Szacuje się, że na zaburzenia obsesyjno-kompulsywne cierpi nawet 2,5% całej populacji. Dla wielu osób są one przyczyną wstydu, jednak w żaden sposób nie mogą się im oprzeć. Czym są zaburzenia obsesyjno-kompulsywne? Jakie są ich przyczyny i objawy? Czy zaburzenia obsesyjno-kompulsywne można leczyć?
Czym są zaburzenia obsesyjno-kompulsywne?
Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (OCD; nazywane również nerwicą natręctw, nerwicą anankastyczną, zespołem anankastycznym) są zaburzeniem psychicznym charakteryzującym się bardzo silną potrzebą wykonywania konkretnych czynności (są one określane jako kompulsje) lub też powtarzającymi się, natrętnymi myślami (są to tak zwane obsesje). Kiedy osoba dotknięta tym zaburzeniem stara się kontrolować niewygodne czynności lub myśli, zaczyna odczuwać silny lęk, napięcie, czy niepokój. Przyczyny wystąpienia zaburzeń obsesyjno kompulsywnych mogą być bardzo zróżnicowane – mogą być to zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Leczenie zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych wymaga połączenia farmakoterapii i psychoterapii.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne – przyczyny
Współczesna medycyna nie jest w stanie jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie jakie są przyczyny zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych. Odpowiedzialne za wystąpienie tego zaburzenia mogą być zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Winne mogą być nieprawidłowości w budowie lub/i funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego (nieprawidłowości dotyczą w szczególności płata czołowego, przedniej części zakrętu obręczy, a także jąder podkorowych), obciążenie okołoporodowe.
Osoby dotknięte nerwicą natręctw mogą w bardzo sztywny i radykalny sposób rozumieć obowiązki (na przykład częste mycie rąk). Ludzie ci w dzieciństwie mogli doświadczyć przeżyć, w przypadku których działanie, czy też jego zaniechanie rzeczywiście wywarło wyraźny wpływ na poważne nieszczęście własne lub innych osób (na przykład nieumycie rąk doprowadziło kiedyś do ciężkiego zatrucia).
Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne w równym stopniu dotyczą kobiet, jak i mężczyzn. U większości osób pojawiają się one przed 25 rokiem życia. Bardzo rzadko zdarza się, żeby pojawiły się po 35 roku życia.
Szczególnie zagrożone tego typu zaburzeniami są ludzie przejawiający osobowość anankastyczną (charakteryzuje się ona sztywnością, nadmiernym perfekcjonizmem, pedanterią, perfekcjonizmem). W grupie zwiększonego ryzyka znajdują się ludzie cierpiący na depresję, dysmorfofobię, schizofrenię, bulimię, anoreksję, neuroinfekcje, czy innego rodzaju zaburzenia lękowe.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne – objawy
Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne to stany przewlekłe, które nasilają się w stresowych sytuacjach. U części osób zaburzenia występują z przewagą natrętnych czynności, u innych z kolei z przewagą natrętnych myśli. Osoby te zazwyczaj nie akceptują swojego zaburzenia i często się go wstydzą. Oprócz kompulsji i obsesji osoba cierpiąca na zaburzenia obsesyjno-kompulsywne może doświadczać różnego rodzaju tików, czy zjawisk głosowych takich jak chrząkanie (zdarzają się także takie zjawiska głosowe jak szczekanie, czy syczenie). Typowe dla tego zaburzenia mogą być także bakcylofobia (lęk przez zarazkami), ajchmofobia (czyli lęk przed ostrymi przedmiotami), myzofobia (czyli lęk przed brudem), derealizacja i depersonalizacja (wynikające z bardzo silnego lęku okresowe odcięcie się od świata), silne ataki lękowe, czy depresja.
Obsesje – przykłady
Osoba cierpiąca na zaburzenia obsesyjno kompulsywne może doświadczać różnych rodzajów obsesyjnych myśli, które są interpretowane jako jej własne. Typowe dla tego zaburzenia mogą być myśli o charakterze obscenicznym, wulgarnym, czy bluźnierczym. Co ciekawe nasilają się one w miejscach, ewentualnie okolicznościach, w których są szczególnie nie na miejscu (podczas modlitwy, w kościele, na spotkaniu rodzinnym). Zazwyczaj są one w wyraźnej sprzeczności z poglądami osoby dotkniętej zaburzeniem.
Ludzie mający problemy z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi mogą zmagać się z natrętną niepewnością. W praktyce może to oznaczać, że będą kilkadziesiąt razy w ciągu dnia zastanawiać się, czy oby na pewno zamknęli drzwi do mieszkania, zakręcili wodę, wyłączyli gaz, umyli ręce na tyle dokładnie, że zminimalizowali ryzyko zachorowania na poważną chorobę.
Dla zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych typowy jest paniczny lęk przed brudem, zarazkami, wszelkiego rodzaju nieczystościami. Lęk ten prowadzi do wewnętrznego przymusu utrzymywania nieskazitelnego porządku.
Osoba z zaburzeniami kompulsywno-obsesyjnymi może doświadczać luminacji, czyli wielogodzinnego rozmyślania nad określonym tematem, czy zdarzeniem, przy jednoczesnej niemożności wyciągnięcia konstruktywnych wniosków i podjęcia decyzji. U niektórych stwierdza się obsesje religijne. Chory może odczuwać również nieodpartą potrzebę liczenia wszystkich mijanych budynków, latarni, czy samochodów w określonym kolorze.
