Tymianek jest jednym z najpopularniejszych ziół wykorzystywanych w polskiej kuchni. Cenimy go za niepowtarzalny aromat, a także charakterystyczny smak. Warto mieć świadomość, że tymianek ma o wiele więcej zastosowań niż tylko wzbogacanie smaku naszych potraw. Od wieków znajduje on zastosowanie w lecznictwie, a także kosmetyce. Jego walory lecznicze i pielęgnacyjne doceniali starożytni Rzymianie i Egipcjanie. Jakie wartości odżywcze ma tymianek? W jaki sposób roślina ta wpływa na nasze zdrowie?
Co to jest tymianek?
Tymianek (inne nazwy to tymianek właściwy, tymianek pospolity, macierzanka tymianek) jest to pochodząca z regionów Morza Śródziemnego roślina, którą zaliczamy do rodziny jasnotowatych. Tymianek ma postać niskiego (osiągającego maksymalnie trzydzieści centymetrów wysokości) krzewu. Jego silnie rozgałęzione łodygi są wyprostowane, ewentualnie łukowato podnoszące się. Liście są naprzeciwległe, krótkoogonkowe, podługowatojajowate. Drobne kwiaty przybierają barwę różową lub liliową. Okres kwitnienia rozpoczyna się w maju i trwa zazwyczaj do września. Owocami tymianku są brunatne rozłupki. Zdrewniały korzeń jest wrzecionowaty, dość słabo rozgałęziony. Tymianek jest bardzo popularną przyprawą, doskonale komponującą się z tłustymi, mięsnymi potrawami. Posiada on także wszechstronne właściwości lecznicze – surowcem zielarskim są liście, łodygi, jak również kwiaty tymianku. Roślina ta posiada działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, a także wykrztuśne.
Tymianek – skład
Macierzanka tymianek to roślina zawierająca ogromne ilości aktywnych substancji.
W jego składzie znajdziemy duże ilości flawonoidów, które posiadają zdolność do wychwytywania i usuwania z ludzkiego organizmu wolnych rodników. Ta właściwość jest niezmiernie ważna, gdyż wolne rodniki są odpowiedzialne za starzenie się organizmu, a także za rozwój wielu chorób (w tym chorób nowotworowych). Właściwości antyoksydacyjne posiadają również kwasy fenolowe.
Tymianek dostarcza nam luteiny i zeaksantyny – pomarańczowo-żółtych barwników zaliczanych do grupy karotenoidów. Są one odpowiedzialne między innymi za prawidłowe funkcjonowanie narządu wzroku.
W składzie tymianku znajdziemy także karwakrol i tymon – związki charakteryzujące się silnym działaniem przeciwwirusowym.
Tymianek zawiera też garbniki (inaczej taniny), które odpowiadają za jego charakterystyczny gorzkawy smak. Garbniki posiadają właściwości przeciwbakteryjne, przeciwzapalne, ściągające, co więcej przyspieszają one gojenie się ran. Zawarte w roślinie kwasy polifenolowe działają przeciwnowotworowo. Tymianek jest ponadto źródłem związków trójterpenowych, goryczy, saponin, witamin i minerałów. Roślina jest źródłem witaminy A, witaminy C, a także witaminy z grupy B. Związki mineralne zawarte w tymianku to:
- lit,
- potas,
- wapń,
- magnez,
- fosfor,
- czy żelazo.
Tymianek – wpływ na zdrowie
Stosowanie tymianku w charakterze przyprawy może mieć bardzo pozytywny wpływ na nasze zdrowie. Roślina ta zawiera związki poprawiające odporność, wspierające pracę układu trawiennego, czy układu oddechowego. Jest ona skuteczna w walce z grzybami i bakteriami.
Tymianek na odchudzanie
Osoby odchudzające się powinny pomyśleć o włączeniu tymianku do swojej diety. Oczywiście nie powinniśmy się łudzić, że samo spożywanie tej przyprawy sprawi, że schudniemy. Rolą tymianku jest usprawnienie procesów trawienia. Dzięki tej właściwości pomaga on w pozbyciu się zaparć, czy wzdęć, które często pojawiają się, kiedy zmieniamy dietę. Obecność minerałów – szczególnie potasu sprawia, że tymianek chroni przed nadmiernym gromadzeniem się wody w organizmie. Włączając go do naszego menu pozbędziemy się obrzęków i uczucia opuchnięcia.
