Jod jest pierwiastkiem chemicznym stosunkowo mało rozpowszechnionym w przyrodzie. Niemniej jednak jest potrzebny do prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu. W jaki sposób jod oddziałuje na nasze zdrowie? Jakie są efekty jego niedoboru? Czym grozi jego przedawkowanie? Gdzie szukać jodu?
Co to jest jod?
Mianem jodu określamy pierwiastek chemiczny, który został odkryty w 1812 roku przez francuskiego przemysłowca i chemika Bernarda Courtois. Jod jest jednym z pierwiastków, które są słabo rozpowszechnione w przyrodzie. Jego najlepszymi źródłami są solanki i woda morska. Pewne jego ilości znajdziemy też w niektórych produktach spożywczych. W temperaturze pokojowej pierwiastek ten występuje w postaci stałej. Dobrze rozpuszcza się w wodnym roztworze jodku potasu, słabo natomiast w wodzie. Dla człowieka jod jest mikroelementem potrzebnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Znajduje on zastosowanie w leczeniu chorób tarczycy. Zarówno niedobór, jak i nadmiar jodu stanowią zagrożenie dla naszego zdrowia. Jednocześnie dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek jest bardzo małe. Jod w ponad dziewięćdziesięciu procentach jest wchłaniany w przewodzie pokarmowym. Najwyższe stężenie jodu można obserwować w obszarach nadmorskich. Rejony Polski, które są szczególnie ubogie w ten pierwiastek to Podgórze Karpackie, a także Podgórze Sudeckie.
Jod – jaką rolę pełni w ludzkim organizmie?
Większość osób kojarzy jod z chorobami tarczycy. I bardzo słusznie, gdyż pierwiastek ten jest niezbędny, żeby nasz organizm był w stanie produkować hormony tarczycy. Jest on odpowiedzialny za wytwarzanie tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3). Hormony tarczycy z kolei regulują przemianę materii i są współodpowiedzialne za prawidłowy rozwój mózgu (jest to szczególnie ważne w przypadku dzieci; obecność jodu w organizmie ma pozytywny wpływ na inteligencję). Dzięki nim procesy wzrostu przebiegają prawidłowo, co więcej są one niezbędne do właściwego funkcjonowania nerek, serca, a także kości.
Jod jest ważny dla ludzkiego organizmu również dlatego, że jest bardzo silnym przeciwutleniaczem – chroni nas przed niszczącym działaniem wolnych rodników, dzięki czemu spowalnia procesy starzenia i zmniejsza prawdopodobieństwo zachorowania na nowotwory.
Czym grozi niedobór jodu?
Niedobór jodu jest szczególnie niebezpieczny dla ludzkiego organizmu. Warto zdawać sobie sprawę, że problem ten jest powszechny. Na brak wystarczającej ilości tego pierwiastka może cierpieć nawet dwa biliony ludzi na całym świecie. Kiedy mieszkamy na obszarach ubogich w jod, a jednocześnie nie stosujemy jego suplementacji, pojawią się u nas zaburzenia z niedoboru jodu. Niedobory jodu często występują u osób stosujących dietę wegańską. Dzieje się tak, gdyż jod jest obecny przede wszystkim w produktach pochodzenia zwierzęcego.
Jako, że jod jest szczególnie ważny dla tarczycy, jego niedoboru będą objawiały się zaburzeniami funkcjonowania tego narządu. Zazwyczaj długotrwały brak jodu w organizmie prowadzi do powstania wola, a także niedoczynności tarczycy.
Jednym z efektów długotrwałych niedoborów jodu mogą być choroby układu sercowo-naczyniowego. U części osób stwierdza się niewydolność serca, a także zaburzenia metabolizmu cholesterolu i nadciśnienie tętnicze.
U ludzi cierpiących na chroniczny niedobór jodu można zaobserwować brak energii, ospałość, obniżenie temperatury ciała, ciągłe odczuwanie zimna, problemy z pamięcią i koncentracją, obniżenie sprawności intelektualnej, adynamię, bradykardię. Często narzekają oni z powodu suchej skóry, która ma tendencje do łuszczenia się.