Bardzo często występują także natrętne impulsy, czyli myśli o tym, żeby zachować się niestosownie. Osoba z zaburzeniem może czuć nieodpartą potrzebę, żeby obnażyć się w miejscu publicznym, uderzyć kogoś, kopnąć, zacząć krzyczeć. Impulsy te nie są realizowane, jednak chory odczuwa lęk przed ich ziszczeniem się.
Człowiek z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi może odczuwać wewnętrzny nakaz chodzenia do pracy lub do szkoły zawsze tą samą drogą. Przy tym może kłaść bardzo silny nacisk na stąpanie jedynie po całych płytkach chodnikowych (towarzyszy mu bardzo silny, irracjonalny lęk przed nadepnięciem na złączenie płytek; jeżeli posadzka ma formę szachownicy może on chodzić na przykład jedynie po białych płytkach).
Kompulsje – przykłady
Chory ma poczucie, że kompulsje, czyli natrętne czynności są zupełnie bezsensowne. Dodatkowo wywołują wstyd. Nie istnieje lista wszystkich kompulsji, gdyż w wielu wypadkach są one unikalne dla konkretnej osoby. Dość często występującą kompulsją jest nałogowe mycie rąk, czy układanie przedmiotów w określonym porządku (osoby z tym zaburzeniem dążą do symetrii, określonego układu przedmiotów). Kompulsja może przybrać postać natrętnego sprawdzania kurków z wodą, drzwi, okien (jeżeli chory nie upewni się po raz dwudziesty, czy drzwi są zamknięte, zacznie odczuwać silny lęk). Do kompulsji można zaliczyć obsesyjne gromadzenie przedmiotów. Typowe dla tego zaburzenia są również rytuały, które muszą zostać wykonane, gdyż chory wierzy, że w przeciwnym razie dotkną go katastrofalne konsekwencje. Przykładowo musi założyć białą koszulę, bo gdy tego nie zrobi ktoś z jego rodziny może ciężko zachorować (co charakterystyczne konsekwencje te są często wysoko nieprawdopodobne).
Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne – konsekwencje
Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne są dużym problemem nie tylko dla samego chorego, ale i jego otoczenia. Jeżeli ich nasilenie jest bardzo silne, mogą praktycznie uniemożliwiać normalne życie. Osoba z tego typu zaburzeniami często wycofuje się z życia społecznego, nierzadko cierpi na depresję, fobię społeczną, a nawet ataki paniki.
Zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych w żadnym wypadku nie należy ignorować z nadzieją, że w pewnym momencie ustąpią. Należy zdawać sobie sprawę, że one nie ustąpią, a z dużym prawdopodobieństwem nasilą się.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne – diagnoza
W przypadku zaobserwowania zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych u siebie lub swojego dziecka, powinniśmy niezwłocznie zgłosić się do lekarza psychiatry. Jest to ważne, gdyż odpowiednio wczesne podjęcie leczenia może zmniejszyć prawdopodobieństwo powikłań takich jak depresja, czy wycofanie społeczne.
Diagnoza stawiana jest na podstawie dokładnego wywiadu z pacjentem, a także na podstawie wnikliwej obserwacji chorego. Niekiedy zaleca się wykonanie pomocniczego badania psychologicznego. Lekarz może zalecić również wykonanie badań krwi, które pomogą ocenić stan zdrowia chorego.
Badaniami dodatkowymi, które wykonuje się w sytuacjach, gdy diagnoza nie jest oczywista są tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, czy elektroencefalografia (EEG).
Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne – leczenie
Należy przygotować się na długotrwałe i złożone leczenie zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych. W wielu wypadkach konieczne jest zastosowanie farmakoterapii. Farmakoterapia polega przede wszystkim na podawaniu choremu leków przeciwdepresyjnych. Współcześnie często stosowanymi lekami tego typu są selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (na przykład paroksetyna, fluwoksamina, sertralina, citalopram, czy fluoksetyna). Popularny jest również lek trójpierścieniowy – klomipramina. Rekomendowane przyjmowanie leków może trwać od kilku miesięcy do wielu lat. Czasem zdarza się, że próba odstawienia leków przyczynia się do nawrotu lub nasilenia natręctw. W takich sytuacjach pacjent przyjmuje leki przeciwdepresyjne bezterminowo.
W niektórych przypadkach leki przeciwdepresyjne uzupełnia się środkami nasennymi lub uspokajającymi. Jeżeli zaburzeniu towarzyszy występowanie tików – preparaty przeciwdepresyjne łączy się z lekiem przeciwpsychotycznym (na przykład risperidonem, czy haloperidolem).
W najcięższych przypadkach stosuje się leczenie neurochirurgiczne lub elektrowstrząsy (takie sytuacje zdarzają się jednak wyjątkowo rzadko).
U osób cierpiących na zaburzenia obsesyjno-kompulsywne z dobrymi efektami stosuje się terapię poznawczo-behawioralną, a także psychoterapią psychodynamiczną.
Współcześnie stosowane techniki leczenia przynoszą dobre efekty nawet u 75% chorych. U jednej czwartej wszystkich pacjentów udaje się całkowicie wycofać objawy.
Oprócz leczenia ważne jest dbanie o zachowanie dobrej kondycji psychicznej, kształcenie, wszechstronny rozwój, szukanie nowych sposobów na radzenie sobie ze stresem. Duże znaczenie ma zdrowe odżywianie się i regularna aktywność fizyczna.
