Piwo jest współcześnie jednym z najpopularniejszych na świecie (w tym również w Polsce) napojów alkoholowych. Warto zdawać sobie sprawę, że ma ono bardzo długą historię. Pierwsze informacje o spożywaniu piwa znajdują się w przekazach datowanych na 4000 rok przed naszą erą, choć w naszym kraju pojawiło się ono znacznie później. Jakie są gatunki piwa? Jak wygląda proces produkcji tego trunku? Czy piwo jest zdrowe?
Co to jest piwo?
Mianem piwa określamy napój alkoholowy, który powstaje w wyniku fermentacji alkoholowej brzeczki piwnej. Ogólnie mówi się, że jest to napój fermentowany powstający na bazie surowca zbożowego. Jeżeli chodzi o popularność – piwo jest napojem, po który sięga się zaraz po wodzie i herbacie. Jest ono najstarszym w historii ludzkości napojem alkoholowym. Istnieje wiele rodzajów piwa. Dzielimy je między innymi na jasne i ciemne, lekkie, pełne czy mocne.
Piwo – historia
Historia piwa jest bardzo długa. Pierwsze zapisy na jego temat datowane są na 4000 rok przed naszą erą. Pochodzą z Mezopotamii, gdzie spożywano między innymi piwo orkiszowe. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że piwo było znane człowiekowi znacznie wcześniej.
Sposoby produkcji pierwszego piwa były dość prymitywne. Trunek był niefiltrowany, powstawał poprzez umieszczenie wody i chleba w naczyniach wyrabianych z gliny. Takie piwo było bardzo często wzbogacane miodem, owocami, czy mieszankami ziołowymi.
Mocne, ciemne piwo przeznaczone było dla mężczyzn, natomiast słabsze – pszeniczne piły kobiety. Należy zdawać sobie sprawę, że konsumpcja tego trunku była powszechna. Pili go wszyscy nie ze względu na upodobania smakowe, a przede wszystkim dlatego, że było ono bezpieczniejsze niż (często zanieczyszczona) woda. Dodatek alkoholu pozwalał na wyeliminowanie drobnoustrojów. Obywatel Babilonu mógł liczyć nawet na pięć litrów piwa dziennie.
Z czasem powstawały nowe rodzaje tego trunku. To prawdopodobnie w Babilonie po raz pierwszy dodano do piwa chmielu. Piwo było określane jako napój bogów. Zgodnie z mitologią jego opiekunkami były boginie, dlatego jego produkcję powierzano kobietom.
Piwo cieszyło się ogromną popularnością również w starożytnym Egipcie, gdzie oznaczane było odrębnym hieroglifem. Najstarszy (odkryty przez archeologów) browar znajdował się w Górnym Egipcie. Warto zdawać sobie sprawę, że piwo spożywane przez starożytnych Egipcjan zawierało niewielkie ilości alkoholu. Jedynym odstępstwem od tej reguły było piwo tylko dla mężczyzn, które charakteryzowało się aż piętnasto-procentową zawartością alkoholu.
Również starożytni Grecy i Rzymianie znali piwo. Jednocześnie nie cieszyło się ono u nich tak dużą popularnością jak wino. Było przez nich traktowane jako trunek drugiej kategorii.
W średniowieczu warzenie piwa było zarezerwowane przede wszystkim dla klasztorów. Sytuacja ta zmieniła się dopiero w dwunastym wieku, kiedy to zaczęły funkcjonować browary dworskie i miejskie. Musimy zdawać sobie sprawę, że średniowieczne piwo różniło się znacznie od tego, które współcześnie możemy kupić w sklepach. Charakteryzowało się ono niską zawartością alkoholu, do tego było zazwyczaj gęste i ciemne.
Za panowania Karola Wielkiego powołano urząd intendenta – osoby odpowiedzialnej za nadzór produkcji piwa. Intendent kontrolował przebieg produkcji piwa, a także jego jakość. W czasach średniowiecza stawiano na piwa lokalne. Wiele miast posiadało swoje własne trunki.
Kryzys w produkcji europejskiego piwa miał miejsce w siedemnastym wieku. Browarnictwo odrodziło się jednak dość szybko, bo już w kolejnym stuleciu. Na osiemnasty wiek datowane jest powstanie takich piw jak lager, pilzner, czy porter.
