Płaskostopie jest powszechnie występującym schorzeniem (może dotykać nawet 40% populacji), które dotyczy zarówno dzieci, jak i osób dorosłych. Nieleczone może znacząco obniżyć jakość naszego życia (w skrajnych wypadkach poważnie utrudnić poruszanie się). Czym dokładnie jest płaskostopie? Jakie są przyczyny jego występowania? Czy istnieją skuteczne sposoby leczenia tej dolegliwości? Jak wyglądają ćwiczenia na płaskostopie?
Czym jest płaskostopie?
Płaskostopie (nazywane również platfusem) jest to deformacja stopy polegająca na obniżeniu fizjologicznych sklepień, co powoduje, że jej powierzchnia staje się płaska. Dla porównania zdrowa stopa nigdy nie dotyka podłoża całą powierzchnią – wspiera się ona o nie jedynie piętą, głową pierwszej kości śródstopia i głową piątej kości śródstopia (tylko wówczas możliwa jest prawidłowa amortyzacja ciała). Możemy wyróżnić dwa rodzaje płaskostopia: poprzeczne (dochodzi w nim do obniżenia łuku poprzecznego przedniego stopy), a także podłużne (w którym dochodzi do obniżenia łuku dynamicznego stopy). Płaskostopie może być spowodowane wieloma czynnikami. Należy do nich między innymi znaczna nadwaga, czy uwarunkowania genetyczne odpowiedzialne za wrodzoną wiotkość torebek stawowych i więzadeł. Leczeniem płaskostopia zajmuje się ortopedia. Ortopeda w przypadku stwierdzenia płaskostopia rekomenduje zazwyczaj specjalne ćwiczenia. Jednak, gdy nie przyniosą one spodziewanych rezultatów, jedynym rozwiązaniem może być leczenie chirurgiczne.
Płaskostopie – przyczyny
Zazwyczaj trudno jest podać jedną przyczynę płaskostopia, gdyż może być ich wiele. Deformacja stopy może nastąpić na skutek cukrzycy, znacznej nadwagi i otyłości, czynników genetycznych powodujące wiotkość aparatu mięśniowo-więzadłowego, zaburzeń hormonalnych, urazów w obrębie kończyny dolnej.
U części osób płaskostopie jest naturalnym efektem procesów starzenia się organizmu. Zdarza się też, że do jego powstania przyczyniają się choroby o podłożu reumatoidalnym, przeciążenia będące wynikiem ciężkiej pracy fizycznej (w niektórych przypadkach płaskostopie można uznać za chorobę zawodową), uprawianie sportu na bardzo twardej powierzchni (na przykład na betonie). Do płaskostopia może doprowadzić długotrwałe noszenie nieodpowiedniego obuwia (u kobiet są to zazwyczaj buty na wysokim obcasie, które mogą spowodować płaskostopie poprzeczne).
Warto zdawać sobie sprawę, że wszystkie dzieci rodzą się z fizjologicznym płaskostopiem (jest to stan przejściowy). Utrzymuje się ono do 3 lub 4 roku życia, po czym u większości dzieci ustępuje samoistnie. Jeżeli jednak łuk sklepieniowy nie wykształci się do 5 roku życia (jest to spowodowane wiotkością mięśni i wiązadeł) mówimy o płaskostopiu wczesnodziecięcym.
Płaskostopie – objawy
Objawem płaskostopia jest tak zwana „płaska stopa”, która w całości przylega do podłoża. W większości przypadków płaskostopie u dziecka diagnozowane jest przez rodziców, nauczycieli lub lekarzy. Najłatwiej jest rozpoznać płaskostopie odciskając ślad mokrej stopy na podłodze, kartce papieru, czy piasku. Jeżeli okaże się, że odcisk jest pełny, a stopa przylega do podłoża całą swoją powierzchnią, oznacza to, że mamy do czynienia z płaskostopiem.
O tym, że mamy płaskostopie może świadczyć chodzenie na wewnętrznych krawędziach stóp. Można to stwierdzić na przykład poprzez obserwację znoszonego obuwia.
W przypadku podejrzenia płaskostopia należy udać się do fizjoterapeuty lub ortopedy. Specjaliści ci pozwolą określić jak poważny jest problem, zaplanują również działania terapeutyczne.
