Kofeina jest substancją, która oddziałuje na ludzki organizm zarówno pozytywnie, jak i negatywnie. Współczesny człowiek spożywa ją codziennie pod wieloma postaciami. Jaki wpływ ma kofeina na nasze zdrowie? W jakich produktach możemy ją znaleźć? W jakich sytuacjach jej spożywanie jest wskazane, a kiedy się go nie zaleca? Czy kofeina może uzależniać?
Czym jest kofeina?
Manem kofeiny określamy organiczny związek chemiczny, który znajduje się w wielu roślinach, może być także wytwarzany syntetycznie. Ma ona postać białego, bezzapachowego proszku, który cechuje się gorzkawym smakiem. Znajdująca się w herbacie teina, pochodząca z yerba mate mateina czy obecna w guaranie guaranina są tym samym co kofeina. Kofeina wytwarzana jest przez rośliny w celu obrony przed szkodnikami. Ma ona silny wpływ na organizm człowieka, jednak nie jest w nim kumulowana, gdyż zostaje wydalona wraz z moczem. Po spożyciu kofeiny można zaobserwować pobudzenie, poprawę pamięci i koncentracji, poprawę przemiany materii, poprawę trawienia, zmniejszenie napięcia mięśni gładkich. Regularne przyjmowanie zbyt wysokich dawek tej substancji prowadzi do uzależnienia. Przyjęcie zbyt dużej dawki kofeiny może również owocować przykrymi objawami – na przykład rozdrażnieniem, nerwowością, bezsennością.
Kofeina – historia
Badania archeologiczne potwierdzają, że kofeina była znana już ludziom żyjącym w epoce kamienia łupanego. Zauważyli oni, że spożywanie niektórych roślin powoduje pobudzenie, poprawę samopoczucia, lepszą pamięć i koncentrację, a także ogólną wydolność organizmu. Początkowo rośliny bogate w ten związek żuto, a z czasem nauczono się przygotowywać z nich napary. Zawierająca kofeinę kawa była znana w Egipcie już w XVI wieku, natomiast do Europy trafiła ona w wieku XVII. Pierwsze kawiarnie pojawiły się w Wenecji i Konstantynopolu.
Kawa nie jest jedynym źródłem kofeiny. Dla starożytnych Majów były nim ziarna kakaowca, które z Ameryki Południowej przybyły również do Europy. W Ameryce Południowej ogromną popularnością cieszyła się również yerba mate zawierające mateinę, czyli odpowiednik kofeiny. Yerba została przywieziona do Europy przez jezuickich misjonarzy w XVI wieku.
Guarana była powszechnie wykorzystywana przez mieszkańców Amazonii już w starożytności. Do Europy przywieziono ją dopiero w XVIII wieku, a rozpowszechniła się pod koniec XX wieku.
Jednym z popularniejszych źródeł kofeiny jest Coca Cola – napój znany w każdym zakątku świata. Została ona stworzona w 1886 roku przez aptekarza – Johna Pembertona.
Pierwsze wyizolowanie czystej kofeiny miało miejsce w roku 1819. Dokonał tego Friedrich Ferdynand Runde. Za wyjaśnienie struktury cząsteczki kofeiny Hermann Fisher otrzymał w 1902 roku Nobla.
Jakie są źródła kofeiny?
Do najpopularniejszych źródeł kofeiny zaliczamy:
- kawę (zawartość kofeiny zależy od gatunku kawy),
- herbatę (zwłaszcza zieloną),
- kakao,
- liście ostrokrzewu paragwajskiego (yerba mate),
- nasiona guarany.
Syntetyczną kofeinę znajdziemy w napojach energetycznych, czy choćby tabletkach od bólu głowy.
Jak kofeina wpływa na nasz organizm?
Kofeina ma silny wpływ na ludzki organizm. Może być on zarówno pozytywny, jak i negatywny. Do pozytywnych aspektów działania kofeiny zaliczamy:
- pobudzenie,
- poprawę pamięci i koncentracji,
- lepszy refleks,
- większe libido (w szczególności u kobiet),
- poprawę przemiany materii,
- szybszą utratę tkanki tłuszczowej,
- szybsze usuwanie wody (a wraz z nią także toksyn z organizmu),
- lepszy nastrój,
- zwężenie naczyń krwionośnych, a tym samym łagodzenie objawów migreny,
- zmniejszenie wyczerpania zarówno fizycznego, jak i psychicznego.
