Padaczka nazywana również epilepsją to poważna choroba neurologiczna, na którą cierpi około 65 milionów ludzi na całym świecie (jest to około 1% populacji), z czego nawet 80% mieszka w krajach rozwijających się. Co warto wiedzieć o tej chorobie? Jakie są jej przyczyny i objawy? Czy epilepsję można wyleczyć? Jak pomóc osobie, która ma atak padaczki?
Czym jest padaczka?
Padaczka (epilepsja) to nieuleczalna obecnie choroba neurologiczna, której charakterystyczną cechą są napady padaczkowe. W większości przypadków lekarze nie są w stanie ustalić jakie są jej przyczyny. Wiadomo, że napady padaczkowe są rezultatem nadmiernej i nieprawidłowej aktywności neuronów kory mózgu. Choć epilepsji nie można wyleczyć w 100%, istnieje szansa na kontrolowanie jej przy pomocy farmakoterapii. Proces leczenia padaczki rozpoczynany jest po wystąpieniu drugiego ataku. Choremu podawane są wówczas leki przeciwpadaczkowe. W niektórych przypadkach lekarz podejmuje decyzję o wszczepieniu neurostymulatora lub przeprowadzeniu zabiegu neurochirurgicznego. U części osób chorujących na padaczkę obserwuje się poprawę po zastosowaniu specjalnej diety. Epilepsja zwiększa ryzyko śmierci (u osób chorujących na padaczkę zwiększa się też prawdopodobieństwo popełnienia samobójstwa). Padaczka występuje częściej u mężczyzn niż u kobiet, jednak różnica w poziomie zachorowalności nie jest duża.
Padaczka (epilepsja) – przyczyny
U chorych na epilepsję zaburzone zostają funkcje grupy komórek nerwowych w określonej części mózgu (czyli tak zwanym ognisku padaczkowym). W przypadku nadmiernie pobudzonych neuronów następują zakłócenia w przekazywaniu impulsów i dochodzi do wyładowania. Charakterystyczne spięcia (zaburzenia w czynności bioelektrycznej mózgu) mogą rozpoczynać się w różnych częściach mózgu, najczęściej jednak dochodzi do nich w płacie czołowym i skroniowym, czasem też w ciemieniowym i potylicznym.
Współczesna medycyna nie jest w stanie podać konkretnych przyczyn występowania epilepsji (w ponad 60% przypadków lekarze nie mogą podać przyczyny choroby). Prawdopodobnie jest ona wynikiem różnych zaburzeń. Część przypadków padaczki spowodowana jest czynnikami genetycznymi (dotyczy to około 15% wszystkich przypadków; naukowcom udało się powiązać niektóre rodzaje padaczki z nieprawidłowym działaniem kilku genów).
Padaczka może pojawić się na skutek urazów głowy (warto zdawać sobie sprawę, że od urazu do wystąpienia pierwszego ataku epilepsji może minąć nawet kilka lat), udaru mózgu (jest on główną przyczyną padaczki u osób, które ukończyły 35 lat), nowotworu, zapalenia mózgu i opon mózgowych, krwotoku podpajęczynówkowego, toksyczno-metabolicznego uszkodzenia tkanki mózgowej, nieprawidłowego porodu (na przykład gdy dochodzi do niedotlenienia okołoporodowego). Przyczynami mogą być również nieprawidłowy poziom cukru we krwi, czy choroby genetyczne.
Padaczka (epilepsja) – obawy
Większość osób kojarzy epilepsję z utratą przytomności i drgawkami. Należy zdawać sobie sprawę, że jedynie 60% wszystkich napadów to napady drgawkowe. Pozostałe 40% to napady bezdrgawkowe.
Nawet dwie trzecie wszystkich napadów drgawkowych rozpoczyna się jako napady ogniskowe, które poprzedzone są aurą (charakterystyczne objawy, które zwiastują napad). Osoba chora może doświadczać zaburzeń wzrokowych, węchowych i słuchowych, motorycznych, autonomicznych, psychicznych.
Napady padaczkowe można podzielić także na uogólnione, w których wyładowania obejmują obie półkule, i częściowe, gdzie wyładowania obejmują tylko część jednej półkuli.
Wśród napadów drgawkowych wyróżniamy napady duże, małe, miokloniczne, atoniczne.
