Nadczynność tarczycy jest powszechnie występującą chorobą. Chorować może nawet jeden procent Polaków, z czego większość będą stanowiły kobiety (zapadają one na nadczynność tarczycy nawet pięć razy częściej niż mężczyźni). Choroba ma duży wpływ na jakość naszego życia. W żadnym wypadku nie powinno się jej bagatelizować, gdyż bardzo często powoduje ona poważne powikłania. Czym dokładnie jest nadczynność tarczycy? Jakie są jej przyczyny? W jaki sposób objawia się to schorzenie? Jak wygląda proces leczenia?
Co to jest nadczynność tarczycy?
Mianem nadczynności tarczycy określamy schorzenie, którego istotą jest nadmierna produkcja hormonów tarczycy. Możemy wyróżnić różne rodzaje nadczynności tarczycy. Mogą być one spowodowane odmiennymi czynnikami. Jeżeli chodzi o objawy tej choroby – są one na tyle niecharakterystyczne, że w wielu wypadkach utrudniają diagnozę. Nadczynność tarczycy bywa mylona z nerwicą, a nawet chorobami serca. Nieleczona nadczynność tarczycy powoduje powikłania, które mogą być niebezpieczne dla zdrowia, a niekiedy również życia. Proces leczenia może opierać się na podawaniu leków, które zmniejszają wydzielanie hormonów tarczycy. Lekarze decydują się niekiedy na podawanie jodu radioaktywnego. W skrajnych wypadkach konieczne jest wycięcie tarczycy. W przypadku nadczynności tarczycy zalecane jest stosowanie specjalnej diety.
Jakie są przyczyny nadczynności tarczycy?
Nadczynność tarczycy jest jedną z najczęściej występujących chorób endoktrynologicznych. Dotyka ona przede wszystkim kobiet pomiędzy dwudziestym a czterdziestym rokiem życia. Warto zdawać sobie, że choroba ta nie jest jednorodna – wyróżniamy pierwotną i wtórną nadczynność tarczycy. Pierwotna postać choroby rozwija się bez wcześniejszych zmian w gruczole tarczycowym. Przykładem może być tu choroba Gravesa i Basedova. Nadczynność wtórna rozwija się na podłożu wola prostego. Do nadmiernej produkcji hormonów mogą przyczynić się guzki tarczycy.
Możemy się spotkać także z podostrym zapaleniem tarczycy – pojawia się ono po przebytej infekcji wirusowej, a także poporodowym zapaleniem tarczycy.
Do innych przyczyn nadczynności tarczycy możemy zaliczyć przyjmowanie nadmiernych ilości suplementów diety zawierających jod, spożywanie nadmiernych dawek hormonów tarczycy, czy guzy przysadki mózgowej, które wydzielają TSH.
Jeżeli jesteśmy kobietami pomiędzy dwudziestym a czterdziestym rokiem życia, ryzyko zachorowania jest nawet pięciokrotnie większe niż u mężczyzn.
W jaki sposób objawia się nadczynność tarczycy?
Objawy nadczynności tarczycy są mało charakterystyczne, co sprawia, że choroba ta w wielu wypadkach zostaje zdiagnozowana bardzo późno.
U większości chorych możemy zaobserwować rozdrażnienie i nadmierną nerwowość, które sprawiają, że mają oni problemy z wykonywaniem codziennych obowiązków. Chory staje się nadwrażliwy na ciepło, a dodatkowo zaczyna bardzo intensywnie się pocić. Powszechnym problemem osób cierpiących na nadczynność tarczycy jest niska tolerancja wysokich temperatur. Lato staje się dla nich prawdziwą męczarnią, natomiast doskonale czują się zimą. Do typowych objawów zaliczamy stale (niezależnie od temperatury) wilgotne dłonie, a także wzmożone pragnienie.
Osoba z nadczynnością tarczycy chudnie, chociaż jej apetyt jest większy niż u przeciętnego człowieka. Często ma ona problemy z drżącymi dłońmi, co niekiedy może bardzo utrudnić codzienne funkcjonowanie. W wielu wypadkach jest ono tak silne, że chory nie może utrzymać w dłoniach szklanki, często problemem jest samodzielne ubranie się.
Objawy mogą czasem przypominać choroby układu krążenia – kołatanie serca, przyspieszenie akcji serca. Cierpiący na nadczynność tarczycy często mają problemy z oczami – pojawiają się wytrzeszcz, obrzęki, zapalenie spojówek, zaczerwienienie powiek, a nawet podwójne widzenie.
Warto zdawać sobie sprawę, że nadczynność tarczycy może objawiać się także dolegliwościami skórnymi – na nogach i stopach pojawiają się czerwone plamy, które bardzo często swędzą. W wielu wypadkach towarzyszy im także opuchlizna. W wielu wypadkach możemy zaobserwować również pogorszenie się stanu włosów i paznokci. Włosy stają się coraz cieńsze, tracą blask, zaczynają wypadać. Paznokcie z kolei stają się kruche, łamliwe, nabierają ciemnej barwy.