Z dobrodziejstw piwa korzystali też starożytni Słowianie. Było ono chętnie spożywane w pierwszych latach istnienia państwa polskiego. Pili je przedstawiciele wszystkich klas społecznych – od władców po chłopów. Również w Polsce dało się odczuć siedemnastowieczny kryzys w browarnictwie, co spowodowało wzrost popularności innych trunków (między innymi wódki). Ponowny rozwój polskiego browarnictwa miał miejsce w dziewiętnastym wieku, jednak został przerwany przez konflikty wojenne. Po II wojnie światowej polskie browary zostały przejęte przez skarb państwa. W czasach Polskiej Republiki Ludowej jakość piwa w kraju była mocno zróżnicowana. Współcześnie Polska znajduje się w światowej czołówce, jeżeli chodzi o spożycie piwa.
Gatunki piwa
Na rynku znajdziemy wiele gatunków piwa. Jednym z czynników, na podstawie których dokonujemy podziałów jest rodzaj fermentacji. Możemy wyróżnić piwa dolnej i górnej fermentacji.
W przypadku fermentacji dolnej drożdże fermentują w niższych temperaturach i osadzają się na dnie fermentora. Piwo dolnej fermentacji charakteryzuje się czystym, pełnym smakiem, jest także bardziej orzeźwiające. Jest ono trwalsze gdyż leżakuje dłużej w niskich temperaturach. Piwa dolnej fermentacji określane są mianem lagerów.
W górnej fermentacji drożdże fermentują w wyższych temperaturach i zbierają się na powierzchni brzeczki. Piwa górnej fermentacji cechują się bogatym smakiem i aromatem, gdyż użyte do ich produkcji drożdże wydzielają więcej produktów ubocznych (na przykład estrów owocowych). Piwa górnej fermentacji określane są jako ale.
Piwa dzielimy również na podstawie ich aromatu, smaku, zawartości alkoholu (piwa ciężkie, lekkie, na rynku dostępne są również piwa bezalkoholowe).
Podział piwa może opierać się także na podstawie rodzaju wody, która została użyta do jego produkcji. Na miękkiej wodzie warzone są piwa jasne, lekkie, orzeźwiające (na przykład Pilzner). Do produkcji piw ciemnych używana jest przede wszystkim woda twarda (zawierająca większe ilości minerałów).
Bardzo ważnym czynnikiem, na podstawie którego dokonujemy podziału piwa jest słód. W zależności od rodzaju wykorzystanego słodu wyróżniamy piwa pszeniczne, karmelowe, jęczmienne, palone. Do produkcji piwa można użyć jednego, a czasem nawet kilku rodzajów słodów.
Bierze się pod uwagę także zawartość chmielu (piwa słabo i mocno chmielone), nasycenie dwutlenkiem węgla (słabo, średnio i mocno nasycone), barwę (jasne i ciemne), pianę, składniki dodatkowe (na przykład miód, przyprawy, czy owoce).
Przykładowe gatunki piwa
Wyróżniamy wiele gatunków piwa. Dużą popularnością cieszą się między innymi piwa:
- Porter, czyli piwa górnej fermentacji, które są bardzo ciemne (wynika to z faktu, że do ich produkcji używa się skarmelizowanego słodu).
- Ale to piwa górnej fermentacji, które wytwarza się ze słodu jęczmiennego skarmelizowanego lub jasnego. Są one ciemno lub jasno-brązowe. Produkuje się je przede wszystkim w Anglii, choć można spotkać także Ale z Niemiec czy Australii.
- Stout to piwo górnej fermentacji, które cechuje się ciemną barwą. Produkowane jest z palonego słodu jęczmiennego. Pochodzi z Wielkiej Brytanii i Irlandii.
- Lager to piwo dolnej fermentacji, które waży się w sposób tradycyjny (ze słodu jęczmiennego, wody, chmielu i drożdży). Dodaje się do niego także cukru, słodu pszenicznego i kukurydzy. Lager to współcześnie najbardziej popularne na świecie piwo.
- Pilzner to jasne piwo dolnej fermentacji. Do procesu warzenia uzywa się tylko słodu jęczmiennego, wody, drożdży i chmielu.
- Piwo pszeniczne to piwo górnej fermentacji charakteryzujące się delikatnym smakiem, a także barwą do słomkowej do ciemno-bursztynowej. Jest ono produkowane w Czechach, Belgii, w Polsce na Litwie i w Niemczech.
Jak wygląda proces produkcji piwa?
