Drzewa wiśniowe wydają piękne kwiaty i równie efektowne owoce, które można jeść na surowo, a także przygotowywać z nich przetwory. Co warto wiedzieć o wiśniach? Jakie są ich wartości odżywcze? W jaki sposób wpływają one na zdrowie człowieka? Jak zrobić nalewkę z wiśni?
Czym jest wiśnia?
Mianem wiśni określamy około sześćdziesięciu drzew lub krzewów, które należą do rodziny różowatych. Wiśnie rosną przede wszystkim w Azji, ale też w Europie. W Polsce mamy dwa rodzime gatunki wiśni – wiśnię ptasią (jest nazywana trześnią), a także wiśnię karłowatą (krzew osiągający do 1,3 m wysokości, który znajduje się pod ochroną). Uprawia się także wiśnię pospolitą, osobliwą, piłkowaną, czy wonną. Liście wiśni mogą być jajowate lub eliptyczne. Promieniste kwiaty przybierają barwę białą lub różową. Owocem jest kulisty pestkowiec, w którego wnętrzu znajduje się soczysty, aromatyczny miąższ i kulista pestka. Wiśnie w Polsce uprawia się przede wszystkim jako drzewa owocowe (jest jednym z głównych producentów wiśni na świecie), choć w ogrodach i parkach spotkamy także odmiany ozdobne. Owoce wiśni znajdują szerokie zastosowanie w kuchni. Popularnością cieszy się również przygotowywana na ich bazie nalewka.
Wiśnie – wartości odżywcze
Owoce wiśni w ponad osiemdziesięciu procentach składają się z wody. Charakteryzują się jednak wysoką zawartością substancji odżywczych. W ich składzie znajdziemy witaminy A (warto zdawać sobie sprawę, że już 100 g tych owoców zaspokaja w połowie nasze dzienne zapotrzebowanie na tę witaminę), C, i E, witaminy z grupy B. Czerwone owoce dostarczają również potasu, manganu czy miedzi.
Wiśnie zawierają bardzo duże ilości flawonoidów (są to związki nadające tym owocom czerwono-niebieską barwę – pamiętajmy, że im ciemniejsze są owoce tym bardziej są zdrowe) – przede wszystkim: cyjanidyny, antocyjanidyny, a także proantocyjanidyn.
Co ciekawe owoce wiśni są źródłem melatoniny (hormon wpływający na rytm okołodobowy, będący jednocześnie silnym przeciwutleniaczem), czy alkoholu perillylowego (jest to związek charakteryzujący się działaniem przeciwnowotworowym). Owoce są ponadto źródłem błonnika pokarmowego. Znajdziemy w nich ponadto garbniki i kwasy organiczne.
Wiśnie wpływ na zdrowie
Wiśnie należą do owoców szczególnie bogatych w substancje o działaniu przeciwutleniającym. Obecne w nich przeciwutleniacze wychwytują i usuwają z organizmu wolne rodniki, dzięki czemu redukują prawdopodobieństwo zachorowania na ciężkie choroby – w tym choroby nowotworowe. Inną zaletą obecności przeciwutleniaczy jest fakt, że owoce te chronią przed przedwczesnym starzeniem się organizmu.
Jedzenie wiśni jest idealnym sposobem na ochronę układu sercowo-naczyniowego. Owoce te zawierają antocyjany, które wpływają między innymi na produkcję czerwonych krwinek, poprawiają elastyczność naczyń krwionośnych, a także wspierają pracę serca. Korzystny wpływ na układ krążenia ma również zawarta w wiśniach witamina C (może ona zmniejszać przepuszczalność naczyń krwionośnych). Dobroczynne działanie ma też potas i błonnik (obniża on poziom złego cholesterolu chroniąc tym samym przed miażdżycą).
Szczególnie duże ilości garbników i kwasów organicznych znajdują się w ogonkach wiśni, dlatego warto od czasu do czasu przygotowywać z nich napar (może on zapobiegać tworzeniu się zakrzepów).