Współcześnie do diagnozy płaskostopia często wykorzystuje się urządzenie o nazwie podoskop. Jest on urządzeniem do badania stóp wyposażonym w lustro, a także światła LED. Przy pomocy podoskopu można badać stopy dorosłych, młodzieży i dzieci (badanie podoskopowe można wykonywać już u dzieci powyżej 2 roku życia). Urządzenie pozwala na ocenę, kształtu stopy, a także wszelkich zgrubień na skórze (takich jak na przykład odciski).
Przebieg badania podoskopowego nie jest skomplikowany. Osoba badana proszona jest o stanięcie boso na podoskopie. Urządzenie przetwarza i zapisuje obraz stóp, a następnie przesyła dane do komputera. Takie badanie jest bardzo skuteczne w lokalizowaniu nieprawidłowości w obciążeniu stopy.
Dzięki badaniu podoskopowemu można leczyć różne wady postawy, bóle kręgosłupa, zapalenia ścięgna Achillesa, rozmiękczenie chrząstki stawowej rzepki, zwichnięcia stawu skokowego, zaburzenia pracy stawów krzyżowo-biodrowych, bóle stawów kolanowych, biodrowych, podudzia.
Metody leczenia płaskostopia
Płaskostopia nie powinno się ignorować, gdyż nieleczone będzie przyczyną wielu powikłań. Przykładowo płaskostopie poprzeczne może przyczynić się do wystąpienia palucha koślawego. U biegaczy płaskostopie może wywołać zapalenie rozcięgna podeszwowego. Powikłaniami płaskostopia są zapalenie ścięgna Achillesa, ostrogi piętowe, rotacja wewnętrzna kości podudzia, koślawość kolan, urazy więzadeł, czy zapalenia mięśni, bóle łydek i kręgosłupa, bolesne odciski. Osoby cierpiące na zaawansowane płaskostopie mogą mieć problemy z poruszaniem się. W ich przypadku zakup wygodnego obuwia może być bardzo utrudniony.
Należy zdawać sobie sprawę, że pełne wyleczenie płaskostopia możliwe jest tylko u dzieci. Metoda leczenia uzależniona jest od stopnia zaawansowania zmian zwyrodnieniowych.
Najczęstszymi metodami terapeutycznymi w przypadku zdiagnozowania płaskostopia są specjalne ćwiczenia, a także dobranie odpowiednich wkładek ortopedycznych (konieczne jest ich regularne noszenie, a także wymiana, gdy zaleci ją lekarz).
Dzieciom z płaskostopiem zaleca się jak najczęstsze chodzenie boso. Dobre efekty przynosi chodzenie po trawie, czy po piasku. Istnieją też specjalne maty z gumowymi kolcami i przyrządy umożliwiające trenowanie stóp. Popularnymi ćwiczeniami na płaskostopie są: chwytanie stopami małych przedmiotów, a następnie przenoszenie ich (jedynie przy użyciu stóp) do pojemnika, maszerowanie po linii ze podkurczonymi palcami, zwijanie palcami stóp chusteczki, chodzenie na piętach, chodzenie na palcach, turlanie po podłodze lub ścianie piłki tenisowej za pomocą stóp, zdejmowanie skarpetek stopami bez użycia rak, zakreślanie stopami kółek w powietrzu (do wewnątrz i na zewnątrz) – w pozycji leżącej po wyprostowaniu nóg. Żeby ćwiczenia na płaskostopie przyniosły dobre efekty należy wykonywać je regularnie (częstotliwość jest ważniejsza od czasu wykonywania ćwiczeń). Optymalny czas to około 20 minut ćwiczeń każdego dnia.
Jak wybierać obuwie dla osoby z płaskostopiem?
Osoby mające problemy z płaskostopiem powinny nosić specjalne obuwie. W ich przypadku dużym problemem jest szybkie zużywanie obuwia poprzez nierównomierny rozkład obciążeń. Bardzo często obserwuje się u nich wycieranie podeszwy pod przyśrodkową lub boczną stroną pięty, rotacyjne wygięcie podeszwy i pojawianie się wgnieceń w podeszwie we wnętrzu buta pod głowami kości śródstopia. Co więcej niewłaściwy kształt stopy prowadzi do odkształcenia cholewki buta, a także do deformacji zapiętka.
Warto zdawać sobie sprawę, że noszenie zdeformowanego obuwia jeszcze bardziej pogłębia wady budowy stóp.