Choroba może przyczynić się do osłabienia siły mięśniowej (w skrajnych wypadkach mięśnie mogą być tak osłabione, że chory zaczyna mieć problemy z chodzeniem). Nawet po niewielkiej aktywności fizycznej pojawia się zadyszka. Nieleczona nadczynność tarczycy prowadzi do zaburzeń miesiączkowania, a często również do bezpłodności.
Warto mieć świadomość, że u chorego nie musimy zaobserwować u siebie wszystkich, a jedynie część powyższych objawów. Zdarza się, że choroba przez długi czas przebiega bezobjawowo.
Bardzo niebezpiecznym powikłaniem nadczynności tarczycy jest przełom tarczycowy. Charakteryzuje się on nasileniem objawów nadczynności tarczycy. W niektórych wypadkach może doprowadzić nawet do śmierci.
Jak leczyć nadczynność tarczycy?
Żeby rozpocząć skuteczne leczenie nadczynności tarczycy, należy chorobę zdiagnozować, co w wielu wypadkach jest trudne.
W celu potwierdzenia nadczynności tarczycy konieczne jest wykonanie badań hormonalnych. Jednym z badań, które należy wykonać jest stężenie TSH we krwi. Zazwyczaj wykonuje się również pomiar wolnych hormonów tarczycy – FT4 i FT3. Chorobę diagnozuje się w momencie, kiedy TSH jest obniżone, a FT4/FT3 podwyższone.
Równie ważne jest ustalenie przyczyn choroby. W tym celu wykonuje się przede wszystkim USG tarczycy, określa się przeciwciała przeciwtarczycowe w surowicy. Jeżeli podejrzewa się występowanie guzków tarczycy, konieczne jest wykonanie biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej. W niektórych sytuacjach lekarz może zlecić scyntygrafię tarczycy.
Rozpoczęcie leczenia tarczycy jest konieczne, gdyż nieleczona może doprowadzić do wielu niebezpiecznych powikłań. Jednocześnie nie ma jednej metody leczenia, która sprawdzi się w każdej sytuacji. Terapia powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb każdego pacjenta. Jej wybór będzie zależny między innymi od przyczyny choroby, tego w jakim stopniu objawy są nasilone, a także tego, czy u pacjenta poza nadczynnością tarczycy zdiagnozowano również inne choroby.
W wielu wypadkach lekarz decyduje się na podanie pacjentowi leków przeciwtarczycowych (nazywanych tyreostatykami). Ich zadaniem jest hamowanie produkcji hormonów tarczycy. Zazwyczaj pierwsze efekty działania można obserwować już po czterech tygodniach regularnego stosowania. Takie leczenie jest często uzupełniane beta-blokerami, które nie mają wpływu na hormony tarczycy, jednak pomagają w opanowaniu niektórych objawów nadczynności.
Warto zdawać sobie sprawę, że taka metoda leczenia nadczynności tarczycy nie jest wolna od efektów ubocznych, na które trzeba być szczególnie wyczulonym.
Inną metodą leczenia nadczynności tarczycy jest podawanie choremu jodu promieniotwórczego, który podawany jest doustnie. Jego zadaniem jest powolne, a jednocześnie nieodwracalne uszkodzenie komórek tarczycy (wychwytują one jod z krwi). Efekty terapii można zaobserwować po kilku miesiącach. Prowadzi ona do planowanej niedoczynności tarczycy. Jodu promieniotwórczego nie należy podawać kobietom w ciąży, a także kobietom karmiącym piersią.
W skrajnych wypadkach konieczne jest podjęcie leczenia operacyjnego. Lekarz decyduje o operacji w momencie, kiedy istnieje podejrzenie raka tarczycy. O operacji może zdecydować również w momencie pojawienia się wola, które uciska tchawicę. Decydując się na operację należy zdawać sobie sprawę, że może ona spowodować poważne powikłania – należy do nich między innymi porażenie strun głosowych, uszkodzenie nerwów krtaniowych, czy trwała niedoczynność przytarczyc. Chory po operacji do końca życia będzie musiał przyjmować leki na niedoczynność tarczycy.
To czy dojdzie do całkowitego wyleczenia zależy przede wszystkim od tego jaka jest przyczyna nadczynności tarczycy. W wielu wypadkach konieczne jest przyjmowanie preparatów zawierających tyroksynę do końca życia.
Nawet jeżeli leczenie zakończy się sukcesem, chory powinien znajdować się pod stałą kontrolą lekarską. Powinien od regularnie wykonywać badania hormonalne, a także USG tarczycy.
Nadczynność tarczycy – profilaktyka
Osoba, która chce uniknąć nadczynności tarczycy powinna dbać, żeby w jej diecie znajdowały się odpowiednie ilości jodu (jednocześnie nie można doprowadzić do przedawkowania tego pierwiastka). Z tego względu warto jest używać soli jodowanej, czy spożywać pokarmy zasobne w jod (znajdziemy go przede wszystkim w rybach morskich, a także owocach morza).