Wiśnie mają bardzo pozytywny wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego. Za sprawą zawartości witamin z grupy B, a także minerałów poprawiają one pamięć i koncentrację, zmniejszają też stres. Poleca się ich spożywanie w profilaktyce chorób neurodegeneracyjnych (na przykład choroby Alzheimera). Obecność melatoniny sprawia, że wiśnie będą szczególnie przydatne w przypadku problemów z zasypianiem (codzienne jedzenie owoców wiśni lub picie wyciśniętego z nich soku leczy bezsenność, przyspiesza zasypianie, co więcej poprawia jakość snu). Wiśnie mogą więc stać się naturalnymi, bezpieczniejszymi alternatywami dla suplementów diety zawierających melatoninę.
Substancje zawarte w wiśniach posiadają działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe (zawarta w wiśniach cyjanidyna działa silniej niż aspiryna, a dodatkowo nie powoduje żadnych skutków ubocznych) i antybakteryjne. Owoce te są w stanie łagodzić bóle głowy i mięśni, obniżać temperaturę ciała, a nawet poprawiać wchłanianie leków.
Owoce wiśni są źródłem potasu i sodu, co sprawia, ze działają moczopędnie. Z powyższych względów ich spożywanie jest szczególnie zalecane w przypadku schorzeń pęcherza moczowego, czy nerek.
Jako, że wiśnie charakteryzują się niskim indeksem glikemicznym (wynosi on 22), należą do owoców, które dedykowane są osobom chorującym na cukrzycę. Jeżeli zamierzamy pić sok z wiśni – zaleca się rozcieńczenie go wodą (w żadnym wypadku nie powinno się go słodzić).
Wiśnie pobudzają apetyt, dlatego można podawać je dzieciom i dorosłym, którzy jedzą za mało.
Jedzenie wiśni może okazać się pomocne w profilaktyce i leczeniu nadciśnienia tętniczego, dny moczanowej (antocyjanidyny obecne w wiśniach posiadają właściwości hamujące aktywność oksydazy ksantynowej – enzymu biorącego udział w produkcji kwasu moczowego), a także dolegliwości układu pokarmowego (tu szczególnie pomocny okazuje się zawarty w wiśniach błonnik).
Wysoka zawartość witaminy A sprawia, że wiśnie korzystnie wpływają również na kondycję naszych oczu. Owoce te mogą być pomocne w oczyszczaniu organizmu z toksyn.
Wiśnie na odchudzanie
Wiśnie są owocami bardzo wartościowymi, a dodatkowo zawierają niewiele kalorii. 100 g wiśni dostarcza nam zaledwie 50 kcal. Liczne witaminy i minerały obecne w tych owocach zmniejszają ryzyko niedoborów substancji odżywczych (zazwyczaj jesteśmy na nie najbardziej narażeni podczas diety odchudzającej, kiedy redukujemy ilość spożywanych kalorii).
Soczyste owoce znakomicie nawadniają nasz organizm, a dodatkowo dzięki zawartości pektyn (rozpuszczalnego błonnika pokarmowego) zapewniają sytość.
W składzie wiśni znajdziemy substancje o działaniu moczopędnym, które chronią przez zatrzymaniem wody w organizmie, a w związku z tym – również przed obrzękami i cellulitem wodnym.
Choć nie zawsze zdajemy sobie z tego sprawę, dobrej jakości sen jest konieczny do pozbycia się nadwagi. Kiedy śpimy zbyt mało, rozregulowany zostaje nasz układ hormonalny. W efekcie zaczynamy jeść więcej niż powinniśmy. Istnieje wiele badań pokazujących, że osoby, które się nie wysypiają zaczynają tyć. Zasobne w melatoninę wiśnie rozwiązują ten problem – przyspieszają one czas zasypiania, a także zwiększają długość snu.
Wiśnie korzystnie wpływają na pracę układu nerwowego, co jest istotne z perspektywy osób, które mają skłonność do objadania się pod wpływem stresu.
Podczas odchudzania warto pić napary z kwiatów wiśni, które posiadają właściwości przyspieszające przemianę materii.