Jedynym rozwiązaniem wydaje się zakup specjalnych butów przeznaczonych dla osób z płaskostopiem. Cechą charakterystyczną specjalistycznego obuwia jest podeszwa wykonana z materiałów odpornych na ścieranie i odgniatanie. U osób z nadwagą należy wybierać podeszwy, które stawiają opór w trakcie ich rotacji wzdłuż osi długiej. W sytuacji gdy masa ciała nie odbiega od normy, a osoba z płaskostopiem nie odczuwa dolegliwości bólowych, należy wybierać obuwie, które nie ogranicza naturalnych ruchów w stawach stopy.
Podczas wyboru obuwia trzeba pamiętać, że podeszwa powinna zginać się zawsze na linii palców. Niezmiernie ważne jest też, żeby rozmiar obuwia dostosowany był do długości stopy (zaleca się, żeby wkładka była o około 10 mm dłuższa). Noski muszą być na tyle szerokie, by umożliwić swobodne poruszanie palcami wewnątrz buta. Właściwie dobrane obuwie posiada łatwą regulację wysokości podbicia (najlepiej sprawdzą się buty na rzepy lub sznurowane). Obuwie dla osoby z płaskostopiem musi być solidnie wykonane, a także bardzo wygodne (nie powinno powodować ucisku i otarć).
Obuwie dla osoby z płaskostopiem powinno być wyposażone w indywidualnie dobrane wkładki ortopedyczne (należy najpierw kupować wkładki, a dopiero później obuwie).
W przypadku stwierdzonego płaskostopia należy unikać kupowania takiego obuwia jak tenisówki (są to buty nietrwałe), baleriny (ich trwałość pozostawia wiele do życzenia, dodatkowo posiadają one wąski noski sprawiające, że palce są ściśnięte). Niewskazane są również klapki typu japonki.
Leczenie płaskostopia u dorosłych
Wyleczenie płaskostopia za pomocą ćwiczeń i specjalnych wkładek ortopedycznych jest możliwe w przypadku dzieci. U osób dorosłych (a także w szczególnie trudnych przypadkach), u których zmiany są już utrwalone, tego typu zabiegi mogą okazać się niewystarczające (odpowiednio dobrane wkładki mogą jedynie odciążyć mięśnie). Zabiegi chirurgiczne stosowane w przypadku płaskostopia uzależnione są od występowania konkretnych zmian i ich nasilenia.
Jeżeli płaskostopie u osoby dorosłej ma postać łagodną, chirurg podejmuje jedynie działania polegające na naprawie uszkodzonych tkanek miękkich (zaliczamy do nich torebkę stawową lub ścięgna). Gdy zmiany są bardzo nasilone, istnieje również konieczność korekcji tkanki kostnej.
W tej chwili dużą popularnością cieszą się małoinwazyjne zabiegi leczenia płaskostopia, które wykorzystują nowoczesne implanty śród- i zewnątrzstawowe. Zazwyczaj nie trwają one dłużej niż godzinę i wykonuje się je w znieczuleniu miejscowym. Przykładem małoinwazyjnego zabiegu jest operacja z wykorzystaniem implantu, który umieszcza się w zatoce stępu. Chirurg wykonuje niewielkie nacięcie skóry na bocznej powierzchni stopy. Następnie po odpreparowaniu tkanek miękkich uzyskuje on dostęp do zatoki. Kolejnym etapem zabiegu jest dopasowanie rozmiaru, a także przymocowanie tytanowego implantu do więzadła międzykostnego w zatoce kości stępu. Dzięki obecności implantu możliwe jest prawidłowe ustawienie kości skokowej względem innych. W przypadku tego typu zabiegów stabilizację uzyskuje się poprzez wprowadzenie do kości specjalnych biodegradowalnych „śrub”. Warto podkreślić, że wykorzystanie biomateriałów o bardzo wysokiej jakości sprawia, że ryzyko powikłań jest niskie.
Wielką zaletą zabiegów operacyjnych jest fakt, że efekty są widoczne praktycznie natychmiast po ich wykonaniu – stopy uzyskują prawidłowy kształt. Po operacji należy odciążać stopy. Często konieczne jest zastosowanie leków przeciwbólowych i przeciwobrzękowych. Przeprowadzenie prawidłowej rehabilitacji sprawia, że pacjent może chodzić już po kilku dniach po zabiegu, natomiast pełną sprawność ruchową uzyskuje po kilku miesiącach.
Czy wiesz, że:
– Dawniej płaskostopie było poważnym argumentem przemawiającym za dyskwalifikacją poborowego do służby wojskowej.