Odra zaliczana jest do najbardziej zaraźliwych chorób zakaźnych występujących u dzieci. Jest ona szczególnie niebezpieczna w krajach rozwijających się, gdzie może być przyczyną zgonów nawet trzydziestu procent niemowląt. Niestety współcześnie w Europie stwierdza się znacznie więcej przypadków odry niż jeszcze kilkanaście lat temu. Jest spowodowane faktem, że coraz większa liczba rodziców jest przeciwna szczepieniom swoich dzieci. Jakie są przyczyny i objawy odry? W jaki sposób leczy się tą chorobę?
Czym jest odra?
Odra jest to choroba zakaźna wieku dziecięcego, którą wywołuje wirus odry (jednoniciowy wirus RNA). Wirus odry przenoszony jest drogą kropelkową. Osoba chora zaczyna zakażać na dwa dni przed pojawieniem się jakichkolwiek objawów (szacuje się, że zakaźność jest większa niż 95%). Charakterystyczne jest, że na odrę chorują najczęściej osoby, które nie ukończyły piętnastego roku życia. Zagrożeni są jednak wszyscy, którzy nigdy nie przebyli tej choroby i nie zostali na nią zaszczepieni. Wyróżniamy cztery stadia odry: okres wylęgania, okres nieżytowy, okres wysypkowy i okres zdrowienia. Do charakterystycznych objawów odry należy wysypka. Zarówno u dzieci, jak i u dorosłych daje ona podobne objawy. Śmiertelność z powodu tej choroby w krajach wysokorozwiniętych jest niska, z kolei w krajach rozwijających się może przekraczać nawet 5%. Leczenie odry ma charakter objawowy. Współcześnie możemy zapobiegać zachorowaniom na tę chorobę poprzez szczepienie dzieci atenuowanym wirusem odry w osobnej szczepionce, ewentualnie w szczepionce MMR. Osoby, które przebyły zakażenie wirusem odry stają się odporne na całe życie.
Odra – przyczyny
Bezpośrednią przyczyną odry jest wirus odry, który roznoszony jest drogą kropelkową. Wirus ten przedostaje się do ludzkiego organizmu poprzez jamę nosowo-gardłową, a następnie przenika do krwi. Wraz z krwią przedostaje się do układu siateczkowo-śródbłonkowego, a także innych narządów, gdzie dochodzi do jego ponownej replikacji. Namnożone wirusy ponownie przenikają do krwi, po czym znowu przedostają się do błon śluzowych górnych dróg oddechowych, spojówek, a także skóry. U osoby chorej na odrę stwierdza się obecność wirusa w wydzielinie z jamy nosowo-gardłowej, we krwi, we łzach i w moczu. Odra jest chorobą wyjątkowo zakaźną, gdyż chory zaczyna zarażać innych na około dwa dni przed wystąpieniem jakichkolwiek niepokojących objawów.
Zdarza się, że do zakażenia dochodzi poprzez dotknięcie przedmiotów, na których znajdują się wydzieliny osoby chorej. Wirus odry jest wykazuje wrażliwość na promieniowanie UV i wysokie temperatury. W powietrzu, a także na przedmiotach pozostaje zakaźny do dwóch godzin.
Należy podkreślić, że zakaźność odry jest tak duża, że do zakażenia dochodzi u ponad 95% osób, które miały kontakt z wirusem. Większość zakażonych stanowią niemowlęta do dwunastego miesiąca życia, a także dzieci przed ukończeniem piętnastego roku życia, które nie zostały zaszczepione.
Częstotliwość odry bardzo zmalała po wprowadzeniu szczepionek.
Odra – objawy
Pierwsze objawy odry pojawiają się po 10, a maksymalnie 12 dniach od zakażenia. Początkowo u chorego obserwuje się takie objawy jak podwyższona temperatura ciała (zazwyczaj przekraczająca 39 stopni Celsjusza), ból gardła, katar, dokuczliwy suchy kaszel, światłowstręt, zaczerwienienie oczu, łzawienie, a u niektórych także obrzęk powiek.
Drugiego lub trzeciego dnia od pojawienia się pierwszych objawów i na około dwa-trzy dni przed pojawieniem się wysypki, obserwujemy charakterystyczny objaw odry – na błonie śluzowej policzków na wysokości dolnych zębów trzonowych pojawiają się białawe przebarwienia – są to tak zwane plamki Koplika.