Pierwszym etapem produkcji piwa jest mieszanie ziarna z ciepłą wodą. W ten sposób powstaje zacier. Na tym etapie duże znaczenie ma wybór właściwej temperatury, gdyż tylko w ten sposób w napoju wytworzy się odpowiednia ilość cukru niezbędnego do karmienia drożdży.
Kiedy cukier rozpuści się w wodzie, a zboże zostanie odcedzone otrzymujemy produkt zwany brzeczką. Zostanie ona ugotowana, a następnie przelana do zbiorników fermentacyjnych. Czasem dodaje się do niej chmielu i innych przypraw. Do zbiorników fermentacyjnych dodaje się drożdży. Jest to niezbędne, żeby zaszła w nich fermentacja. Po procesie fermentacji piwo dojrzewa w zbiornikach fermentacyjnych lub (w niektórych przypadkach) w butelkach.
Ogromne znaczenie w procesie produkcji piwa ma woda. Jest ona tak ważna, gdyż nawet niewielkie zmiany w jej składzie owocują zmianą smaku piwa. Do niektórych trunków dodaje się wody miękkiej, do niektórych zaś twardej. Miękka woda nadaje się przede wszystkim do produkcji lżejszych piw (na przykład Pilsner). Twarda jest odpowiednia do piw cięższych, gdyż podkreśla gorycz chmielu i słodu (na przykład piwa Stout). Współczesne browary posiadają zazwyczaj własne oczyszczalnie lub samodzielnie dodają do wody określonych związków mineralnych.
Niezbędny do wyprodukowania piwa jest dobrej jakości słód, czyli skiełkowane i prażone ziarno. Najczęściej jest to jęczmień (przede wszystkim te jego gatunki, które są najbardziej bogate w skrobię). Słód jest pożywką dla drożdży, które produkują kwas węglowy i alkohol. Słód jest ponadto odpowiedzialny za treść i kolor trunku. Przykładowo im bardziej jest on palony, tym ciemniejsze otrzymujemy piwo. Użycie innego słodu nada piwu inne właściwości – przykładowo piwa, do których produkcji został użyty słód żytni charakteryzują się głębokim smakiem i nutą orzechową. Do słodu dodaje się niekiedy naturalnych dodatków (na przykład ryżu, czy kukurydzy), które nadają napojowi unikalnych walorów smakowych.
Chmiel jest odpowiedzialny za charakter piwa. Warto zdawać sobie sprawę, że na świecie występują różne rodzaje chmielu – każdy z nich charakteryzuje się odmiennym aromatem. W zależności od rodzaju piwa wykorzystuje się jeden gatunek chmielu bądź też kilka jego rodzajów. Czym dużej gotuje się chmiel, tym trunek ma więcej goryczy (w zależności od potrzeb dodaje się go na różnych etapach gotowania).
Niezbędne do wyprodukowania piwa są drożdże. Również dzięki nim napój nabiera odpowiednich walorów smakowych i aromatu. W browarnictwie wykorzystuje się różne rodzaje drożdży. Dzieli się je na drożdże dolnej i górnej fermentacji. Drożdże dolnej fermentacji to inaczej drożdże lager, górnej – drożdże ale.
Drożdże lager wykorzystywane są w temperaturach od siedmiu do piętnastu stopni Celsjusza. Dodaje się je dopiero po schłodzeniu ugotowanego piwa. Drożdże ale charakteryzują się wyższą temperaturą fermentacji – od piętnastu do dwudziestu trzech stopni Celsjusza.
Zazwyczaj potrzeba od trzech do siedmiu dni, żeby drożdże wchłonęły cukier. Ostatnim etapem fermentacji jest sedymentacja – drożdże sklejają się, a następnie osadzają na dnie naczynia fermentacyjnego, po czym wyciszają się. Czas trwania sedymentacji jest uzależniony od gatunku drożdży.
Jak piwo wpływa na zdrowie?
Piwo w przeciwieństwie do innych rodzajów alkoholu (szczególnie wódki) zawiera pokaźne ilości soli mineralnych, witamin i protein. Dodatkowo użyte do jego produkcji szyszki chmielu charakteryzują się działaniem przeciwbakteryjnym. Zawiera również antyoksydanty, które opóźniają procesy starzenia.
Nie należy jednak pić piwa w celach leczniczych. Witaminy i minerały znajdziemy w wielu innych produktach. Natomiast zawarty w piwie alkohol ma negatywny wpływ na nasze zdrowie. Z tego względu zaleca się unikanie piwa lub spożywanie go okazjonalnie.
