Smog w sezonie jesienno-zimowym to codzienność dla mieszkańców wielkich miast. Polska pod względem zanieczyszczenia powietrza znajduje się w czołówce krajów europejskich. Czym dokładnie jest smog? Jak wpływa on na ludzkie zdrowie? Czy istnieją jakieś sposoby, żeby się przed nim uchronić?
Czym jest smog?
Smog jest nienaturalnym zjawiskiem atmosferycznym, które można zaobserwować zwłaszcza w okolicach zanieczyszczonych wielkich metropolii. Jest on wynikiem połączenia takich czynników jak:
- duże zanieczyszczenie powietrza,
- mgła,
- a także brak wiatru.
Jest on charakterystyczny dla sezonu jesienno-zimowego, kiedy zanieczyszczenia zamiast wędrować do góry rozprzestrzeniają się poziomo i w dół. Mgła, która spowija miasto pełna jest szkodliwych chemicznych substancji. Wyróżniamy smog klasyczny (nazywany inaczej londyńskim), a także smog fotochemiczny (typu Los Angeles, utleniający). Pierwszy z nich pojawia się w listopadzie i utrzymuje się średnio do lutego. Jest typowy klimatu umiarkowanego. Jest on spowodowany przede wszystkim przez instalacje grzewcze. Smog typu Los Angeles jest jego przeciwieństwem, gdyż pojawia się w słoneczne dni, a jego największym źródłem są spaliny wytwarzane przez samochody. W Polsce można zaobserwować go między innymi w Krakowie. Głównymi składnikami smogu są pyły PM10 i PM2,5.
Smog w polskich miastach
W polskich miastach możemy zaobserwować dwa rodzaje smogu – zarówno:
- kwaśny smog londyński,
- jak i smog fotochemiczny.
Smog londyński to poważny problem, który pojawia się w sezonie jesienno-zimowym. Kiedy temperatury za oknem spadają, rozpoczynamy ogrzewanie budynków. Mieszkańcy domów jednorodzinnych i kamienic wykorzystują do tego celu kotłów i pieców na paliwa stałe. Często są to instalacje starego typu, w których można spalić nawet śmieci. Nieświadomi mieszkańcy często korzystają z tej możliwości zatruwając tym samym zarówno innych ludzi, jak też siebie i swoich bliskich. Niewłaściwe sposoby ogrzewania domów jednorodzinnych są przyczyną smogu w niemal osiemdziesięciu procentach. Mniej istotnym powodem są spaliny samochodów i przemysł.
Przyczyną smogu fotochemicznego są spaliny samochodów, które w kontakcie ze światłem słonecznym przemieniają się w trujące substancje.
Skład smogu
Głównymi składnikami smogu są pyły PM10 i pyły PM2,5. W ich skład mogą wchodzić różnorodne substancje. Pyły PM10 to takie, których cząsteczki mają średnicę mniejszą lub równą dziesięciu mikrometrom. Mogą mieć one postać kurzu, popiołu, pyłków roślin, znajdziemy wśród nich też sadzę i piasek.
Pyły PM10 nie są tak niebezpieczne jak pyły PM2,5 – znacznie mniejsze, o średnicy nie przekraczającej dwa i pół mikrometra. Zagrożenie związane z pyłami PM2,5 wynika z faktu, że bez problemu przedostają się one do ludzkich płuc, a stamtąd do krwi. Pyły zawierają tak niebezpieczne substancje jak wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, a wśród nich rakotwórczy benzo(a)prien.
Inne składniki smogu to:
- tlenki azotu,
- tlenki siarki,
- tlenek węgla,
- ozon,
- metale ciężkie takie jak ołów, kadm czy rtęć.
Smog londyński składa się przede wszystkim z:
- tlenków azotu,
- dwutlenku siarki,
- sadzy,
- i tlenku węgla.
Z klei smog fotochemiczny to:
- węglowodory,
- tlenki węgla i tlenki azotu, które przekształcają się w aldehydy, ozon, a także azotan nadtlenku acetylu.
Jakie są efekty występowania smogu?
Smog jest szkodliwy zarówno dla środowiska, jak i ludzkiego zdrowia. Zawarte w nim tlenki siarki bez trudu rozpuszczają się w wodzie, powodując między innymi kwaśne deszcze, które są zabójcze nie tylko dla roślin, niszczą również budynki (co powoduje duże straty szczególnie w przypadku zabytków) i powodują korozję metali.
Toksyny zawarte w smogu doprowadzają do skażenia gleby i wody, przez co szkodzą zdrowiu społeczeństwa, a także zwierząt. Mieszkańcy miast dotkniętych smogiem częściej niż inni skarżą się na złe samopoczucie, zapadają także na wiele chorób.
W jaki sposób smog wpływa na ludzkie zdrowie?
