Mononukleoza to choroba wirusowa, która często nazywana jest chorobą pocałunków, gdyż wiele osób zaraża się nią właśnie podczas całowania. Jej objawy do złudzenia przypominają grypę lub anginę, dlatego lekarze mogą mieć problemy z postawieniem właściwej diagnozy. Co powinniśmy wiedzieć o mononukleozie? Jakie są przyczyny i objawy tego schorzenia? Czy istnieją skuteczne sposoby na jego pełne wyleczenie?
Czym jest mononukleoza?
Mianem mononukleozy określamy chorobę wirusową, którą wywołuje występujący na całym świecie wirus Epstein-Barr (inne jego nazwy to herpeswirus 4 [HHV-4], Human Herpes Virus 4). Mononukleoza najczęściej atakuje dzieci i młode osoby dorosłe. Wyjątkowo rzadko chorują niemowlęta i osoby, które ukończyły czterdziesty rok życia. Początkowo trudno jest zdiagnozować mononukleozę, gdyż jej objawy nie są charakterystyczne – sugerują raczej zwykłe przeziębienie lub grypę. Warto zdawać sobie sprawę, że wirus mononukleozy jest bardzo rozpowszechniony (szacuje się, że nawet dziewięćdziesiąt dziewięć procent osób dorosłych miała z nim kontakt). Ludzie, którzy przeszli mononukleozę nabywają na nią trwałą odporność. Do tej pory nie wynaleziono skutecznego leku przeciw mononukleozie. Lekarze zalecają chorym prowadzenie oszczędnego tryby życia do momentu samoistnego ustąpienia objawów.
Jakie są przyczyny mononukleozy?
Bezpośrednią przyczyną mononukleozy jest wirus Epsteina-Barr (EBV). Jest on przenoszony drogą kropelkową, przede wszystkim przez ślinę. W momencie, kiedy przedostanie się do ślinianek, rozpoczyna bardzo intensywne namnażanie. Zdarza się (choć znacznie rzadziej), że wirus mononukleozy przenoszony jest drogą płciową lub poprzez krew. W skrajnych sytuacjach dochodzi do zachorowania na skutek przeszczepu zakażonych narządów (jest to niebezpieczne, ponieważ w takich przypadkach mononukleoza ma wyjątkowo ciężki przebieg).
Ze względu na sposób przenoszenia wirusa, na mononukleozę najczęściej chorują dzieci i młodzi dorośli. W przypadku dzieci do zakażenie dochodzi na skutek nieprzestrzegania zasad higieny. Często biorą zapominają one o myciu rąk przed jedzeniem, biorą do ust brudne zabawki, piją z tych samych butelek co inne dzieci, często dzielą się jedzeniem. W ten sposób bardzo łatwo o zarażenie. Do zakażenia u dzieci dochodzi najczęściej gdy idą do przedszkola lub do szkoły.
Jeżeli chodzi o młodzież i młode osoby dorosłe – do zakażenia najczęściej dochodzi podczas pocałunków (z tego względu mononukleoza często określana jest właśnie chorobą pierwszych pocałunków). O zakażenie tą drogą nietrudno, gdyż obecnie ogromna większość populacji jest nosicielami wirusa EBV.
Zdecydowanie bezpieczniej jest zachorować na mononukleozę w młodym wieku, gdyż wtedy choroba ta ma najłagodniejszy przebieg.
Mononukleozą możemy zarazić się jedynie od innych ludzi. Nie ma możliwości zarażenia się od zwierząt.
W jaki sposób objawia się mononukleoza?
Na objawy mononukleozy zazwyczaj trzeba trochę poczekać. Szacuje się, że okres wylęgania choroby trwa nawet od trzydziestu do pięćdziesięciu dni. Wówczas osoba chora czuje się dobrze, nie występują u niej żadne niepokojące objawy.