Przeciwwskazania do spożywania wiśni
Nie ma wielu przeciwwskazań do spożywania wiśni. Dla większości osób są one w pełni bezpieczne. Nie powinny ich jeść osoby uczulone na te owoce. Pamiętajmy jednak, że do spożycia nadają się tylko i wyłącznie owoce świeże. Te zepsute, nadgniłe zawierają mykotoksyny i substancje o działaniu rakotwórczym. Ich spożycie może spowodować zatrucie, a nawet przyczynić się do rozwoju grzybicy.
Oczywiście trzeba pamiętać, że by dokładnie umyć owoce przed spożyciem. Należy mieć świadomość, że wiśnie, które kupujemy w sklepach najprawdopodobniej są pryskane, mogą się na nich znajdować także pasożyty.
Wiśnie je się bez pestek. Sam miąższ jest zdrowy i bezpieczny jednak w pestkach znajdują się trujące substancje (związki kwasu pruskiego – substancje cyjanogenne). Jeżeli zdarzy się nam połknięcie pestki wiśni – nie powinniśmy się obawiać. Nie zostanie ona strawiona w organizmie, po prostu ją wydalimy. Niebezpieczne jest jednak rozgryzienie pestki, gdyż wtedy zawarte w niej związki przedostają się do naszego organizmu.
Szkodliwe dla naszego zdrowia może być popijanie wiśni. Niezależnie od tego, czy popijemy je mlekiem, czy wodą może to doprowadzić do wystąpienia biegunki.
Liście, kwiaty, kora i ogonki wiśni – właściwości
Warto zdawać sobie sprawę, że nie tylko owoce wiśni mają korzystny wpływ na nasze zdrowie. Medycyna naturalna wykorzystuje także liście, korę, kwiaty i ogonki tej rośliny.
Z wysuszonej i sproszkowanej kory wiśni przygotowuje się napary, które działają uspokajająco i nasennie. Odwary z młodych gałęzi drzewa wiśniowego mogą łagodzić bóle reumatyczne (nadają się do stosowania wewnętrznego i zewnętrznego – na przykład jako dodatek do kąpieli).
Zaparzone kwiaty wiśni pomagają w oczyszczaniu organizmu z toksyn, przyspieszają przemianę materii, mogą również regulować poziom cukru we krwi. Taki napar będzie działał napotnie, przyniesie też ulgę przy zapaleniu spojówek.
Napar z ogonków wiśni to źródło potasu i olejków eterycznych. Pomaga on w walce z obrzękami, działa przeciwzapalnie, oczyszcza organizm z toksyn, pozytywnie wpływa na pracę układu nerwowego. Może również obniżać poziom złego cholesterolu we krwi i przyspieszać trawienie.
Wiśni nie powinno się jeść bezpośrednio przed posiłkiem, gdyż mogą one utrudniać trawienie białek.
Zastosowanie wiśni w kuchni
Wiśnie znajdują szerokie zastosowanie w kuchni. Można przygotowywać z nich dżemy, konfitury, soki, nalewki. Owoce te są znakomitym dodatkiem do deserów i ciast. Z powodzeniem można dodawać ich także do dań obiadowych (ciekawą propozycją na wykwintny obiad jest na przykład kaczka z wiśniami). Świetnym pomysłem jest dodawanie świeżych, mrożonych lub suszonych owoców do jogurtów i owsianek. Otrzymamy wówczas zdrowe, sycące i smaczne śniadanie.
Wiśnie nadają się do suszenia i mrożenia (dzięki takim zabiegom możemy cieszyć się ich właściwościami również poza sezonem). Owoce te warto jest suszyć samodzielnie, gdyż dostępne w sklepach suszone wiśnie często zawierają dodatki, które niekoniecznie dobrze wpływają na nasze zdrowie. Przed suszeniem należy dokładnie umyć owoce, a także pozbawić ich pestek. A następnie odstawić je na jakiś czas, by puściły sok. Owoce można suszyć w specjalnym urządzeniu do suszenia owoców i grzybów lub po prostu w piekarniku. Jeżeli zdecydujemy się na to drugie rozwiązanie, nastawiamy piekarnik na około dziewięćdziesiąt stopni i wykładamy blachy papierem do pieczenia. Na każdej z nich układamy pojedynczą warstwę wiśni. Zabieg suszenia powinien trwać około czterech godzin. Od czasu do czasu należy przemieszać owoce. Wysuszone wiśnie przekładamy do szczelnie zamykanego opakowania.
