Jelita są ważniejsze dla prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu niż jeszcze niedawno sądziliśmy. To właśnie w nich znajduje się największa błona śluzowa w ludzkim organizmie, o powierzchni nawet dwieście pięćdziesiąt metrów kwadratowych. W ludzkich jelitach żyje nawet dwa kilogramy bakterii, które pełnią wiele ważnych funkcji. Gdy jelita są w dobrej kondycji, cieszymy się zdrowiem i dobrym samopoczuciem. Kiedy zaczynają one chorować – mamy poważne problemy. Współcześnie coraz więcej mówi się o tym, że za depresję (a także inne problemy psychiczne) odpowiada stan naszych jelit.
Jelito cienkie – budowa i funkcje
Sześć metrów – to przeciętna długość jelita cienkiego u dorosłego człowieka. Jest ono najdłuższym odcinkiem naszego przewodu pokarmowego. Zlokalizowane jest pomiędzy żołądkiem a jelitem grubym. Pierwsza część jelita cienkiego to tak zwany odźwiernik, poprzez który treść pokarmowa dostaje się z żołądka do dwunastnicy. Ta z kolei przechodzi w jelito czcze, a jelito czcze w jelito kręte. Jelito cienkie jest oddzielone od jelita grubego zastawką krętniczo-kątniczą (jest ona nazywana również zastawką Bauhina). Jej prawidłowe działanie jest niezmiernie ważne, gdyż odpowiada ona za to, żeby flora bakteryjna jelita grubego nie przedostawała się do jelita cienkiego (w przeciwnym razie może dojść do niebezpiecznego rozrostu bakteryjnego).
Jelito posiada mocno umięśnione ściany, które kurczą się rytmicznie (są to tak zwane ruchy perystaltyczne, które przypominają falowanie), dzięki czemu możliwe jest przesuwanie treści pokarmowej w stronę jelita grubego.
Przekrój jelita cienkiego nie jest jednolity – początkowo jego światło ma szerokość około czterech centymetrów, jednak im niżej, tym bardziej zaczyna się zwężać. Na samym końcu jego światło ma już tylko dwa i pół centymetra. Jego wnętrze jest wyściełane dobrze unaczynioną błoną śluzową. Jelito ma duże zdolności do regeneracji.
Do zadań jelita cienkiego zaliczamy produkcję soku jelitowego (jest to sok trawienny, który składa się ze złuszczonych komórek jelita, a także roztworu zawierającego enzymy trawienne). Jego wydzielanie jest stymulowane przez hormony na skutek obecności treści pokarmowej. Jest ono odpowiedzialne również za trawienie pokarmu. Węglowodany rozkłada amylaza, tłuszcze – lipaza, a białka – trypsyna i chymotrypsyna. W jelicie cienkim następuje wchłanianie składników pokarmowych.
Jedyną częścią jelita cienkiego, którą da się wyraźnie odróżnić jest dwunastnica. Jest ona ulokowana w tylnej części jamy brzusznej. Jeżeli chodzi o kształt – przypomina trochę podłużny worek. Długość dwunastnicy waha się od dwudziestu pięciu do trzydziestu centymetrów. Na dwunastnicę składa się część górna, czyli opuszka. Rozpoczyna się ona na wysokości pierwszego kręgu lędźwiowego, kończy natomiast przy szyjce pęcherzyka żółciowego. Pionowo w dół od szyjki pęcherzyka żółciowego do trzeciego kręgu lędźwiowego biegnie część zstępująca (poprzeczna). Część dolna (nazywana również wstępującą) biegnie poziomo, a następnie skośnie ku górze. Przechodzi ona w jelito czcze na wysokości drugiego kręgu lędźwiowego.
Dwunastnica jest miejscem, gdzie dociera częściowo strawiona miazga pokarmowa. W dwunastnicy miesza się ona z sokiem trzustkowym (jest on wydzieliną trzustki charakteryzującą się odczynem zasadowym), sokami trawiennymi z gruczołów Lieberküha, wydzielaną przez wątrobę żółcią, a także wydzieliną gruczołów Brunnera (jest to mocno zasadowa wydzielina, której zadaniem jest neutralizowanie kwaśnej treści żołądkowej). W dwunastnicy ma miejsce rozkład węglowodanów, białek i tłuszczów, a także wchłanianie większej części żelaza.