Pierwszymi objawami zakażenia wirusem EBV są pogorszenie samopoczucia, bóle gardła (na tyle silne, że powodują problemy z przełykaniem), bóle głowy, bóle stawów, bóle szyi i karku, a także typowe dla grypy łamanie w kościach. U chorych pojawia się gorączka (w wielu wypadkach wyższa niż 38.5 stopni Celsjusza). Okres gorączkowania trwa długo – nawet przez dwa tygodnie. W wielu chorych temperatura ciała ma skłonność do podnoszenia się po południu i wieczorem. Dodatkowym problemem jest fakt, że konwencjonalne leki przeciwgorączkowe okazują się tu nieskuteczne.
Należy podkreślić, że mononukleozę inaczej przechodzą dzieci (u małych dzieci objawy mogą wcale nie wystąpić), inaczej dorośli. U osób powyżej trzydziestego piątego roku życia ma ona najcięższy przebieg.
Charakterystyczne dla mononukleozy jest zapalenie gardła i migdałków (na migdałkach może pojawić się biały lub szarawy nalot), nudności i wymioty. U osób chorych stwierdza się nieprzyjemny zapach z ust.
Typowe dla mononukleozy jest powiększenie węzłów chłonnych pod pachami, na szyi, w pachwinach, pod żuchwą. Węzły chłonne stają się bardzo twarde, bolesne, mogą mieć wielkość orzecha włoskiego.
U części chorych na łukach brwiowych, powiekach i u nasady nosa pojawia się opuchlizna (jest to tak zwany objaw Glanzmanna). Znaczna część osób skarży się na bóle brzucha – są one spowodowane powiększeniem śledziony. W sytuacji, gdy wirus EBV przedostanie się do wątroby, u chorego występują objawy charakterystyczne dla żółtaczki.
Zdarza się, że u osób chorych na mononukleozę pojawia się wysypka (sugerująca ospę lub różyczkę – pojawia się ona zazwyczaj po siedmiu do dziesięciu dni po rozpoczęciu antybiotykoterapii), które pokrywa większą część ciała – kończyny, dłonie, twarz, tułów, stopy. Nie jest to typowy objaw mononukleozy, a wynik przepisania przez lekarza (w wyniku błędu w diagnozie) antybiotyku (ampicyliny lub jej pochodnych).
W ogromnej większości przypadków objawy choroby utrzymują się do szesnastu dni. Jednocześnie należy liczyć się z tym, że jeszcze długo po ich ustąpieniu organizm będzie osłabiony (chory może cierpieć na chroniczne zmęczenie i zaburzenia koncentracji – jest to jak najbardziej naturalne).
W przypadku zachorowań na mononukleozę nie ma znaczenia płeć, czy pora roku. Równie dobrze można zachorować latem, jak i zimą. Przebycie mononukleozy sprawia, że nabywamy na nią odporności na całe życie (jednocześnie cały czas możemy zarażać innych).
Mononukleoza – diagnoza
Zdiagnozowanie mononukleozy nie jest sprawą prostą. Objawy tej choroby są mało charakterystyczne. Nieprawidłowa diagnoza i przepisanie antybiotyków niosą ze sobą spore ryzyko (między innymi wystąpienia wysypki). Rozwiązaniem problemu wydaje się wykonanie badań krwi (i wykonanie tak zwanych testów szkiełkowych). Wirus EBV atakuje limfocyty B i doprowadza do ich specyficznego przekształcenia.
W sytuacji, gdy wyniki testów szkiełkowych są ujemne, ale i tak istnieje podejrzenie mononukleozy, można wykonać profil serologiczny. Jego zadaniem jest wykazanie istnienia przeciwciał przeciwko antygenom wirusa EBV. Takie badanie zazwyczaj rozwiewa wszelkie wątpliwości.
Warto zdawać sobie sprawę, że mononukleoza ze względu na brak specyficznych objawów może zostać pomylona z: anginą paciorkowcową, zakażeniem wirusem HIV, zakażeniem adenowirusem, zarażeniem pierwotniakiem Toxoplasma gondii, zakażeniem herpeswirusem HHV-6, czy też zakażeniem cytomegalowirusem (CMV).