Po około dwóch tygodniach od momentu zakażenia na ciele chorego pojawia się charakterystyczna wysypka (utrzymuje się ona od trzech do czterech dni). Początkowo wysypka ma formę intensywnie czerwonych plam z niewielkimi grudkami o nieregularnych kształtach, a po upływie kilku dni staje się brunatna i zaczyna się złuszczać. Wraz z wysypką ponownie pojawia się gorączka (może dochodzić nawet do 41 stopni), nasileniu ulegają objawy stanu zapalnego górnych dróg oddechowych, samopoczucie chorego ulega pogorszeniu. Czerwona wysypka zajmuje na początku twarz i głowę, a po pewnym czasie przenosi się także na resztę ciała.
Choroba jest najbardziej zaraźliwa na pięć dni przed wystąpieniem wysypki, a także przez cztery dni od momentu jej pojawienia się.
Po upływie około pięciu dni od wystąpienia wysypki gorączka spada, a chory bardzo powoli zaczyna wracać do zdrowia. Charakterystyczne dla odry jest, że wysypka ustępuje w takiej kolejności w jakiej się pojawiała.
U osób dorosłych odra wygląda podobnie jak u dzieci. Należy jednak podkreślić, że im chory jest starszy, tym przebieg choroby jest cięższy. Odra jest szczególnie niebezpieczna na ludzi, którzy zmagają się z chorobami układu sercowo-naczyniowego.
Odra – powikłania
W szczególnie ciężkich przypadkach odra może przebiegać z wysypką krwotoczną i drgawkami. Odra jest bardzo niebezpieczna dla kobiet w ciąży, gdyż może doprowadzić do poronienia, przedwczesnego porodu, czy choćby niskiej masy urodzeniowej dziecka. Ryzyko wystąpienia powikłań w ciąży jest szacowane na około 20% (jednocześnie nie zaobserwowano, żeby wirus odry doprowadzał do uszkodzenia płodu).
Powikłania odry występują przede wszystkim u dzieci niedożywionych (dlatego choroba ta zbiera ogromne żniwa w krajach rozwijających się), szczególnie takich, które mają niedobory witaminy A.
Do powikłań odry zaliczamy między innymi schorzenia żołądkowo-jelitowe, zapalenie wątroby, zapalenie wyrostka robaczkowego, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie mózgu, podostre stwardniające zapalenie mózgu (może ono doprowadzić do upośledzenia zdolności psychicznych i ruchowych, zmian w zachowaniu, zaburzeń mowy, całkowitego otępienia, niedowładów, a także wyniszczenia mózgu, które często kończy się śmiercią), zapalenie płuc, zapalenie ucha środkowego, wtrętowe zapalenie mózgu, zapalenie rogówki i pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego (które powodują utratę wzroku), zapalenie krtani i tchawicy, zapalenie oskrzeli i oskrzelików, kłębuszkowe zapalenie nerek.
Do zgonów dochodzi zazwyczaj w wyniku powikłań odry (szacuje się, że występują w 30% przypadków zachorowań).
Znaczna większość ludzi, którzy przechorowali odrę, otrzymuje odporność na całe życie. Jednocześnie trzeba zdawać sobie sprawę, że nie w każdej sytuacji tak się dzieje. Przeciwciała, które chronią nas odrą można utracić w wyniku pewnych chorób. Zalicza się do nich w szczególności nowotwory zajmujących układ krążenia (przykładem może być tu choćby białaczka). Brak na odrę może ujawnić się także w przypadku ludzi cierpiących na zburzenie związane z odpornością komórkową.
Odra – diagnoza
Odrę diagnozuje lekarz, który dokładnie obserwuje objawy. W zależności od przebiegu choroby podejmuje on decyzję, czy pacjent może być leczony w domu, czy też konieczna jest hospitalizacja. Czasem diagnoza odry może być problematyczna. Dotyczy to sytuacji jej łagodnego przebiegu, kiedy pacjent wykazuje częściową odporność, a także przypadków niemowląt z odpornością odmatczyną.
W przypadku braku pewności lekarz podejmuje decyzję o przeprowadzeniu badań serologicznych. Warto zdawać sobie sprawę, że podobne do odry objawy mogą być też wynikiem szkarlatyny lub reakcji polekowych, a wysypka i zapalenie spojówek wskazują niekiedy na zespół Kawasakiego.
Odra – leczenie
W tej chwili medycyna nie dysponuje skutecznym lekiem przeciwwirusowym, który pozwalałby na wyleczenie odry. W przypadku tej choroby stosuje się leczenie objawowe. W przypadku występowania wysokiej gorączki choremu podaje się leki przeciwgorączkowe. Uporczywy kaszel można łagodzić lekami przeciwkaszlowymi.
