużą część osób w podeszłym wieku (choć występuje także u ludzi młodych) – jest ona na tyle powszechna, że zaczęto nazywać ją chorobą cywilizacyjną XXI wieku. W skrajnych wypadkach AMD może doprowadzić nawet do całkowitej utraty wzroku. Czym dokładnie jest zwyrodnienie plamki żółtej? Jakie są przyczyny i objawy tej choroby? W jaki sposób można ją leczyć? Czy odpowiednia dieta jest w stanie spowolnić rozwój choroby?
Co to jest zwyrodnienie plamki żółtej?
Zwyrodnienie plamki żółtej (AMD – Age-related Macular Degeneration; nazywane także starczym zwyrodnieniem plamki żółtej, zwyrodnieniem plamki związanym z wiekiem) jest to przewlekła, postępująca choroba oczu, która statystycznie dotyka najczęściej osób po pięćdziesiątym roku życia. Zmiany chorobowe doprowadzają do uszkodzenia centralnej części siatkówki – plamki żółtej, czego efektem jest pogorszenie widzenia centralnego, a nawet utrata wzroku. Zwyrodnienie plamki żółtej dzieli się na suche i wysiękowe (ta druga postać dotyka niekiedy również osoby młodsze). Szacuje się, że współcześnie z AMD zmaga się prawie dwadzieścia procent Europejczyków, którzy ukończyli sześćdziesiąty piąty rok życia. Obecnie medycyna nie jest w stanie w pełni wyleczyć zwyrodnienia plamki żółtej. Jest natomiast w stanie spowolnić, a czasem nawet zahamować rozwój choroby.
Zwyrodnienie plamki żółtej – dwie postaci choroby
Zwyrodnienie plamki żółtej nie jest schorzeniem jednorodnym. Wyróżniamy dwie postaci tej choroby. Pierwszą i najczęściej występującą jest postać sucha (która stanowi nawet 90% wszystkich zachorowań). Jest ona stosunkowo łagodna i rozwija się powoli. W jej wyniku dochodzi do stopniowej degeneracji komórek nabłonka barwnikowego siatkówki. Zmiany, które zachodzą w plamce żółtej mają charakter zanikowy (początkowo są to miejscowe zaniki komórek fotoreceptorowych, a wraz z upływem czasu ma miejsce całkowity zanik komórek nabłonka barwnikowego). Sucha postać AMD najczęściej dotyka osoby, które ukończyły siedemdziesiąty rok życia.
Zupełnie inaczej przebiega postać mokra zwyrodnienia plamki żółtej (występuje ona rzadziej, jednak znacznie częściej prowadzi do całkowitej utraty wzroku). Objawy choroby są bardzo podobne do pierwszej postaci, jednak przebiegają szybciej i są bardziej nasilone. W tym przypadku dochodzi do patologicznych zmian naczyń krwionośnych na skutek niedotlenienia komórek siatkówki. Jako, że nowe naczynia są kruche i słabe dochodzi do pojawienia się wysięków i wylewów krwi w okolicy plamki żółtej.
Zwyrodnienie plamki żółtej – przyczyny
Istnieje duże prawdopodobieństwo, że zwyrodnienie plamki żółtej jest chorobą uwarunkowaną genetycznie. Zauważono, że prawdopodobieństwo zachorowania zwiększa się w sytuacji, gdy w rodzinie występowały już przypadki AMD. Jednocześnie jak dotąd naukowcom nie udało się zidentyfikować poszczególnych genów, które byłyby odpowiedzialne za zwyrodnienie plamki żółtej.
W przypadku AMD do najważniejszych czynników ryzyka zalicza się podeszły wiek – ryzyko zachorowania gwałtownie się zwiększa po ukończeniu 50 lat. Wśród osób powyżej 75 lat chorych na zwyrodnienie plamki żółtej jest już nawet 30%.
Część badań sugeruje, że na zwyrodnienie plamki żółtej częściej chorują kobiety (choć może być to związane ze statystycznie dłuższym życiem). Większe prawdopodobieństwo zachorowania występuje u osób rasy białej, o niebieskiej tęczówce, z dalekowzrocznością. Ryzyko AMD zwiększa się również u osób palących tytoń, cierpiących na choroby układu krążenia (na przykład na nadciśnienie tętnicze).