Leczenie mononukleozy
Współczesna medycyna nie dysponuje jeszcze skutecznym lekiem, który mógłby zwalczyć mononukleozę. Niestety w przypadku tej choroby konwencjonalne leki przeciwwirusowe okazują się nieskuteczne. Postępowanie terapeutyczne opiera się więc na łagodzeniu objawów.
Lekarz może zalecić przyjmowanie leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych. Przede wszystkim jednak chory musi dużo wypoczywać, ograniczyć do minimum aktywność fizyczną (ograniczenie wysiłku jest tak ważne, gdyż ćwiczenia fizyczne mogą doprowadzić nawet do pęknięcia powiększonej śledziony, co często prowadzi do śmierci).
W celu złagodzenia bólów gardła można płukać je rumiankiem lub specjalnymi płukankami, które kupimy w aptece.
Długo utrzymująca się gorączka może doprowadzić do odwodnienia, dlatego należy dbać o prawidłowe nawodnienie organizmu chorego. Niekiedy konieczne może okazać się stosowanie leków regenerujących i wspierających pracę wątroby. W sytuacji, kiedy mononukleozie towarzyszy powiększenie migdałków (utrudniające oddychanie), objawy neurologiczne (zapalenie mózgu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, porażenie nerwu twarzowego, drgawki), czy też problemy hematologiczne, lekarz może zdecydować się na podanie glikokortykosteroidów. W skrajnych przypadkach, gdy u chorego występują powikłania (szacuje się, że powikłania mogą pojawić się u dwudziestu procent pacjentów), konieczne może okazać się zastosowanie antybiotyków.
U większości chorych na mononukleozę hospitalizacja nie jest konieczna, bardzo ważne jest jednak pozostanie w domu.
Mononukleoza – dochodzenie do zdrowia
Chorym na mononukleozę zaleca się stosowanie diety lekkostrawnej (z ograniczoną ilością błonnika pokarmowego, opartej na produktach gotowanych na parze lub duszonych), która nie obciąża nadmiernie układu pokarmowego. W sytuacji, gdy chory nie ma ochoty na jedzenie, nie należy się do niego zmuszać. Kiedy organizm walczy z chorobą, nie może poświęcać wiele energii na trawienie.
Należy zdawać sobie sprawę, że choroba ta bardzo obciąża organizm, a rekonwalescencja może trwać nawet kilka miesięcy.
Chory musi zaakceptować fakt, że nawet po ustąpieniu objawów będzie czuł się osłabiony. Po przebyciu mononukleozy trzeba dobrze się wysypiać. Organizm potrzebuje regeneracji, dlatego sen może trwać znacznie dłużej niż przepisowe osiem godzin (i jest to jak najbardziej prawidłowe).
W czasie rekonwalescencji niezmiernie ważne jest unikanie urazów brzucha (konieczna jest ochrona powiększonej śledziony – jest ona bardzo delikatna, a jej pęknięcie może skończyć się śmiercią).
Efektem ubocznym mononukleozy może być anemia, dlatego po ustąpieniu objawów choroby warto jest wykonać badania krwi w celu wykluczenia jakichkolwiek nieprawidłowości.
Osoby, które przeszły mononukleozę powinny szczególnie dbać o higienę. Pomimo, że objawy u nich ustąpiły, wirus może znajdować się w ślinie jeszcze przez wiele miesięcy (jest to czas, kiedy bardzo łatwo o zarażenie innych ludzi). Nie należy jednak obawiać się przebywania z osobą chorą na mononukleozę (lub taką, która dopiero tę chorobą pokonała) w jednym pomieszczeniu. Przy zachowaniu podstawowych zasad higieny nie powinno dojść do zakażenia.
Mononukleoza to choroba, której trudno jest uniknąć (osoby chore zarażają na długo przed wystąpieniem pierwszych objawów). Dodatkowo wydaje się, że lepiej jest ją przebyć w młodym wieku, gdyż ma ona wówczas łagodny przebieg, a u niektórych dzieci objawy nie pojawiają się wcale. Każdy kto chorował na mononukleozę nabywa na nią trwałej odporności.
