Ogórecznik lekarski to roślina pochodząca z krajów śródziemnomorskich, która na stałe zadomowiła się w Polsce. Jest on wykorzystywany jako przyprawa, roślina lecznicza, a nawet uprawiany w celach ozdobnych. Jakie właściwości posiada ogórecznik lekarski? Czy istnieją przeciwwskazania do jego stosowania?
Czym jest ogórecznik lekarski?
Ogórecznik lekarski (łacińska nazwa to: Borago officinalis L.) jest to jednoroczna roślina, którą zaliczamy do rodziny ogórecznikowatych. Roślina na całej swojej powierzchni posiada szorstkie owłosienie. W sprzyjających warunkach może osiągnąć do 60 centymetrów wysokości. Łodyga ogórecznika jest wzniesiona i rozgałęziona. Dolne liście są duże, charakteryzują się eliptycznym kształtem. Natomiast górne liście są znacznie mniejsze i obejmują na wpół łodygę. Ogórecznik posiada duże, zwisające, niebieskie (a niekiedy też czerwonawe lub białe) kwiaty. Okres kwitnienia rozpoczyna się w czerwcu i trwa do lipca. Roślina jest owadopylna i miododajna. Nazwa ogórecznik wzięła się od charakterystycznego, przyjemnego zapachu ogórków, który wydziela Borago officinalis L. Owocem ogórecznika lekarskiego jest rozłupina, która może przyjąć barwę od szarej po brunatną. Ogórecznik jest cenioną przyprawą, wykorzystuje się również jego walory lecznicze (surowcem zielarskim jest ziele ogórecznika). Pozyskiwany z niego olej znajduje zastosowanie w kosmetyce.
Ogórecznik lekarski – wartości odżywcze
Ogórecznik lekarski charakteryzuje się bogatymi wartościami odżywczymi. Ta niepozorna roślina zawiera bardzo duże ilości flawonoidów, garbników, związków śluzowych, saponin, soli mineralnych (w jego składzie znajduje się dobrze przyswajalna przez ludzki organizm krzemionka, a także żelazo, cynk, magnez, wapń, miedź, mangan, potas). Świeże ziele ogórecznika dostarcza nam dużych ilości witaminy C, witamin z grupy B, kwasów organicznych, żywic, karotenoidów.
Ogórecznik lekarski posiada w swoim składzie również kwas linolenowy (GLA), czyli kwas omega-6.
Ogórecznik lekarski – wpływ na zdrowie
Spożywanie ogórecznika lekarskiego może przynieść dobre efekty w profilaktyce chorób układu sercowo-naczyniowego. Obecne w roślinie nienasycone kwasy tłuszczowe obniżają poziom złego cholesterolu (należącego do frakcji LDL), a jednocześnie zwiększają poziom cholesterolu dobrego (HDL – jest on odpowiedzialny za usuwanie tłuszczu z żył i tętnic). Związki zawarte w ogóreczniku lekarskim działają przeciwzakrzepowo, dzięki czemu poprawiają przepływ krwi. Roślina obniża także ciśnienie tętnicze, dzięki czemu zmniejsza prawdopodobieństwo zachorowania na ciężkie choroby układu krążenia.
Ogórecznik lekarski charakteryzuje się właściwościami przeciwzapalnymi, w efekcie korzystnie wpływa nie tylko na układ krążenia, ale i na naszą odporność (może być pomocny w leczeniu chorób autoimmunologicznych). Silny układ odpornościowy chroni nas przed wieloma schorzeniami (jest to ważne szczególnie w sezonie jesienno-zimowym, kiedy jesteśmy narażeni na infekcje bakteryjne i wirusowe).
Ogórecznik lekarski jest bardzo polecany kobietom, gdyż łagodzi PMS, zmniejsza dolegliwości towarzyszące menstruacji, a nawet łagodzi przebieg menopauzy (zmniejsza uderzenia gorąca, stabilizuje nastrój. Dla kobiet istotne jest również to, że flawonoidy, czy nienasycone kwasy tłuszczowe zmniejszają stany zapalne i łagodzą podrażnienia skóry (na przykład rozszerzone naczynka, czy trądzik różowaty).