Jeżeli chcemy delektować się smakiem (i walorami odżywczymi wiśni) również po sezonie, możemy je zamrozić (zachowają one wówczas dużą część wartości odżywczych). Przed mrożeniem należy dokładnie oczyścić owoce. Można pozbawić je pestek, choć nie jest to konieczne. Przekładamy je do szczelnie zamykanych woreczków, a następnie umieszczamy w zamrażalniku.
Jak zrobić nalewkę z wiśni?
Nalewka z wiśni jest bardzo smaczna i z pewnością rozgrzeje nas w chłodne jesienne i zimowe wieczory. Do jej przygotowania najlepiej użyć kwaśnych odmian wiśni. Do przygotowania nalewki będziemy potrzebować:
– około kilograma wiśni bez pestek (i kilka wiśni z pestkami – poprawią smak nalewki),
– 200 ml wody (powinna być uprzednio przegotowana),
– pół litra spirytusu 95%,
– pół kilograma cukru.
Owoce należy dokładnie umyć, a następnie usunąć z nich pestki (zostawiamy około dziesięć wiśni z pestkami). Oczyszczone wiśnie przekładamy do dużego słoika. Spirytus mieszamy z wodą i przelewamy do wiśni. Słoik dokładnie zakręcamy i wstrząsamy nim (zabieg ten zaleca się powtarzać jeszcze kilkukrotnie), a następnie odstawiamy w ciepłe miejsce na około cztery tygodnie. Po upływie czterech tygodni przelewamy płyn do innych naczyń, które następnie zakręcamy i odstawiamy.
Wiśnie, które odcedziliśmy zasypujemy cukrem, a słoik w którym się znajdują szczelnie zakręcamy i odstawiamy na około tydzień (w tym czasie można nim potrząsać, co przyspieszy rozpuszczanie cukru).
Przygotowany syrop przelewamy do innego naczynia, dodajemy do niego syrop cukrowy (bez wiśni). Następnie naczynie zakręcamy i odstawiamy w ciemne miejsce na około dwa miesiące. Po tym czasie nalewka nadaje się do spożycia.
Jak zrobić dżem wiśniowy?
Dżem wiśniowy jest bardzo smaczny i aromatyczny. Będzie znakomitym dodatkiem do chleba, a także deserów.
Do jego przygotowania potrzebne nam będzie:
– około kilograma wiśni bez pestek,
– sok wyciśnięty z jednej cytryny,
– 300 g cukru.
Wiśnie dokładnie myjemy, a następnie usuwamy z nich pestki (nie musimy robić tego ręcznie – będzie znacznie szybciej, jeżeli użyjemy drylownicy). Tak przygotowane owoce przekładamy do garnka (warto wybrać garnek z grubym dnem), dodajemy do nich cukier, sok z cytryny, a następnie dokładnie mieszamy. Następnie wiśnie z cukrem odstawiamy a około godzinę (w tym czasie owoce zaczną puszczać sok).
Owoce zagotowujemy na małym ogniu. W tym czasie należy je mieszać i zbierać tworzącą się pianę. Proces gotowania powinien trwać około dziesięciu minut. Po tym czasie odstawiamy owoce na około cztery godziny. Po tym czasie jeszcze raz zagotowujemy wiśnie (gotujemy przez pół godziny) i odstawiamy je na noc.
Kolejnego dnia znowu gotujemy wiśnie na małym ogniu (cały czas mieszając) – tym razem tak długo aż osiągną zadowalającą nas konsystencję.
Przekładamy dżem do słoików. Szczelnie je zakręcamy, a następnie układamy do góry dnem.
Herbata z liści wiśni – przepis
Herbata z liści wiśni posiada doskonałe walory lecznicze. Do jej przygotowania najlepiej wybierać liście drzew, które rosły z daleka od ruchliwych ulic, czy obiektów przemysłowych. Liście należy dokładnie oczyścić i ususzyć. Drzewa nie powinny być również pryskane. Jeżeli nie mamy dostępu do wysokiej jakości liści wiśni, możemy kupić już gotową herbatkę (jest dostępna w wielu sklepach zielarskich, a także w sklepach ze zdrową żywnością).
