Szacuje się, że udar mózgu jest trzecią pod względem przyczyną liczebności zgonów wśród osób zamieszkujących kraje wysoko rozwinięte. W przypadku pojawienia się pierwszych objawów udaru mózgu należy działać natychmiast. Tylko wówczas chory ma szanse na przeżycie. Co powinniśmy wiedzieć o udarze mózgu?
Czym jest udar mózgu?
Mianem udaru mózgu (inna nazwa to zdarzenie mózgowonaczyniowe) określamy objawy kliniczne, które powstały w wyniku uogólnionego lub ogniskowego zaburzenia czynności mózgu i są związane z niemożnością przepływu krwi przez naczynia mózgowe. O udarze możemy mówić w przypadku, gdy dolegliwości utrzymują się dłużej niż dwadzieścia cztery godziny. Wyróżnia się krwotoczny (spowodowany wylewem krwi do mózgu), a także niedokrwienny (powstały w wyniku zatrzymania dopływu krwi do mózgu – stanowi on nawet 4/5 wszystkich przypadków). Objawy udaru są w dużej mierze zależne od miejsca, w którym powstało uszkodzenie. Udar mózgu dotyka przede wszystkim ludzi starszych (choć zdarzają się sytuacje, że występuje też u dzieci). Kobiety chorują znacznie częściej niż mężczyźni. Udar mózgu bardzo często kończy się śmiercią, a także prowadzi do trwałego kalectwa. Po przebyciu udaru często konieczna jest długotrwała rehabilitacja.
Udar mózgu – jakie są przyczyny?
Jeżeli chodzi o przyczyny udaru mózgu dzielimy je na modyfikowalne, czyli takie, na które mamy wpływ i niemodyfikowalne (takie, którym nie jesteśmy w stanie zapobiec).
Czynnikiem ryzyka w przypadku udaru mózgu jest wiek. Choć udar może dotknąć ludzi młodych, najczęściej występuje u tych, którzy ukończyli sześćdziesiąty rok życia.
Udary częściej odnotowuje się u kobiet niż u mężczyzn. Co ciekawe częściej chorują osoby rasy czarnej. Większe prawdopodobieństwo udaru mózgu występuje u tych osób, w których rodzinach choroba ta już występowała (czynniki genetyczne). Na powyższe czynniki nie mamy wpływu. Warto jednak wiedzieć, że znajduje się w grupie podwyższonego ryzyka.
Ryzyko wystąpienia udaru mózgu wzrasta u osób cierpiących na nadciśnienie tętnicze. Lekarze są zdania, że ustabilizowanie ciśnienia krwi jest w stanie zmniejszyć ryzyko udaru nawet o czterdzieści procent. Zagrożone udarem są także osoby zmagające się z innymi chorobami układu sercowo-naczyniowego (na przykład migotanie przedsionków, miażdżycę, czy wady budowy serca).
Do czynników ryzyka, wobec których nie jesteśmy bezradni zaliczamy także nadużywanie alkoholu, nadwagę i otyłość, zaburzenia gospodarki lipidowej, cukrzycę (w przypadku ustabilizowanie choroby ryzyko wystąpienia udaru maleje), a także zespół bezdechu sennego.
W przypadku kobiet ryzyko udaru zwiększa się podczas stosowania hormonalnej terapii zastępczej, przyjmowania antykoncepcji hormonalnej. Alarmujący jest też niewłaściwy poziom hormonów, a w szczególności niski poziom dehydroepiandrosteronu (DHEA). Większe prawdopodobieństwo udaru mają kobiety, u których miesiączka pojawiła się bardzo wcześnie (tj. poniżej dziesiątego roku życia), a także tych, które wcześnie przeszły menopauzę (poniżej czterdziestego piątego roku życia). Pozytywnie skorelowane z udarem mózgu są też powikłania ciążowe, szczególnie nadciśnienie tętnicze w ciąży lub bezpośrednio po ciąży, cukrzyca ciążowa lub stan przedcukrzycowy w ciąży.
Bezpośrednią przyczyną udaru mózgu jest najczęściej zator mózgowy (jest to zablokowanie przepływu krwi w naczyniach przez zakrzep powstały w sercu, który następnie wraz z krwią trafia do mózgu).
Zdarzają się sytuacje, w których dochodzi do samoistnego udrożnienia się tętnicy, przed tym jak dojdzie do nieodwracalnego zniszczenia neuronów. W takiej sytuacji mówimy o przemijającym napadzie niedokrwienia mózgu.