Oddychanie zanieczyszczonym powietrzem ma zgubny wpływ na ludzkie zdrowie. Drobne cząsteczki smogu niezauważone przedostają się do naszych płuc, a także do krwi wywołując szereg negatywnych następstw. Smog często jest przyczyną alergii, chorób układu oddechowego – w szczególności:
- astmy,
- niewydolności oddechowej,
- przewlekłego zapalenia oskrzeli,
- w skrajnych wypadkach również raka płuc.
Smog zwiększa ryzyko:
- choroby niedokrwiennej serca,
- nadciśnienia tętniczego,
- a także arytmii.
Jest on szczególnie niebezpieczny dla kobiet w ciąży, małych dzieci i osób starszych. Dzieci urodzone przez kobiety oddychające zanieczyszczonym powietrzem często rodzą się mniejsze niż noworodki pochodzące z obszarów niedotkniętych smogiem. Częściej pojawiają się u nich też wady wrodzone i niższy iloraz inteligencji. Długotrwałe oddychanie zanieczyszczonym powietrzem może powodować problemy z płodnością. Codzienne zmagania z toksycznymi substancjami sprawiają, że cierpi również wątroba.
Smog jest również jedną z przyczyn chorób nowotworowych. Atakuje również układ nerwowy. Starsi ludzie żyjący w zanieczyszczonych miastach są szczególnie narażeni na demencję, czy chorobę Alzheimera. Smog przyczynia się także do wystąpienia choroby Parkinsona i stwardnienia rozsianego. Żyjąc na co dzień w mieście dotkniętym smogiem mamy gorsze samopoczucie, dopada nas chroniczne zmęczenie, możemy mieć problemy z pamięcią i koncentracją. U osób wrażliwych mogą pojawić się stany lękowe i depresja.
Co warto wiedzieć o normach jakości powietrza?
Każdy z nas może dowiedzieć się o zanieczyszczeniu powietrza w swoim mieście. Aktualne informacje znajdziemy na stronie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska.
Jest on bardzo dobry, jeżeli stężenie pyłów PM10 wynosi od 0 do 20 µg/m3, a pyłów PM2,5 od 0 do 12 µg/m3. W takich warunkach nie musimy w żaden sposób ograniczać aktywności na świeżym powietrzu. Warto jak najczęściej wychodzić na spacer z dziećmi.
Dobry poziom dla PM10 to 21-60 µg/m3, a dla PM2,5 od 13 do 36 µg/m3. Przy dobrej jakości powietrza również nie ma przeciwwskazań, żeby przemywać na powietrzu, spacerować i uprawiać sport.
O umiarkowanej jakości powietrza możemy mówić, gdy stężenie PM10 waha się od 61 do 100 µg/m3, z kolei PM2,5 od 37 do 60. Umiarkowana jakość powietrza nie powinna stanowić zagrożenia dla osób zdrowych. Negatywne skutki zanieczyszczenia mogą jednak odczuć osoby starsze, chore, kobiety w ciąży, a także dzieci. W tych przypadkach należy ograniczać czas spędzany poza domem lub pomyśleć o maskach antysmogowych.
Poziom dostateczny dla PM10 to 101-140 µg/m3, a dla PM2,5 – 61-84 µg/m3. Przy takim stanie powietrza nie powinno się bez ograniczeń uprawiać sportów na świeżym powietrzu. Warto pomyśleć o metodach zabezpieczenia się przed smogiem.
Zła jakość powietrza dla PM10 to od 141 do 200 µg/m3, a dla PM2,5 od 85 do 120 µg/m3. Osoby starsze, chore dzieci i kobiety w ciąży przy takim stanie powietrza powinny unikać wychodzenia z domu. Pozostali muszą zachować szczególną ostrożność.
Bardzo zła jakość powietrza dla PM10 to każda wartość, która przekracza 200 µg/m3, a dla PM2,5 – 120 µg/m3. Jeżeli w naszym mieście powietrze jest bardzo zanieczyszczone, unikajmy wychodzenia z domu niezależnie od stanu zdrowia. Jeżeli jest to niemożliwe przebywajmy na zewnątrz jak najkrócej. Należy zrezygnować z uprawiania sportów na zewnątrz.
Jak chronić się przed smogiem?
Walka ze smogiem odbywa się na wielu płaszczyznach. Dramatyczny stan powietrza w Polsce sprawia, że sejmiki wielu województw przyjęły uchwały antysmogowe, zgodnie z którymi mieszkańcy domów jednorodzinnych będą zobowiązani do montowania pieców do ogrzewania na paliwa stałe. Jest to szczególnie ważne, gdyż w wielu polskich domach używa się kotłów górnego spalania wydzielających ogromne ilości dymu pełnego toksycznych substancji. W województwie małopolskim wprowadzono nakaz wymiany starych kotłów do roku 2023.