Łyżeczkę suszonych liści wiśni przekładamy do szklanki i zalewamy gorącą, ale nie wrzącą wodą. Następnie odstawiamy go pod przykryciem na około dziesięć minut. Napar można pić, ale też dodać do kąpieli (szczególnie w przypadku dolegliwości reumatycznych), czy wykorzystać do inhalacji.
Odmiany wiśni
Na świecie występuje co najmniej sześćdziesiąt odmian wiśni. Jeżeli myślimy o uprawie tych owoców, warto jest się zapoznać z właściwościami poszczególnych odmian. Dzięki temu ewentualne choroby roślin, czy inne problemy związane z wiśniami nie będą dla nas zaskoczeniem. Warto również wiedzieć jakie owoce daje dana odmiana – trzeba zdawać, że część jest odpowiednia do bezpośredniego spożycia, część natomiast wykorzystywana jest głównie na potrzeby przemysłu.
W Polsce największą popularnością cieszą się takie odmiany jak:
– Northstar jest to odmiana kanadyjska, która owocuje w drugim roku po posadzeniu. Jej korona jest niezbyt rozłożysta, charakteryzuje się kulistym kształtem. Odmiana ta daje bardzo obfite plony. Drzewa są samopylne, wykazują wysoką odporność na niskie temperatury, a także na większość chorób roślin (z wyjątkiem moniliozy).
– Sabina to polska odmiana o kulistej koronie i średnio obfitym plonie. Charakteryzuje się ona bardzo dobrą odpornością na mróz, a także większość chorób roślin. Jej kwaskowate owoce nadają się do spożycia na surowo, a także jako baza do przetworów.
– Pandy 103 to odmiana węgierska, która niekiedy źle znosi niskie temperatury. Wiśnia ta jest tylko częściowo samopylna, dlatego wymaga również obecności innej odmiany. Daje ona średnio obfity plon, jest również odporna na choroby roślin.
– Nadwiślanki, czyli Wiśnia Serocka, Słupia Nadbrzeżna, a także Sokówka z Jedlińska. Ich owoce charakteryzują się cierpkim, a jednocześnie przyjemnym smakiem. Wiśnie te są obcopylne. Co istotne – dają one najlepsze plony w rejonach, w których pochodzą, czyli od Sandomierza do Radomia.
– Nefris jest to samopylna odmiana, które pochodzi od Łutówki. Jej osoce są smaczne, soczyste, mają korzenny posmak, idealnie nadają się na przetwory. Nie jest ona odporna na drobną plamistość liści i raka bakteryjnego.
– Łutówka jest to najbardziej rozpowszechniona w Polsce odmiana wiśni. Charakteryzuje ją samopylność i obfity plon. Jako, że kwiaty tej odmiany rozwijają się późno, nie zagrażają im przymrozki. Owoce są kuliste, duże i bardzo smaczne. Odmiana ta wymaga sporadycznych oprysków, gdyż nie jest odporna na takie choroby jak monilioza i drobna plamistość liści.
– Debreczyn jest węgierską odmianą wiśni, którą uprawia się już od ponad dwustu lat. Drzewa mają regularne korony i silne gałęzie. Odmiana ta daje bardzo obfity plon (im starsze drzewo, tym lepszy plon). Jej owoce są duże, cechuje je słodko-kwaśny smak. Debreczyn wykazuje bardzo dobrą odporność na choroby roślin, a także niskie temperatury.
– Dradem – jej owoce są smaczne, a plon obfity. Jej wadą jest podatność na moniliozę (z tego względu zaleca się opryski).
– Diament to drzewa wiśniowe polecane szczególnie do amatorskich upraw. Ich ciemnoczerwone owoce są słodkie i zdrowe. Diament wykazuje zwiększoną odporność na mrozy, a także większość chorób roślin.
– Kelleris 16 jest to duńska odmiana, która wyróżnia się silnym wzrostem. Jej plon jest obfity, owoce mają przyjemny słodko-kwaśny smak. Odmiana ta jest odporna na większość chorób roślin (wyjątkiem jest rak bakteryjny), a także na mróz.
