Syndrom obcej ręki to schorzenie mało znane, u większości osób wywołujące zdumienie. Osoby dotknięte tym zaburzeniem mają poczucie, że jedna z ich kończyn nie należy do nich. Jakie są przyczyny zespołu dr. Strangelove’a? Czy istnieją sposoby na jego wyleczenie?
Czym jest syndrom obcej ręki?
Syndrom obcej ręki (nazywany także zespołem obcej ręki, zespołem dr. Strangelove’a, czy zespołem anarchicznej ręki; z języka angielskiego: alien hand syndrome) to zaburzenie wywołane zazwyczaj uszkodzeniem prawej półkuli mózgowej, które sprawia, że chory uważa, iż jedna z jego rąk nie należy do niego. Schorzenie to zostało po raz pierwszy opisane w 1908 roku przez niemieckiego neuropsychitrę – Kurta Goldsteina (jednak dopiero Brion i Jedynak w 1972 roku określili to zaburzenie jako syndrom obcej ręki). Opisywał on przypadek praworęcznej kobiety, która przeżyła udar mózgu skutkujący porażeniem połowicznym lewej strony ciała. W miarę rehabilitacji u chorej obserwowano pewną poprawę sprawności ruchowej. Nie wszystko jednak było w porządku. Zainteresowanie lekarza wzbudził fakt, że jego pacjentka sygnalizowała, że ma poczucie jakby jej lewa ręka nie należała do niej. Twierdziła, że ręka ta wykonywała czynności, o których chora nawet nie pomyślała. Syndrom anarchicznej ręki występuje bardzo rzadko. Diagnozowany jest jedynie u osób dorosłych. Co ciekawe u części ludzi objawy choroby utrzymują się jedynie kilka dni, u innych natomiast nawet wiele lat. Podejmowane są próby leczenia zespołu dr. Strangelove’a, jednak jak do tej pory nie odkryto jednej skutecznej metody. Syndrom anarchicznej ręki pojawił się w jednym z filmów Stanleya Kubricka – „Doktor Strangelove, lub jak przestałem się martwić i pokochałem bombę”. Opisywane schorzenie ze względu na powyższe działo określane jest właśnie jako syndrom doktora Strangelove’a.
Syndrom obcej ręki – przyczyny
Przyczynami syndromu obcej ręki są uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Za tę nietypową sytuację może odpowiadać przerwanie połączenia pomiędzy półkulami mózgu, uszkodzenie ciała modzelowatego, uszkodzenie przedniej części kory zakrętu obręczy, uszkodzenie kory ciemieniowej. Zespół anarchicznej ręki występuje również po celowym przecięciu ciała modzelowatego (jest ono wykonywane jako leczenie ostatniego ratunku w przypadku padaczki nie reagującej na leczenie farmakologiczne).
Jak już wspominaliśmy bezpośrednią przyczyną wystąpienia syndromu anarchicznej ręki może być udar mózgu. Zdarza się, że jest efektem urazów głowy, chorób neurodegeneracyjnych (do chorób, w przebiegu których często występuje zespół anarchicznej ręki należy zwyrodnienie korowo-podstawne), uszkodzenia tkanki nerwowej na skutek zabiegów chirurgicznych, tętniaków naczyń mózgowych (szczególnie wtedy, gdy dojdzie do ich pęknięcia), guzów mózgu, chorób demielinizacyjnych, w których dochodzi do uszkodzenia osłonek mielinowych nerwów (do schorzeń takich zaliczamy między innymi stwardnienie rozsiane), infekcji wirusowych i bakteryjnych, traumatycznych przeżyć, które trwale odbijają się na psychice.
Syndrom obcej ręki – objawy
Człowiek cierpiący na zespół obcej ręki ma poczucie, że jedna z jego rąk nie należy do niego. Co ciekawe jest w stanie odbierać wszystkie bodźce oddziałujące na rękę, jednak w żaden sposób nie może kontrolować jej ruchów. Chory ma wrażenie, że jego ręka posiada własną wolę, nierzadko sprzeczną z jego własną. W efekcie osoba z syndromem doktora Strangelove’a może wykonywać sprzeczne czynności. W zależności od nasilenia schorzenia ruchy niekontrolowanej ręki mogą być sporadyczne lub bardzo częste.