Podczas napadu dużego (toniczno-klonicznego) chory traci przytomność, jego głowa odchyla się do tyłu, następują drgawki głowy i kończyn. W trakcie napadu chory przestaje oddychać, jego skóra staje się sina, może dojść do mimowolnego oddania moczu i stolca, pojawia się piana w ustach, przegryzienie języka. Po ustąpieniu drgawek może minąć nawet do pół godziny zanim chory wróci do normalnego stanu (jest to tak zwana faza ponapadowa).
W przypadku napadu małego chory zastyga w bezruchu i całkowicie traci kontakt z otoczeniem.
Typowe dla napadów mioklonicznych są skurcze mięśni (zazwyczaj kończyn górnych), jednak chory jest przez cały czas przytomny.
W napadach atonicznych dochodzi do utraty przytomności, upadku i zwiotczenia mięśni.
Padaczka może dotknąć osób w każdym wieku, jednak najczęściej ujawnia się przed ukończeniem dwudziestego roku życia (epilepsja to najczęstsza choroba neurologiczna wieku dziecięcego).
Diagnoza padaczki
Do rozpoznania padaczki niezbędny jest wywiad z pacjentem. Lekarze zlecają również badania dodatkowe takie jak tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny (dzięki ich wykonaniu mamy możliwość szybkiego znalezienia lokalizacji choroby i rozpoznania jej charakteru), badania EEG, badanie PET (czyli pozytonowa emisja tomograficzna, która pozwala na określenie metabolizmu mózgu), badanie SPECT (to badanie, które przeprowadza się podczas napadu padaczki; umożliwia ono ocenę przepływu mózgowego, a także lokalizację ognisk padaczkowych przy wykorzystaniu cząsteczek oznakowanych radioaktywnie).
Zdiagnozowanie padaczki w wielu wypadkach jest trudne, gdyż jej objawy są podobne do objawów innych schorzeń. Padaczkę można pomylić a atakami migrenowymi, napadami paniki, hiperwentylacją, omdleniami, narkolepsją, psychogennymi napadami rzekomopadaczkowymi.
Również pewne zachowania typowe dla dzieci można pomylić z epilepsją. Zaliczamy do nich między innymi tiki i napady dreszczy, nocne moczenie, koszmary senne, napady afektywnego bezdechu, a nawet refluks żołądkowo-przełykowy.
Padaczka (epilepsja) – leczenie
Epilepsja jest w tej chwili uważana za chorobę nieuleczalną, jednak w znacznej większości przypadków jej napady można kontrolować przy pomocy leków. Chorzy na epilepsję nierzadko przez całe życie muszą przyjmować leki przeciwdrgawkowe. Leki, które współcześnie często przepisuje się w przypadku diagnozy padaczki to: kwas walproinowy, gabapentyna, lamotrygina, tiagabina, topiramat, wigabatryna, etosuksymid, fenobarbital, fenytoina, czy karbamazepina.
Zarówno terapia jak i rodzaj leków dobierane są do indywidualnych potrzeb każdego chorego (bierze się pod uwagę między innymi płeć i wiek). W przypadku dzieci chorujących na epilepsję unika się leków, które utrudniają koncentrację i proces uczenia się, powodują senność, czy uczucie splątania. W przypadku leków dla kobiet wybiera się takie preparaty, które nie zaburzają działania środków antykoncepcyjnych.
Leczenie rozpoczyna się zazwyczaj od podawania jednego leku. Jeżeli preparat nie okaże się skuteczny, lekarz podejmuje decyzję o zamianie go na kolejny lek (w skrajnych przypadkach, kiedy leczenie jednym lekiem nie przynosi oczekiwanych rezultatów, podejmuje się decyzję o podawaniu dwóch różnych substancji).
Szacuje się, że u około 30% leczonych lekami przeciwdrgawkowymi objawy padaczki nie ustępują. Dodatkowo u osób leczonych lekami przeciwpadaczkowymi występują często niepożądane skutki uboczne. Zaliczamy do nich między innymi senność, nudności, bóle głowy, dolegliwości żołądkowo-jelitowe, chroniczne uczucie zmęczenia, podwójne widzenie (w przypadku niektórych leków może dojść do wypadania włosów, czy wzrostu masy ciała).
Jeżeli leczenie okaże się skuteczne (tzn. przez dwa lub trzy lata nie wystąpią ataki) można rozważać odstawienie leków (następuje to stopniowo) pod ścisłą kontrolą lekarza.