– Groniasta z Ujfehertoi to węgierska odmiana wiśni, która jest częściowo samopylna (obfity plon daje pod warunkiem obecności w pobliżu innej odmiany). Plony są bardzo obfite, a owoce słodkie i smaczne. Odmiana ta wykazuje dużą odporność na choroby, jednak wymaga słonecznego, osłoniętego od wiatru stanowiska.
– Erdi Botermo jest odmianą obcopylną charakteryzującą się całkowitą odpornością na choroby i mróz. Jej owoce uważane są za bardzo smaczne.
– Lucyna to odmiana dająca bardzo obfity plon. Wydaje ona kwaskowate, smaczne owoce, które mogą być spożywane na surowo, a także wykorzystywane do produkcji przetworów.
Wiśnie – uprawa
Wiśnie należą do najczęściej sadzonych drzew owocowych w Polsce (wybierane są zaraz po jabłoniach, śliwach i gruszach). Uprawia się je dla smacznych owoców, a także w celach ozdobnych.
Uprawiając wiśnie w Polsce najlepiej jest wybierać odmiany, które charakteryzują się wysoką odpornością na mróz, a także choroby roślin.
Trzeba zdawać sobie sprawę, że większość odmian wiśni jest samopylna, jednak są i takie, które potrzebują zapylacza.
Dla wiśni dobrze jest wybrać stanowisko nasłonecznione i osłonięte od wiatru (w takich warunkach owoce szybciej dojrzewają). Jeżeli chodzi o gleby – nie ma tu specjalnych wymagań. Najlepiej sprawdzą się niezbyt ciężkie gleby piaszczysto-gliniaste (o pH około 7). Gleba dla wiśni nie może być zbyt mokra, gdyż nadmiar wilgoci sprawi, że owoce zaczną pękać (dodatkowo zwiększa się ryzyko chorób).
Wiśnie najlepiej jest sadzić jesienią lub wczesną wiosną. Zaleca się, żeby sadzić drzewko na taką samą głębokość na jakiej rosło w szkółce (zgrubienie pnia u dołu musi znajdować się około dziesięć centymetrów nad ziemią).
Drzewka wiśniowe należy regularnie przycinać i umiarkowanie nawozić (wiosną nawozimy azotem, natomiast w okresie wegetacji – potasem i fosforem; młode drzewka można również nawozić obornikiem). Nie wymagają one specjalnych zabiegów pielęgnacyjnych.
Popularne choroby wiśni (są one takie same jak w przypadku czereśni) to rak bakteryjny, czy brunatna zgnilizna drzew pestkowych. Drzewa wiśni należy chronić przed takimi szkodnikami jak: przędziorki, kwieciak pestkowiec, szpeciele, mszyce, a także nasionnica trześniówka.
Czy wiesz, że:
– Przy sadzeniu wiśni na glebach żyznych jako podkładki często używa się czereśni ptasiej. Jeżeli gleby są ubogie, jako podkładka lepiej sprawdzi się antypka (wiśnia wonna).
– Największymi producentami wiśni są Polska, Ukraina, Iran, Serbia, Rosja i Turcja.
– W Japonii wiśnia jest niezwykle popularnym drzewem. Na przełomie kwietnia i maja (w czasie kwitnienia wiśni) obchodzone jest święto na cześć tego drzewa – hanami.
– Drzewa wiśni są uprawiane jako bonsai (można je dowolnie formować).
– Wiśnie w wielu kulturach są symbolem przemijania (prawdopodobnie dlatego, że ich okres kwitnienia trwa bardzo krótko), czy symbolem krótkiego (ale zarazem pięknego) ludzkiego życia.
– Owoce wiśni mogą przybierać barwę czerwoną, ciemnoczerwoną, bordową, czy jasnoczerwoną.
– Smak owoców zależy od rejonu, w którym występuje wiśnia. W klimacie umiarkowanym owoce są bardziej kwaskowe. Z kolei w krajach o klimacie cieplejszym – zdecydowanie bardziej słodkie.