Niekiedy rozwój choroby może przyspieszyć nieprawidłowa dieta (szczególnie taka, która jest uboga w przeciwutleniacze) lub wieloletnia ekspozycja na intensywne światło (dotyczy to szczególnie osób pracujących na świeżym powietrzu).
Jakie są objawy zwyrodnienia plamki żółtej?
Zwyrodnienie plamki żółtej we wczesnej fazie rozwoju często nie daje żadnych objawów. Bywa, że objawy dotyczą początkowo tylko jednego oka. Do typowych symptomów choroby zaliczamy obniżenie ostrości widzenia. Często zdarza się, że osoby chore na AMD widzą proste linie jako faliste, czy zniekształcone. Odczuwają również duży dyskomfort przy pisaniu i czytaniu. Litery stają się zamazane, a przedmioty zniekształcone. Wraz z upływem czasu dochodzi do zaciemnienia środka pola widzenia (mroczek centralny). Mroczek stopniowo zaczyna się zwiększać. AMD rozwija się obuocznie, jednak nie zawsze w takim samym tempie i nasileniu dla każdego oka. Rozwój choroby może trwać od kilku tygodni do nawet kilku lat.
W przypadku wystąpienia AMD zwiększa się ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca, krwotoku śródmózgowego, czy udaru mózgu.
Zwyrodnienie plamki żółtej jak przebiega leczenie?
Sposoby leczenia w przypadku AMD są uzależnione od postaci choroby i stopnia jej zaawansowania. Współczesna medycyna nie jest w stanie skutecznie leczyć postaci suchej AMD. W takich przypadkach podejmuje się jedynie działania profilaktyczne, które mogą spowolnić rozwój choroby. W przypadku zdiagnozowania AMD bardzo ważne jest rzucenie palenia (a także innych używek), ochrona oczu przed promieniowaniem UV, zapobieganie zmianom miażdżycowym. Lekarze zalecają przyjmowanie leków poprawiających ukrwienie, a także stosowanie odpowiedniej diety.
Medycyna ma większe możliwości leczenia w przypadku postaci mokrej AMD. Celem leczenia jest tu niszczenie nieprawidłowych naczyń krwionośnych. Współcześnie popularne jest leczenie laserem, stosowanie terapii fotodynamicznej, a także przyjmowanie sterydów lub preparatów zawierających inhibitory VEGF.
Niezależnie od tego na jakie metody leczenia zwyrodnienia plamki żółtej się zdecydujemy, nie jesteśmy w stanie odwrócić zmian, które już nastąpiły.
Czy dieta może być pomocna w leczeniu lub zapobieganiu AMD?
Odpowiednio skomponowana dieta może pomóc w spowolnieniu, a nawet zahamowaniu postępu zwyrodnienia plamki żółtej. Zdrowe odżywianie warto zacząć jak najwcześniej. W menu osób, którym grozi AMD powinny znaleźć się bogate w kwasy omega-3 tłuste ryby morskie (zaleca się spożywanie ich trzy razy w tygodniu).
W naszym menu muszą znaleźć się warzywa i owoce. W codziennych posiłkach uwzględnijmy szpinak, kapustę, botwinkę, koperek, natkę pietruszki, szczypiorek, brokuły, por, seler, brukselkę, dynię, wszystkie rodzaje sałat, cukinię, paprykę, ogórki, marchew, pomidory (a także sok pomidorowy), pomarańcze, oliwki, żółtą kukurydzę, zieloną fasolę. Bardzo ważne dla prawidłowego funkcjonowania naszego wzroku są owoce jagodowe – w szczególności jagody, borówki, aronia.
W menu przeciwdziałającym AMD muszą się znaleźć dobrej jakości jajka (w żółtku jajka znajduje się luteina i zeaksantyna).
Naukowcy sugerują, że bardzo pomocny w leczeniu zwyrodnienia plamki żółtej jest szafran (do potraw dodajemy niewielkie jego ilości). Australijscy i włoscy naukowcy przeprowadzili eksperyment, w trakcie którego grupa osób chorych na AMD przez 6 miesięcy przyjmowała szafran. Po upływie tego czasu okazało się, że u większości badanych (u 23 na 25 biorących udział w eksperymencie) doszło do znaczącej poprawy wzroku.