W przypadku, gdy leczenie farmakologiczne okazuje się nieskuteczne, lekarz może zaproponować leczenie chirurgiczne. Może ono polegać na wszczepieniu choremu stymulatora nerwu błędnego. Do bardzo inwazyjnych zabiegów chirurgicznych zaliczamy kalozotomię (jest to zabieg, który polega na przecięciu połączeń pomiędzy półkulami mózgu), hemisferoktomię (czyli usunięcie jednej półkuli mózgu), lobektomię (czyli zabieg polegający na usunięciu tej części mózgu, w której znajduje się ognisko padaczkowe).
Osoba chorująca na epilepsję powinna dbać o odpowiednią ilość i jakość snu, unikanie stresu, regularną aktywność fizyczną i zdrowe odżywianie.
Padaczka (epilepsja) – pierwsza pomoc
Może się zdarzyć, że będziemy kiedyś świadkami napadu padaczkowego. Warto wiedzieć jak zachować się w takiej sytuacji, gdyż od naszego postępowania może zależeć zdrowie, a nawet życie chorego. Szalenie ważne jest, żeby w takiej sytuacji zachować spokój. O ile to możliwe – postarajmy się przenieść chorego w bezpieczne miejsce i ułóżmy go na boku (pozycja boczna jest najbezpieczniejsza, gdyż chroni przed zakrztuszeniem się). Większość ataków nie trwa długo – zazwyczaj około czterech minut. Dodatkowo osoba po przebyciu ataku może potrzebować kilkudziesięciu minut, żeby dojść do siebie.
W trakcie ataku nie powinno się podawać choremu leków, ani przyciskać go do podłoża, nie wkładajmy także żadnych przedmiotów pomiędzy zęby. Wystarczy, że będziemy chronić jego głowę przed urazami. Gdy napad trwa dłużej (tj. powyżej 10 minut) należy zawiadomić pogotowie.
Dieta w profilaktyce padaczki
W profilaktyce padaczki bardzo pomocna może okazać się specjalna dieta. Osobom cierpiącym na epilepsję zaleca się zazwyczaj dietę ketogeniczną. Polega on na spożywaniu dużych ilości tłuszczów, przy jednoczesnym ograniczeniu węglowodanów. Ważne jest, żeby dieta ketogeniczna była przeprowadzona pod kontrolą lekarza i dietetyka.
W menu osoby na diecie ketogenicznej nawet 80-90% wszystkich spożywanych pokarmów to tłuszcze. 10-20% to białko i węglowodany. Radykalne ograniczenie węglowodanów sprawia, że organizm wchodzi w stan ketozy. W stanie tym dochodzi do zahamowania uczucia głodu (pojawia się ono, gdy spożywamy za dużo węglowodanów).
Warto jednak zdawać sobie sprawę, że dieta ketogeniczna nie jest pozbawiona wad. U osób, które stosują ją przez dłuższy czas mogą się pojawić problemy z trawieniem, spadki energii, zaburzenie gospodarki hormonalnej organizmu, problemy z funkcjonowaniem wątroby, nerek, czy trzustki.
Czy wiesz, że:
– Najstarszy na świecie opis ataku padaczkowego pochodzi ze starożytnej Mezopotamii i jest napisany w języku akadyjskim.
– W Kodeksie Hammurabiego napady padaczkowe są podstawą do zwrotu zakupionego niewolnika.
– Bardzo szczegółowy opis padaczki pojawia się tekście medycznym z Babilonii – jest napisany pismem klinowym(datuje się go na 1067-1046 r. p.n.e).
– Dla starożytnych Greków padaczka była wyrazem opętania, a jednocześnie przejawem geniuszu i boskości. Z tego też względu określali ją jako boską chorobę.
– Starożytni Rzymianie uważali, że epilepsja była klątwą zesłaną na człowieka przez bogów.
– Dopiero w XIX wieku wynaleziono pierwszy skutecznie działający lek przeciwpadaczkowy.
– Osoby chorujące na padaczkę są w większym niż inni stopniu narażone na wypadki samochodowe, dlatego w wielu regionach nie pozwala się im na prowadzenie pojazdów.
– Epilepsja występuje u wielu zwierząt, między innymi u psów i kotów.