Zdarza się, że ruchy ręki, nad którą nie ma kontroli są losowe, równie dobrze jednak mogą być wyjątkowo precyzyjne.
Bardzo ciekawe jest, że chory nie rozpoznaje swojej ręki, nie jest w stanie się z nią utożsamiać. Zmienia się to dopiero w chwili jej dotknięcia. Osoba dotknięta zespołem obcej ręki może odczuwać silny lęk, a nawet agresję wobec jednej ze swoich rąk.
W wielu wypadkach osoba chora nie zdaje sobie sprawy z tego, co dzieje się z jedną jej rąk do momentu pojawienia się skutków niekontrolowanego zachowania (zdarza się, że są to zachowania nieakceptowalne społecznie – takie jak dotykanie, czy poklepywanie ludzi znajdujących się w pobliżu). Może się zdarzyć, że do zahamowania czynności „obcej” kończyny konieczne jest przytrzymanie jej przez rękę, nad którą ma się kontrolę. Jest to konieczne w sytuacjach gdy „obca” ręka zaczyna na przykład uderzać chorego.
W większości przypadków zaburzeniem dotknięta jest ręka niedominująca. Zdarza się (choć wyjątkowo rzadko), że brak kontroli dotyczy nie ręki, a kończyny dolnej.
Syndrom obcej ręki – leczenie
Zdiagnozowanie syndromu obcej ręki sprawia lekarzom pewne problemy. Powodem jest między innymi fakt, że zaburzenie to należy do bardzo rzadkich. Psychiatra w pierwszej kolejności będzie brał pod uwagę urojenia, czy zaburzenia o podłożu dysocjacyjnym.
Duże znaczenie w diagnozie ma ustalenie przyczyn, które mogły doprowadzić do syndromu obcej ręki. Z tego względu oprócz szczegółowego wywiadu przeprowadza się takie badania jak rezonans magnetyczny, czy tomografia komputerowa. Jedynie one są w stanie stwierdzić wystąpienie uszkodzeń tkanki nerwowej.
Jak dotąd nie wynaleziono skutecznej metody leczenia zespołu obcej ręki. Część lekarzy decyduje się na podanie choremu leków, które blokują przekaźnictwo nerwowo-mięśniowe (w ich wyniku zablokowane zostaje wykonywanie niekontrolowanych działań przez „obcą rękę”). Innymi metodami leczenia są iniekcje toksyny botulinowej (toksyna zmniejsza napięcie mięśniowe w chorej kończynie), czy podawanie środków z grupy benzodiazepin. Niekontrolowane ruchy można zredukować poprzez umieszczanie „obcej” ręki w rękawicy, ewentualnie ciągłe trzymanie w niej jakiegoś przedmiotu (może być to na przykład gumowa piłeczka).
W przypadku syndromu obcej ręki niezmiernie ważna jest rehabilitacja. Podejmowana fizjoterapia nastawiona jest na ćwiczenia sensoryczne, równoważne, a dodatkowo rozwijające koordynację wzrokową-słuchową. W niektórych miejscach prowadzi się terapię zajęciową i psychoterapię, w przebiegu których osoba dotknięta zespołem obcej ręki bierze udział w zajęciach nauki kontrolowania swoich reakcji, odruchów i celowości. Jedną z bardziej skutecznych metod jest terapia lustrzana (mirror box therapy), która polega na umieszczaniu zdrowej kończyny przed lustrem, przy jednoczesnym usuwaniu “obcej” ręki z pola widzenia. Dzięki obserwowaniu w lustrze ruchów zdrowej ręki, u chorego dochodzi do przywrócenia prawidłowych wzorców motorycznych. Za sprawą tej terapii można przynajmniej częściowo odzyskać kontrolę nad ruchami „obcej” kończyny.
Jeżeli chodzi o rokowania – są one najlepsze w przypadku chorych, u których zespół dr. Strangelove’a pojawił się w efekcie udaru mózgu. Prawidłowe leczenie i rehabilitacja sprawiają, że objawy schorzenia ustępują maksymalnie w ciągu jednego roku.
W innych przypadkach zespół obcej ręki uważany jest za nieuleczalne i dodatkowo postępujące zaburzenie neurologiczne.