Po ogórecznika warto sięgnąć także wtedy, gdy mamy problem z uporczywym kaszlem i chrypką. Olej z tej rośliny może łagodzić te przykre dolegliwości, gdyż działa osłaniająco na błony śluzowe, ponadto wykazuje właściwości przeciwzapalne, ułatwia odkrztuszanie, udrożnia drogi oddechowe.
Ogórecznik lekarski wykorzystywany jest czasem do leczenia chorób przyzębia. Dzieje się tak, gdyż zmniejsza on stany zapalne dziąseł, redukuje ból i krwawienie.
Ochronne działanie ogórecznika polega też na tym, że usuwa on toksyny z organizmu. Jest on w stanie także redukować obrzęki, działa moczopędnie i bakteriobójczo.
Współcześnie coraz więcej mówi się o przeciwnowotworowych właściwościach tej rośliny. Ogórecznik działa ochronnie na DNA, a także hamuje wzrost i namnażanie komórek nowotworowych.
Napary z liści i nasion ogórecznika lekarskiego są polecane kobietom karmiącym piersią, gdyż pobudzają laktację.
Ogórecznik lekarski działa kojąco a układ nerwowy – łagodzi stres, poprawia nastrój. Dodatkowo przywraca równowagę nadnerczom.
Przeciwwskazania do stosowania ogórecznika lekarskiego
Ogórecznik lekarski i olej z niego pozyskiwany nie mogą być przyjmowane przez kobiety w ciąży, gdyż powodują skurcze. Jako, że zawarte w roślinie związki rozrzedzają krew, nie należy stosować jej razem z lekami o takim działaniu. Ogórecznik nie powinien być przyjmowany przez osoby, które mają skłonność do drgawek. Nadmierne spożycie oleju z ogórecznika lekarskiego może prowadzić do wystąpienia wzdęć i biegunek.
Ogórecznik w kuchni
W kuchni najlepiej jest wykorzystać świeże liście i kwiaty (te prezentują się niezwykle okazale, dlatego warto ich użyć w charakterze jadalnej ozdoby) ogórecznika lekarskiego. Ogórecznik sprawdzi się jako dodatek do sałatek, zup, omletów, czy kanapek. Charakterystyczny ogórkowy aromat tej rośliny sprawia, że często używa się jej do aromatyzowania marynat, pikli, octów, a także napojów alkoholowych. Ogórecznika można dodać do placków, czy kotletów. Zazwyczaj podaje się ogórecznik świeży, choć można go także dusić. Będzie idealny do przyprawiania mięs i twarogów. Warto łączyć go z warzywami.
Jednym ze sposobów na wykorzystanie kwiatów ogórecznika jest ich namoczenie w cieście naleśnikowym, a następnie usmażenie. Nadają się one także do kandyzowania.
Ogórecznik lekarski w kosmetyce
W kosmetyce wykorzystuje się przede wszystkim olej z ogórecznika lekarskiego. Żółty olej bardzo dobrze się wchłania, a jednocześnie znakomicie nawilża skórę, działa przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, łagodzi podrażnienia. Z tego względu można wykorzystywać go zarówno do pielęgnacji cery trądzikowej, jak i przesuszonej dojrzałej skóry, na której są już widoczne pierwsze oznaki starzenia.
Olej z ogórecznika lekarskiego
Olej z ogórecznika lekarskiego wykorzystywany jest w celach kosmetycznych i leczniczych. Charakteryzuje się on wysoką zawartością kwasu gamma linolenowego (GLA) (może on stanowić nawet 25%), co więcej jest bogaty we flawonoidy (przede wszystkim kemferol, kwercetynę, czy izoramnetynę). Jest on źródłem saponin, soli mineralnych, garbników, substancji śluzowych, a także kwasów organicznych. Olej z ogórecznika powstaje z nasion tej rośliny. Odznacza się łagodnym, orzechowym smakiem.
Oleju nierafinowanego nie wolno podgrzewać. Nie nadaje się on do smażenia, można go co najwyżej dodawać do sałatek. Znajduje on ponadto szerokie zastosowanie w kosmetyce.