Bardzo istotna jest rezygnacja z palenia papierosów i innych wyrobów tytoniowych. Toksyczne substancje zawarte w dymie tytoniowym mogą się przyczynić do rozwoju guzków tarczycy.
Warto zdawać sobie sprawę, że niektóre choroby wywołujące nadczynność tarczycy mają podłoże genetyczne. Ich nie jesteśmy w stanie uniknąć. Jeżeli jednak w naszej rodzinie występowała nadczynność tarczycy, jest to dla nas sygnał, że powinniśmy regularnie wykonywać badania kontrolne. Dzięki temu będziemy w stanie wykryć chorobę we wczesnym stadium rozwoju.
Dieta przy nadczynności tarczycy
Głównym zadaniem diety przy nadczynności tarczycy jest ochrona przed wyniszczeniem organizmu (należy pamiętać, że choroba ta w wielu wypadkach prowadzi do znacznego spadku masy ciała). Z tego względu powinna być ona wysokoenergetyczna. Wysokoenergetyczną dietę stosujemy jednak tylko do chwili, kiedy poziom hormonów w naszym organizmie jest niewyrównany. Gdy dzięki leczeniu zostanie od wyrównany, powinniśmy powrócić do standardowej dla nas ilości kalorii.
W diecie przy nadczynności tarczycy zaleca się spożywanie dużej ilości niewielkich posiłków. Zamiast trzech dużych dań dziennie zaleca się jedzenie nawet siedmiu mniejszych porcji. Dobrze jest, kiedy w każdym posiłku znajdą się zdrowe produkty o wysokiej zawartości energetycznej. Mogą być to na przykład suszone owoce, orzechy, pestki, nasiona, zdrowe oleje, owoce awokado.
Bardzo ważne jest spożywanie pełnowartościowego białka. Powinno ono stanowić nawet piętnaście procent wszystkich spożywanych w ciągu dnia kalorii. Białko możemy czerpać z chudego mięsa, ryb, roślin strączkowych, jaj. Na większe spożycie białka powinny się zdecydować przede wszystkim osoby, u których choroba objawia się utratą masy ciała.
W diecie przy nadczynności tarczycy nie powinno zabraknąć tłuszczów. Muszą być to jednak zdrowe tłuszcze, najlepiej pochodzenia roślinnego. Stawiajmy przede wszystkim na produkty zawierające nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3. Duże ich ilości znajdziemy w tłustych rybach morskich, awokado, siemieniu lnianym, oleju lnianym, orzechach, oliwkach, pestkach. Nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 są dla nas tak ważne, gdyż charakteryzują się silnym działaniem przeciwzapalnym. Tłuszcze mogą stanowić nawet trzydzieści pięć procent wartości energetycznej diety.
Podstawę naszej diety powinny być węglowodany. Unikajmy jednak węglowodanów prostych i postawmy na węglowodany złożone. Dobrze jest wybierać wysokiej jakości pieczywo pełnoziarniste, razowe makarony, gruboziarniste kasze, brązowy ryż. Takie produkty zawierają duże ilości witamin (szczególnie witamin z grupy B) i minerałów. Są również znakomitym źródłem błonnika, który jest niezbędny do prawidłowego przebiegu procesów trawiennych.
Dieta musi zawierać duże ilości warzyw i owoców. Z przewagą warzyw, gdyż zawierają one znacznie mniej kalorii.
W diecie, która umożliwia prawidłową pracę tarczycy nie może zabraknąć wapnia i witaminy D. Dla chorych na nadczynność tarczycy są one tym ważniejsze, gdyż choroba ta zwiększa ryzyko zachorowania na osteoporozę. Witamina D jest produkowana przez ludzki organizm na skutek kontaktu promieni słonecznych ze skórą. Poza sezonem znajdziemy ją również w niektórych produktach spożywczych – szczególnie w rybach morskich. Wapń jest obecny w mleku i jego przetworach, a także orzechach, warzywach zielonolistnych, śledziach, sardynkach czy szprotkach (małe ryby należy spożywać razem ze szkieletem).
W dobrze zbilansowanej diecie nie może zabraknąć jodu, który jest niezbędny dla prawidłowej pracy tarczycy. Jednocześnie musimy pamiętać, że jego przedawkowanie jest dla nas równie niebezpieczne co niedobór.
Należy planować dietę w taki sposób, żeby zawierała ona duże ilości produktów bogatych w antyoksydanty. Ich największą zaletą jest fakt, że wzmacniają one układ immunologiczny, dzięki czemu przyspieszają leczenie.
Jeżeli cierpimy na nadczynność tarczycy, koniecznie unikajmy produktów, które mogą obciążyć układ pokarmowy. Na naszej czarnej liści powinny znaleźć się brokuły, soja, kapusta, brukselka. Niewskazane są również ostre przyprawy takie jak pieprz, papryka, chili.