Jako, że jednym z objawów odry jest światłowstręt, chory powinien przebywać w zacienionym, a także często wietrzonym pomieszczeniu. Podrażnienia oczu można łagodzić przy pomocy kropel. Jeżeli odrze towarzyszą zakażenia bakteryjne, lekarz może zdecydować o dodatkowej antybiotykoterapii.
Niezwykle ważne jest zadbanie o dobre samopoczucie chorego. Zaleca się, żeby był on izolowany przez pierwsze pięć dni od momentu wystąpienia wysypki.
Szczepienie przeciwko odrze
U niemowląt do szóstego miesiąca życia występuje tak zwana odporność odmatczyna. Z kolei u dzieci starszych (ale nie przed ukończeniem pierwszego roku życia – chyba, że panuje epidemia odry lub wybieramy się z dzieckiem w podróż zagraniczną) konieczne jest szczepienie na odrę. Zazwyczaj szczepione są dzieci w wieku od 12 do 12 miesięcy.
Warto mieć świadomość, że szczepionka przeciwko odrze jest jednocześnie elementem szczepionki przeciwko takim chorobom jak: świnka, różyczka i odra (dotyczy to szczepionki MMR), ewentualnie odra, różyczka, świnka i ospa wietrzna (dotyczy to szczepionki MMRV).
Szczepionka podawana jest osobom należącym do grupy zwiększonego ryzyka zachorowania na odrę. Zaliczamy do nich: osoby z upośledzoną odpornością, kobiety planujące ciążę, dzieci mające silne reakcje alergiczne na antybiotyki, dzieci cierpiące na choroby nowotworowe.Ludziom chorym na odrę, a jednocześnie nieszczepionym i znajdującym się w grupie ryzyka podaje się immunoglobulinę (czyli zastrzyk z przeciwciał). Jego skuteczność będzie najwyższe gdy zostanie wykonany w okresie kilku dni od kontaktu z osobą chorobą. Za sprawą tego zastrzyku możliwe jest zahamowanie wystąpienia choroby, lub też złagodzenie jej objawów. Zbliżony stopień ochrony gwarantuje szczepionka na odrę, która podana zostanie w okresie do 72 godzin od momentu zetknięcia z chorobą, ale u osób które nie są zaliczane do grupy ryzyka.
Szczepionki przeciwko odrze mogą wywołać pewne skutki uboczne, do których zaliczamy zaczerwienienie, ból, a następnie obrzęk w miejscu wkłucia. Po 6 do 12 dni po szczepieniu może pojawić się gorączka. Zdarza się, że objawem ubocznym jest wysypka (taka sama jak przy odrze), która jednak dość szybko samoistnie ustępuje.
Cięższe objawy zdarzają się wyjątkowo rzadko. U niektórych osób może wystąpić łagodne zapalenie mózgu i drgawki gorączkowe. Negatywne objawy są uciążliwe, nie mają jednak poważniejszych konsekwencji.
Jeżeli chodzi o skuteczność szczepionek przeciwko odrze, można powiedzieć, że jest ona wyjątkowo wysoka – u osób, które otrzymały dwie dawki szczepionki, wynosi ona około 98–99%. W sytuacji, gdy osoba zaszczepiona zachoruje na odrę, są ogromne łagodnego przebiegu choroby. Osoby takie najprawdopodobniej unikną ciężkich powikłań.
Czy wiesz, że:
– Istnieje wiele opisów odry w Europie, które datowane są Na XI i XII wiek. Również badania genetyczne sugerują, że to właśnie w tym czasie nastąpiło oddzielenie się wirusa odry od wirusa bydlęcego księgosuszu (pomór bydła).
– Perski lekarz Muhammad ibn Zakariya ar-Razi jest autorem jednego z najwcześniejszych znanych nam opisów odry (około 910 roku dokonał on rozróżnienia między odrą, a ospą prawdziwą).
– Do Ameryki odra przybyła wraz z europejskimi osadnikami i afrykańskimi niewolnikami. Doprowadziła ona do zdziesiątkowania populacji Indian.
– Twórcą szczepionki przeciwko odrze jest Maurice Hilleman – amerykański mikrobiolog.
– W 1975 roku wprowadzono w Polsce obowiązkowe szczepienia przeciwko odrze.
– W roku 2013 roku na odrę zmarło na świecie 145 700 osób.
– Ludzie mieszkający w Polsce i urodzeni przed 1974 rokiem w ogromnej większości chorowali na odrę w dzieciństwie.