Niedobór jodu jest bardzo niebezpieczny dla kobiet spodziewających się dziecka, gdyż może doprowadzić do nieodwracalnego uszkodzenia płodu. U dzieci, których matki w trakcie ciąży cierpiały z powodu niedoborów tego pierwiastka niekiedy obserwuje się uszkodzenia mózgu, kretynizm, starczy wygląd, karłowatość, upośledzenie słuchu. Niedobór jodu w ciąży zwiększa prawdopodobieństwo poronienia, a także tego, że dziecko urodzi się martwe.
Współcześnie niedoborom jodu można zapobiec między innymi dzięki spożywaniu jodowanej soli. Obowiązek jodowania soli w Polsce wprowadzono już w 1997 roku. Niekiedy dodaje się związków jodu również do mąki.
Jakie są skutki przedawkowania jodu?
Warto mieć świadomość, że jod, choć niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu może nam również zaszkodzić. Przyjmowanie go w bardzo dużych ilościach może być naprawdę niebezpieczne. Przedawkowanie ma najczęściej miejsce wówczas, gdy przyjmujemy nadmierne ilości suplementów diety (z tego względu suplementowanie tego pierwiastka powinno odbywać się tylko i wyłącznie pod kontrolą lekarza).
U osób, które przez dłuższy czas przyjmują nadmierne ilości jodu dochodzi do rozwoju niebezpiecznej choroby nazywanej jodzicą. W niektórych przypadkach jod może przyczynić się nawet do zgonu (dawka śmiertelna to w przypadku większości osób od 3 do 4 g).
Naturalną konsekwencją zwiększonej ilości jodu jest nadczynność tarczycy. W jej efekcie dochodzi do nadmiernego wydzielania śluzu w oskrzelach, a także zwiększoną aktywność gruczołów ślinowych.
Osoby, w których organizmach stwierdza się nadmierne ilości jodu mogą mieć problemy ze zwiększoną potliwością, nadpobudliwością, bezsennością, zaburzeniami miesiączkowania, kołataniem serca. Charakterystyczne objawy to również spadek masy ciała, osłabienie, wytrzeszcz oczu, tachykardia.
Spożycie zbyt wysokiej dawki jodu może prowadzić do zatrucia, którego efektem są nudności, wymioty, bóle brzucha, białkomocz, pieczenie w ustach, gardle i żołądku, biegunka, a nawet zaburzenia rytmu serca.
Osobom, u których doszło do przedawkowania jodu podaje się zawiesinę skrobi. Jest ona bardzo pomocna, gdyż posiada właściwości wiążące jod. Dodatkowo w przypadku zatrucia konieczne jest uzupełnienie elektrolitów.
Gdzie szukać jodu?
Największe ilości jodu znajdziemy w rybach i owocach morza. Duże stężenie tego pierwiastka stwierdzono w mięsie dorszów i halibutów. Znajduje się on również w śledziach.
Jod można znaleźć w soli (w Polsce w każdym sklepie można kupić sól jodowaną). Pierwiastek ten dostępny jest w jajkach, a także mleku i jego przetworach. Osoby stosujące dietę wegańską powinny szczególnie kontrolować poziom jodu w swoim organizmie. Pewne ilości tego pierwiastka znajdą w brokułach i orzechach laskowych.
Jakich ilości jodu potrzebujemy?
Dzienne zapotrzebowanie na jod jest uzależnione między innymi od naszej płci i wieku.
Niemowlęta powinny przyjmować około 110 μg jodu dziennie. Dawka odpowiednia dla dzieci od piątego miesiąca życia do pierwszego roku życia to około 130 μg. Dzieciom od pierwszego do szóstego roku życia należy podawać 90 μg jodu dziennie. Ilość zalecana od siódmego do dziewiątego roku życia to 100 μg. Chłopcy pomiędzy dziesiątym a dwunastym rokiem życia potrzebują 120 μg jodu. Pomiędzy trzynastym a osiemnastym rokiem życia dawka ta zwiększa się do 150 μg. Jeżeli chodzi o dziewczęta od dziesiątego do dwunastego roku życia – optymalna dawka to 120 μg. Dziewczęta pomiędzy trzynastym a osiemnastym rokiem życia potrzebują 150 μg jodu dziennie. Mężczyźni potrzebują 150 μg jodu w ciągu dnia. Takie same dawki rekomendowane są kobietom. Wyjątkiem są kobiety w ciąży – ich zapotrzebowanie to 220 μg. Kobiety karmiące piersią potrzebują 290 μg jodu w ciągu doby.