W przypadku udarów, w których krew przedostaje się poza naczynia krwionośne i dociera bezpośrednio do mózgu, mówimy o krwotokach śródmózgowych i podpajęczynówkowych. Krwotoki śródmózgowe (przyczyna około piętnastu procent udarów) to takie, w których uszkodzeniu ulega naczynie znajdujące się wewnątrz mózgu (bardzo często ich przyczyną jest źle leczone nadciśnienie tętnicze). Krwotok podpajęczynówkowy (około pięć procent wszystkich udarów) to taki, w którym uszkodzone zostaje naczynie znajdujące się na zewnątrz mózgu. Wówczas krew gromadzi się pomiędzy mózgiem a oponą pajęczą, która go otacza. Przyczyną krwotoków podpajęczynówkowych jest wrodzona wada naczynia ulegającego pęknięciu.
Spotykamy się też z udarem żylnym, w którym dochodzi do zakrzepicy żył mózgowych, ewentualnie zatok żylnych opony twardej (ten rodzaj krwotoku występuje jednak stosunkowo rzadko).
Należy wspomnieć także o mikroudarach (czyli przemijającym niedokrwieniu mózgu), które charakteryzują się nagłą przerwą dostarczania krwi do mózgu. Często zdarza się, że są one symptomem dużego udaru.
W jaki sposób objawia się udar mózgu?
Musimy pamiętać o tym, że objawy udaru mózgu są uzależnione od miejsca, w którym doszło do uszkodzenia. Przykładowo jeżeli mamy do czynienia z zatkaniem tętnicy, która odpowiada za doprowadzanie krwi jedynie do niewielkiego obszaru mózgu, objawy będą niewielkie, a nawet niezauważalne. Zupełnie inaczej wygląda sytuacja, gdy zatkana żyła ma dla mózgu kluczowe znaczenie. Wtedy objawy będą zauważalne i często bardzo poważne.
W przypadku udaru mózgu objawy nie zawsze pojawiają się od razu. Często spotyka się tak zwane objawy ostrzegawcze. Mogą się one utrzymywać od kilkunastu minut do kilkudziesięciu godzin (jednak mniej niż dwadzieścia cztery godziny) i ustępują samoistnie.
Do charakterystycznych objawów udaru mózgu zaliczamy osłabienie mięśni twarzy (w takim wypadku kącik ust może opadać po jednej stronie twarzy). U wielu osób dochodzi do osłabienia mięśni gardła i języka, co skutkuje niewyraźną mową (osoby postronne nie są w stanie zrozumieć co mówi chory) i kłopotami z przełykaniem. Powszechne są ponadto zaburzenia widzenia (może dojść na przykład do widzenia podwójnego, ograniczenia pola widzenia, a nawet niemożnością widzenia na jedno oko).
Udar mózgu może spowodować niedowłady kończyn górnych lub dolnych. Konsekwencją są problemy z poruszaniem się, a także odrętwienie ciała i niemożność wykonania jakiegokolwiek ruchu. Typowe dla osób przechodzących udar mózgu są zaburzenia równowagi i koordynacji ruchów. Skutkuje to problemami z poruszaniem się, częstym upuszczaniem przedmiotów.
Jeżeli mamy do czynienia z krwotokiem podpajęczynówkowym pojawia si nagły, zazwyczaj bardzo silny ból głowy. Zawrotom i bólom głowy mogą towarzyszyć nudności i wymioty.
U chorych może dojść do zaburzeń przytomności lub też całkowitej jej utraty. Osoba chora może czuć się bardzo senna, nie wiedzieć co się z nią dzieje, tracić kontakt z otoczeniem.
Konsekwencje udaru mózgu
Do typowych skutków udaru mózgu zaliczamy niepełnosprawność ruchową. Problemy z poruszaniem się mogą dotyczyć nawet połowy osób po udarze.
Około trzydzieści procent wszystkich przypadków to zaburzenia procesów poznawczych. Po udarze bardzo często występują zaburzenia pamięci, problemy z koncentracją, zaburzenia postrzegania, czy otępienie.
Naturalną konsekwencją tak poważnej dolegliwości są zaburzenia emocjonalne, które dotyczą nawet sześćdziesięciu procent osób po udarze. W takich wypadkach bardzo często pojawiają się stany depresyjne, apatia. Charakterystyczne są też przymusowy płacz lub śmiech, stany maniakalne. Wielu chorych zmaga się z napadami lęku lub też odczuwa lęk przez cały czas.
Od trzech do trzydziestu procent osób po udarze mózgu cierpi na napady padaczkowe.
Inne powikłania to zapalenia płuc, stany zapalne dróg moczowych, czy odleżyny.
W przypadku, gdy udar był rozległy następuje znaczne lub też całkowite ograniczenie aktywności społecznej. Chory często zostaje odizolowany od świata, poziom jego życia ulega radykalnemu obniżeniu.
Udar mózgu – jak udzielić pierwszej pomocy?