Jeżeli stosujemy olej z ogórecznika lekarskiego w celach leczniczych – optymalna dzienna dawka to od 500 mg do 3 g. W przypadku dolegliwości bólowych i stanów zapalnych można okresowo zwiększyć dawkę.
Uprawa ogórecznika lekarskiego
Ogórecznik lekarski najlepiej radzi sobie na stanowiskach słonecznych (choć nie oznacza to, że nie będzie rósł także w innych warunkach). Dobrą wiadomością dla początkujących ogrodników jest to, że nie ma on szczególnie wielkich wymagań glebowych (jeżeli zależy nam na obfitych plonach posadźmy go w glebie lekkiej i średnio wilgotnej). Z tego względu jego uprawa rzadko kiedy się nie udaje. Ogórecznik wykazuje dość dużą odporność na przymrozki, a także inne niekorzystne warunki atmosferyczne.
Zaleca się wysiew ogórecznika lekarskiego wiosną lub jesienią. Jego nasiona mogą przetrwać w ziemi zimę. Ogórecznika dobrze jest siać w tym samym miejscu co poprzednio, gdyż istnieje wysokie prawdopodobieństwo wysiewu samorzutnego.
Ogórecznik lekarski uprawiany w pobliżu truskawek poprawia ich wzrost i zdecydowanie zwiększa plonowanie. Co więcej wabi on liczne pszczoły, dlatego gdy posadzimy go w pobliżu ogórków, melonów czy pomidorów, zwiększy ich plon, a także uchroni rośliny przed szkodnikami.
Bardzo ważne jest, żeby pomiędzy ogórecznikiem, a innymi roślinami zachować bezpieczną odległość. Musimy zdawać sobie sprawę, że jest on bardzo ekspansywny i rywalizuje z innymi roślinami o wodę i związki mineralne. W pewnych sytuacjach ogórecznik może stać się trudnym do wyplenienia chwastem.
Roślina nie wymaga nawożenia, dobrze jest ją jednak od czasu do czasu podlać podczas szczególnie upalnych dni.
W przypadku ogórecznika lekarskiego zbiera się całe kwitnące pędy, a następnie suszy się je w suszarni lub na słońcu.
Nasiona ogórecznika lekarskiego po zbiorze przechodzą etap tak zwanego pożniwnego dojrzewania w ciągu dwóch miesięcy. Co ciekawe dopiero po upływie tego czasu osiągają pełną zdolność kiełkowania (zachowują ją przez dwa – trzy lata).
Osoby planujące uprawę ogórecznika powinny mieć świadomość, że nasiona tej rośliny są bardzo lubiane przez ptaki. Z tego względu należy odpowiednio zabezpieczyć miejsce uprawy, by ptactwo nie zaczęło ich wydziobywać z ziemi.
Intensywne przycinanie ogórecznika jest w stanie wydłużyć okres kwitnienia nawet o kilka tygodni.
Czy wiesz, że:
– W dawnych czasach wojownicy pili wino z dodatkiem ogórecznika lekarskiego wierząc, że dodaje im ono męstwa.
– Zapach ogórecznika do złudzenia przypomina zapach świeżych zielonych ogórków.
– Ogórecznik wykorzystywany jest niekiedy do aromatyzowania napojów, likierów, win, a nawet octu.
– Efektowne kwiaty ogórecznika lekarskiego są jadalne.
– Liście ogórecznika dodawane są często do diety bezsolnej, gdyż zawierają dużo soli mineralnych, bez których organizm nie jest w stanie funkcjonować.
– Ogórecznik lekarski wywodzi się z krajów śródziemnomorskich.
– W Polsce w szesnastym wieku ogórecznik lekarski był powszechnie uprawianą rośliną. Znajdziemy o nim wzmianki w starych poradnikach zielarskich.
– W jednym kwiecie ogórecznika znajdziemy aż do 12 mg nektaru, a w tym 44-77% cukru.
– Jeżeli chodzi o wydajność miodową ogórecznika lekarskiego – jest to około 200 kg z jednego hektara pożytku. Duża wydajność sprawia, że roślina wydaje się wprost idealna do uprawy w przypasiecznych ogródkach.