Efekt pobudzenia związany ze spożyciem kofeiny nie jest długotrwały. Może trwać maksymalnie cztery godziny, a z czasem jak następuje wydalanie tej substancji z organizmu – znika.
Efekty przedawkowania kofeiny
Kontrowersyjna kofeina należy do substancji, które stosunkowo łatwo możemy przedawkować. Z tego względu warto zapoznać się z jej zawartością w poszczególnych produktach. Bezpieczna dawka tej substancji dla osoby dorosłej to poniżej 300 mg dziennie. Przedawkowanie zaczyna się, kiedy przyjmiemy powyżej 500 mg dziennie. Jego rezultaty to najczęściej:
- nerwowość,
- rozdrażnienie,
- problemy ze skupieniem uwagi,
- rozkojarzenie,
- bardzo silne pobudzenie,
- bezsenność,
- drgawki,
- zawroty głowy,
- uderzenia gorąca.
Jednorazowe przyjęcie ogromnej dawki kofeiny (przekraczającej 750 mg) prowadzi do:
- bezsenności,
- zaburzeń widzenia,
- szumów w uszach,
- a także odczuwania bardzo silnego pragnienia.
Jednocześnie kofeina nie jest niebezpieczna dla naszego organizmu, ponieważ zostaje w całości wydalona wraz z moczem. Problemy zaczynają się, kiedy spożywamy duże jej ilości regularnie i efekcie uzależniamy się od niej.
Uzależnienie od kofeiny
Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne zalicza kofeinę do grupy związków psychoaktywnych. Jeżeli do tej pory codziennie spożywaliśmy duże ilości kofeiny, jednak zdecydowaliśmy się ją odstawić możemy odczuwać:
- zmęczenie,
- senność,
- nerwowość,
- problemy z koncentracją,
- a nawet objawy przypominające grypę.
Kofeina spożywana regularnie w dużych dawkach może nasilać chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy. Dawka śmiertelna dla człowieka to około 10 g.
Problem z uzależnieniem od kofeiny jest taki, że trudno jest jednoznacznie ocenić jaka dawka będzie dla nas niebezpieczna. Każdy organizm reaguje bowiem nieco inaczej. Jeżeli jednak przez cały czas odczuwamy apatię, jesteśmy senni, cierpimy na bóle głowy i jesteśmy rozdrażnieni, a wszystkie objawy ustępują po przyjęciu dawki kofeiny, możemy z dużym prawdopodobieństwem przypuszczać, że jesteśmy uzależnieni od tej substancji.
Na szczęście związek ten nie działa tak silnie jak większość narkotyków i przy odrobinie samozaparcia możemy z powodzeniem ją odstawić. Niekiedy radykalna rezygnacja z kofeiny nie jest najlepszym pomysłem. Znacznie większe rokowania na sukces daje stopniowe zmniejszanie przyjmowanych dawek.
Kofeina – jak nie dopuścić do uzależnienia
U większości ludzi bezpieczna dawka kofeiny to 300 – 400 mg dziennie. Taką ilość dostarczamy sobie pijąc około trzech filiżanek kawy. W przypadku wielu osób dochodzi do przedawkowania kofeiny, na skutek przyjmowanych leków i suplementów diety. Kiedy połykamy tabletki przeciwbólowe zawierające kofeinę i nie rezygnujemy z codziennej kawy, przedawkowujemy ją.
Zdecydowanie dobrym pomysłem jest zapoznanie się z ilością kofeiny w popularnych produktach i lekach i spożywanie ich w takiej ilości, żeby nie przekroczyć górnej granicy – 400 mg dziennie.
Kto powinien zrezygnować z kofeiny?
Z kofeiny powinny zrezygnować kobiety w ciąży, a także kobiety karmiące piersią. Eliminacja jest wskazana w przypadku wszystkich osób, które są nadwrażliwe na tę substancję. Kofeina nie jest odpowiednia także dla osób cierpiących na cukrzycę, gdyż zwiększa insulinoodporność.