W przypadku udaru mózgu kluczowe znaczenie dla przeżycia ma to jak szybko osobie chorej zostanie udzielona pomoc. Jeżeli podejrzewamy, że ktoś w naszym otoczeniu ma udar, poprośmy go, żeby się uśmiechnął. W przypadku gdy nasza diagnoza jest prawidłowa, zaobserwujemy opadanie jednej połowy ust. Człowiek, który ma udar nie jest w stanie podnieść nad głowę obu rąk. Co więcej jego mowa jest bardzo niewyraźna. Może się zdarzyć, że taka osoba wcale nie będzie mogła mówić.
Gdy podejrzewamy udar konieczne jest jak najszybsze wezwanie pogotowia ratunkowego. W żadnym wypadku nie powinno się podawać choremu picia lub jedzenia. W sytuacji, gdy osoba przechodząca udar jest przytomna, należy pomóc jej ułożyć się w pozycji, która będzie dla niej wygodna. Człowieka nieprzytomnego trzeba ułożyć w pozycji bocznej.
Udar mózgu – leczenie
Osoba przechodząca udar mózgu powinna jak najszybciej uzyskać pomoc (jeżeli zostanie ona udzielona w ciągu maksymalnie dwóch godzin od momentu wystąpienia objawów, można z sukcesem zmniejszyć prawdopodobieństwo uszkodzenia mózgu; niestety po pięciu godzinach dochodzi już do nieodwracalnych uszkodzeń). Na oddziale neurologicznym wykonuje się badanie tomograficzne, które pozwala stwierdzić jaki obszar mózgu został zajęty. W sytuacji, gdy wykonanie tomografii jest z jakichś przyczyn niemożliwe, przeprowadza się punkcję lędźwiową (pobieranie specjalną igłą płynu mózgowo-rdzeniowego).
Lekarze zalecają również wykonanie USG dopplerowskiego, dzięki któremu można ocenić stan tętnic żylnych, a także sprawdzić krzepliwość krwi (jeśli tętnice są zatkane często wykonuje się zabieg chirurgiczny mający na celu ich udrożnienie). U osób przytomnych wykonywane jest badanie neurologiczne.
Najgorszą sytuacją jest wystąpienie udaru krwotocznego, gdyż nie istnieją sposoby na jego skuteczne leczenie. Znacznie lepsze perspektywy mają pacjenci z udarem niedokrwiennym. Lekarze podają im leki, które rozpuszczają skrzepy (są to tak zwane leki trombolityczne). Kiedy u chorego występuje nadciśnienie tętnicze, podaje się też leki zmniejszające ciśnienie.
U chorych z udarem mózgu stosuje się najczęściej zabieg embolizacji (jego zadaniem jest uszczelnienie uszkodzonego naczynia)
Hospitalizacja w przypadku udaru mózgu trwa co najmniej trzy tygodnie. Jest to czas, kiedy regeneracja organizmu przebiega bardzo szybko. Po upływie trzech tygodni poprawa stanu chorego wciąż jest możliwa, jednak odbywa się znacznie wolniej. Często potrzebna jest długotrwała rehabilitacja. Sprawnie przeprowadzone leczenie może nie tylko uratować życie, ale również zapobiec długotrwałej niepełnosprawności.
Powikłania po udarze mózgu
Niestety udar mózgu często powoduje różnego rodzaju powikłania. Jeżeli rehabilitacja zostanie wprowadzona zbyt późno, trzeba się liczyć w powikłaniami ortopedycznymi – na przykład przykurczami stawowymi, nasileniem osteoporozy, czy dolegliwościami bólowymi w okolicy lędźwiowo-krzyżowej. W wyniku udaru może dojść do uszkodzenia pnia mózgu, zmniejszenia przepływu krwi w mózgu. Powszechne są również zaburzenia rytmu serca, niewydolność krążenia, zmiany ciśnienia tętniczego, zatorowość płucna, zakrzepica żył głębokich, wahania poziomu glukozy we krwi.
Udar mózgu – jakie są rokowania?
Udar mózgu bardzo często kończy się śmiercią (szacuje się, że z powodu udaru umiera nawet jedna trzecia chorych). Jednocześnie wiele zależy od jego postaci i obszaru mózgu, który objął.
Udar mózgu – jak zapobiegać
W wielu wypadkach mamy duży wpływ na wystąpienie udaru mózgu. Trzeba pamiętać również o tym, że nawet u dwunastu procent chorych w ciągu pięciu lat dochodzi do kolejnego udaru.
W przypadku takich schorzeń jak udar dużą rolę odgrywa profilaktyka. Niezmiernie ważne jest stałe kontrolowanie ciśnienia krwi. Zaleca się zadbać o prawidłową masę ciała, ograniczyć spożycie tłuszczów nasyconych. U chorych na cukrzycę ogromne znaczenie ma kontrolowanie poziomu cukru we krwi.
Osoby, które chcą uniknąć udaru muszą pamiętać o regularnej aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności. Konieczne jest też rzucenie palenia i rezygnacja z picia alkoholu.
Ważne jest ponadto ograniczenie stresu.