Tymianek dla poprawy odporności
Spożywając tymianek dostarczamy naszemu organizmowi potrzebne witaminy i minerały, a także inne substancje wspierające funkcjonowanie układu immunologicznego. Aromatyczna przyprawa działa przeciwbakteryjnie, przeciwzapalnie i antywirusowo. Z tego względu warto włączyć ją do naszego menu w okresie jesienno-zimowym, a także wówczas, gdy czujemy, że nasz organizm jest osłabiony. We wczesnym stadium przeziębienia i grypy tymianek może okazać się bardziej skuteczny niż konwencjonalne leki – przy efekcie terapeutycznym nie powoduje on skutków ubocznych.
Działanie tymianku jest wyjątkowo silne. Mówi się nawet, że obecne w nim olejki eteryczne skuteczniej zwalczają chorobę niż antybiotyki przepisywane przez lekarza na receptę.
Wpływ tymianku na układ trawienny
Tymianku warto dodawać do różnego rodzaju potraw, gdyż sprawia on, że stawienie ich jest znacznie łatwiejsze. Jego działanie jest szczególnie widoczne w przypadku potraw tłustych. Przyprawa ta stymuluje wydzielanie soków żołądkowych, a dodatkowo rozkurcza mięśnie gładkie przewodu pokarmowego. Dzięki jego dodatkowi potrawy nie będą zalegały w żołądku. Co więcej stymuluje on przemianę materii.
Tymianek a układ oddechowy
Spożywanie tymianku może mieć pozytywny wpływ również na kondycję naszego układu oddechowego. W jego składzie znajdziemy olejki eteryczne – tymol i karwakrol – działają one silnie przeciwzapalnie i bakteriobójczo. Ze względu na swój unikalny skład tymianek jest bardzo często wykorzystywany jako składnik leków na ból gardła.
Przyjmowanie wyciągów i naparów z tymianku może być bardzo pomocne w przypadku:
- uciążliwego kaszlu,
- stanów zapalnych górnych dróg oddechowych,
- wysuszeniu błon śluzowych gardła,
- chrypce,
- problemach w odkrztuszaniu wydzieliny,
- a także w nieżytach oskrzeli.
Wpływ tymianku na układ nerwowy człowieka
Warto zdawać sobie sprawę, że tymianek może korzystnie wpływać na funkcjonowanie naszego mózgu i całego układu nerwowego. Jest on cenny, gdyż zawiera ogromne ilości flawonoidów. Mają one wpływ na tempo tworzenia się nowych neuronów, a także powstawania połączeń pomiędzy nimi. Dodawanie do potraw tymianku może być dobrą praktyką jeżeli zależy nam na poprawie pamięci i koncentracji, a w przyszłości być może również uniknięciu chorób neurodegeneracyjnych.
Czy tymianek jest bezpieczny dla zdrowia?
Choć niewielkie ilości tymianku będą mieć korzystny wpływ na zdrowie większości dorosłych osób, należy zdawać sobie sprawę, że nie dla każdego jest on bezpieczny.
Zdecydowanie odradza się podawanie tymianku dzieciom, które nie ukończyły pierwszego roku życia (dotyczy to szczególnie preparatów leczniczych na bazie tej rośliny).
Warto zdawać sobie sprawę, że zawarte w tymianku olejki eteryczne w dużym stężeniu mogą być toksyczne dla ludzkiego organizmu. Inhalacje z ich użyciem mogą być przyczyną nudności, wymiotów, a także silnych bólów głowy.
Składnik olejku tymiankowego – tymol w nadmiarze może doprowadzić do zaburzeń układu oddechowego, nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu nerwowego i układu krążenia. Co więcej niekiedy przyczynia się on do uszkodzenia nerek i wątroby.
Ostrożność w stosowaniu środków leczniczych zawierających tymianek powinny zachować kobiety w ciąży. Mogą one doprowadzić do wzrostu ciśnienia tętniczego, skurczów macicy, a w konsekwencji doprowadzić zagrozić ciąży.
Kobiety w ciąży mogą stosować niewielkie ilości tymianku w formie przyprawy. Powinny jednak unikać stosowanie inhalacji z wykorzystaniem olejku tymiankowego. To samo dotyczy osób cierpiących na epilepsję, z podwyższonym ciśnieniem, a także dzieci, które nie ukończyły szóstego roku życia.
Ograniczenia dotyczą również popularnych leków na gardło zawierających tymianek i podbiał. Ich stosowanie należy skonsultować z lekarzem.
Zastosowanie tymianku w kuchni
Tymianek jest przyprawą, która zajmuje ważne miejsce w polskiej kuchni. Dodaje się go przede wszystkim do tłustych potraw mięsnych, ale też potraw z ryb owoców morza, czy warzyw. Największym atutem tymianku jest jego charakterystyczny, zdecydowany smak i aromat. Nadaje on potrawom wyrazistości.