Jednym ze skuteczniejszych sposobów ochrony przed smogiem jest ograniczenie przebywania na świeżym powietrzu. Jest to dobre rozwiązanie pod warunkiem, że we własnych mieszkaniach oddychamy czystym powietrzem. Niestety w większości przypadków tak nie jest. Nierzadko zdarza się, że w skład domowego powierza wchodzi smog, który przedostał się przez uchylone okno, a także liczne toksyny pochodzące z mebli, farb, środków czystości czy sprzętów elektronicznych, z których korzystamy na co dzień. Jeżeli chcemy, żeby dom stał się azylem, w którym możemy oddychać pełną piersią, koniecznie zadbajmy o dobrej jakości oczyszczacz powietrza.
Choć przyczyną kwaśnego smogu londyńskiego są przede wszystkim spaliny wydostające się z kominów domów jednorodzinnych, nie bez winy są również spaliny samochodowe. Z tego względu warto w miarę możliwości ograniczyć korzystanie z samochodu. Jeżeli jednak nie możemy zamienić samochodu na komunikację miejską, zadbajmy o częstą wymianę filtrów kabinowych.
Często zdarza się, że musimy wyjść z domu, pomimo że jakość powietrza za oknem pozostawia wiele do życzenia. Silnie zanieczyszczone powietrze negatywnie wpływa na nasze zdrowie, dlatego dobrym pomysłem jest zaopatrzenie się w maskę antysmogową. Współcześnie istnieje możliwość zakupienia wysokogatunkowych masek, które są w stanie zatrzymać ponad dziewięćdziesiąt dziewięć procent zanieczyszczeń, w tym również najdrobniejszych pyłów PM2,5.
Dobrą praktyką jest codzienne sprawdzanie jakości powietrza w naszym mieście. Takie informacje znajdziemy na stronie internetowej Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Istnieje również możliwość ściągnięcia aplikacji na bieżąco monitorującej stan powietrza.
Kiedy wychodzimy na zewnątrz i nie mamy przy sobie maski antysmogowej, starajmy się oddychać przez nos, gdyż w ten sposób w naturalny sposób hamujemy wchłaniania toksyn do naszego organizmu. Oczywiście oddychanie przez nos nie uchroni nas przed najdrobniejszymi pyłami, jednak zawsze jest to lepsza alternatywa niż oddychanie ustami.
Jeżeli jesteśmy na mieście – unikajmy ruchliwych ulic. To właśnie w ich pobliżu powietrze jest najbardziej zanieczyszczone.
Dodatkowo warto korzystać z każdej okazji, żeby oddychać świeżym powietrzem – jak najczęściej wyjeżdżajmy poza miasto, wychodźmy też na spacery do lasu.
Czy dieta może zminimalizować negatywny wpływ smogu na ludzkie zdrowie?
Jeżeli żyjemy w dużym i zanieczyszczonym mieście powinniśmy zwrócić szczególną uwagę na to co znajduje się na naszych talerzach. Choć dieta nie uchroni nas przed wdychaniem toksyn, może pomóc nam w oczyszczeniu naszego organizmu z toksyn. Co więcej odpowiednie odżywianie wzmocni nasz układ immunologiczny, dzięki czemu będziemy odporniejsi na dolegliwości, które wywołuje wdychanie toksyn.
Menu antysmogowe powinno zawierać duże ilości warzyw i owoców. Zawierają one ogromne ilości antyoksydantów, dzięki czemu wzmacniają układ odpornościowy. Oddychanie zanieczyszczonym powietrzem wystawia nasz układ krwionośny na ciężką próbę. Wiele substancji zawartych w smogu przenika do krwi powodując degradację naczyń krwionośnych. Doskonałym wyborem jest spożywanie żywności bogatej w nienasycone kwasy omega-3. Działają one przeciwzapalnie, wypłukują z organizmu wolne rodniki, zmniejszają skutki stresu oksydacyjnego. Kwasy omega-3 można znaleźć w:
- pestkach dyni,
- awokado,
- tłustych rybach morskich,
- siemieniu lnianym,
- oleju lnianym,
- oleju rzepakowym,
- migdałach,
- czy orzechach.
W naszej diecie nie powinno zabraknąć witamin z grupy B, które wzmacniają układ nerwowy, a także witaminy C i E, które minimalizują skutki stresu oksydacyjnego, chronią przed miażdżycą i zaburzeniami rytmu serca. Duże ilości witaminy C znajdziemy w:
- owocach dzikiej róży,
- rokitniku,
- natce pietruszki,
- czerwonej papryce,
- aronii,
- czarnej porzeczce.
Źródłem witaminy E jest:
- awokado,
- pestki słonecznika,
- siemię lniane,
- a także różne rodzaje orzechów.