Jako, że tymianek jest przyprawą bardzo aromatyczną, należy uważać, żeby nie dodać go zbyt dużo – zdominuje on wówczas smak dania, co nie zawsze jest wskazane. Początkowo lepiej jest dodać niewielkie ilości tymianku, a jeżeli uznamy, że smak jest mało wyrazisty – wówczas dodać więcej. Należy zdawać sobie sprawę, że tymianek nie powinien być łączony z niektórymi przyprawami. Nie zaleca się stosowania go w jednym daniu z estragonem, koperkiem czy majerankiem. Natomiast bardzo udany duet tworzy on z szałwią, zieloną pietruszką, kolendrą, cebulą, czosnkiem, czy liściem laurowym.
Mięso, do którego dobrze jest dodać tymianku to przede wszystkim wołowina, dziczyzna, królik, ale także cielęcina i drób.
Tymianku należy dodawać do potraw z fasoli, czy grochu – ułatwia on ich trawienie.
Tymianek w kosmetyce
Tymianek jest rośliną cenioną w branży kosmetycznej. Ze względu na działanie antybakteryjne jest on chętnie wykorzystywany do produkcji kosmetyków przeciwtrądzikowych.
Roślina ta zawiera też kwasy fenolowe, które bardzo pozytywnie wpływają na skórę – dzięki nim staje się ona rozświetlona i gładsza. Dzięki obecności garbników tymianek działa na skórę ściągająco, łagodząco i kojąco.
Jako, że roślina ta posiada silne właściwości przeciwbakteryjne i odkażające, często wykorzystuje się ją jako składnik past do zębów.
Uprawa tymianku
Tymianek z całą pewnością należy do ziół, które powinny znaleźć się w naszym ziołowym ogródku. Jego walory smakowe, a także lecznicze sprawiają, że dobrze jest mieć go zawsze pod ręką.
Zaletą tymianku jest fakt, że należy on do roślin wieloletnich. Jest również wiecznie zielony. Jest on niskim krzewem, którego wysokość nie przekracza zazwyczaj trzydziestu centymetrów.
Tymianek bardzo dobrze czuje się w polskim klimacie, jednak pod jego uprawę warto wybrać stanowisko ciepłe i nasłonecznione. Idealna gleba pod uprawę tymianku jest przepuszczalna i średnio zwięzła. Jej pH nie powinno być niższe niż 5,5. Nie sprawdzi się natomiast gleba podmokła i zakwaszona.
Roślinę tę wysiewamy z nasion.
Tymianek uda się nam nawet wówczas, gdyż zapominamy o regularnym podlewaniu roślin – charakteryzuje się on dość wysoką odpornością na suszę. Idealny czas na wysiew tymianku to przełom lipca i sierpnia (można zdecydować się na wysiew także późną jesienią). Roślina zaczyna kiełkować po dziesięciu, maksymalnie piętnastu dniach.
Do nawożenia tymianku wykorzystuje się nawozy azotowe (przed założeniem plantacji jednorazowo – również potasowe i fosforowe). Tymianek wymaga regularnego odchwaszczania.
Zagrożenie dla tymianku stanowią niektóre rośliny i szkodniki. Należą do nich choroby zgorzelowe siewek, szara pleśń (przyczynia się ona do brunatnienia pędów i liści), skoczki – zarówno larwy, jak i osobniki dorosłe przyczyniają się do zniekształcenia liści tymianku. Bardzo niebezpieczne dla plantacji tymianku są także pchełki, które wygryzają otwory w młodych liściach i liścieniach, wskutek czego roślina ginie.
W przypadku hodowli tymianku niekiedy nie da się uniknąć stosowania środków do ochrony roślin.
Tymianek zbieramy w okresie kwitnienia (najlepiej, kiedy zbiory odbywają się podczas bezdeszczowej pogody). Zbieramy jedynie górne części pędów.
Czy wiesz, że:
- Nazwa tymianek pochodzi od greckiego słowa thymon, co jest tłumaczone jako „męstwo, odwaga”.
- W starożytnym Egipcie używano tymianku do balsamowanie zwłok.
- Starożytni Grecy wykorzystywali tymianek jako kadzidło.
- W starożytnym Rzymie żołnierze kąpali się w wodzie z dodatkiem naparów z tymianku, co miało dodać im wigoru.
- W czasach średniowiecza podczas turniejów rycerskich damy dawały rycerzom podarunki, na których były wyhaftowane gałązki tymianku (miały stanowić one amulet ochronny).
- Do Polski tymianek dotarł w czasach królowej Bony. Początkowo uprawiany był jedynie przez zakonników.
- Tymianek może okazać się pomocny w leczeniu kaca.