W jelicie czczym znajdują się kosmki jelitowe (czyli po prostu uwypuklenia błony śluzowej), a na nich obecne są mikrokosmki. Za ich sprawą powierzchnia wchłaniania jelita zwiększa się nawet do dwustu pięćdziesięciu metrów kwadratowych. Poprzez kosmki wszystkie substancje, których potrzebuje organizm przedostają się do krwi (a razem z nią do wszystkich komórek organizmu).
Jelito kręte to miejsce, gdzie zachodzą końcowe procesy wchłaniania pokarmu. W punkcie, gdzie jelito cienkie łączy się z jelitem grubym (czyli w okolicy krętniczo-kątniczej) przyswajane są sole kwasu żółciowego i witamina B12.
Jelito kręte (czyli to węższe i posiadające większą ilość grudek chłonnych będących częścią układu limfatycznego) i jelito czcze są przymocowane do tylnej części jamy brzusznej krezką. Dzięki niej układają się one w pętlę i mają dużą ruchomość.
Jakie są choroby jelita cienkiego?
Do najpopularniejszych chorób jelita cienkiego zaliczamy zespół rozrostu bakteryjnego (czyli tak zwany zespół ślepej pętli), celiakę, wrzody dwunastnicy, nowotwory, zespół krótkiego jelita, chorobę Whipple’a, enteropatię z utratą białka, wgłobienie, zespół nieszczelnego jelita.
Jelito grube – jak jest zbudowane, jakie funkcje pełni
Ostatni odcinek układu pokarmowego to jelito grube. Jest ono miejscem, gdzie resztki pokarmu, które nie uległy strawieniu formowane są w kał, a następnie usuwane z organizmu. Długość jelita grubego waha się od 1,3 do 1,5 m. Otacza ono jamę brzuszną. Z jelitem cienkim połączone jest poprzez zastawkę krętniczo-kątniczą. Kątnica, czyli pierwszy i zarazem najgrubszy odcinek jelita grubego może mieć nawet osiem centymetrów średnicy.
Na początku jelita grubego (w podbrzuszu p prawej stronie) ulokowany jest wyrostek robaczkowy (nazywa się go również ślepą kiszką). Ślepa kiszka może osiągać do dziesięciu centymetrów długości, zbudowana jest z tkanki limfatycznej. Jeszcze do niedawna mówiło się o niej, że jest narządem szczątkowym. Dziś wiemy jednak, że ma istotny wpływ na funkcjonowanie układu immunologicznego (wychwytuje niebezpieczne patogeny, przez co zyskała nazwę filtra bakteryjnego). W wyrostku robaczkowym wytwarzane są białe krwinki, służy on również jako przechowalnia dobrych bakterii.
Kolejnym fragmentem jelita grubego jest okrężnica. Jej pierwszą częścią jest wstępnica (biegnie ona po prawej stronie brzucha w górę. Kolejną częścią okrężnicy – która biegnie poziomo jest poprzecznica. Następna część do zstępnica, która zakończona jest esicą (część ta zlokalizowana jest wzdłuż kości krzyżowej i ma około piętnastu centymetrów długości). Na końcu układu pokarmowego znajdują się odbytnica i odbyt (znajduje się w nim zwierać, który umożliwia kontrolę wypróżnień).
Od wyrostka robaczkowego do odbytnicy, wzdłuż okrężnicy przebiegają trzy taśmy okrężnicy, które zbudowane są z tkanki mięśniowej: sieciowa, swobodna i krezkowa. Jako, że są one nieco krótsze od jelita grubego, sprawiają, że jest ono pofałdowane (kształt ten ułatwia odprowadzanie wody). Na ścianach jelita grubego (w przeciwieństwie do elita cienkiego) nie ma kosmków jelitowych.
Jelito grube charakteryzuje się silnym unaczynieniem. Jego ściany składają się z czerech części: pierwszą jest błona surowicza, kolejną błona mięśniowa właściwa (to dzięki niej możliwe są skurcze jelita), błona podśluzowa i ostatnia – błona śluzowa (pokrywa ją walcowaty nabłonek, który zbudowany jest z komórek kubkowych odpowiedzialnych za wydzielanie śluzu).
Krew do jelita grubego doprowadzana jest dwiema tętnicami – krezkową górną (unaczynia ona poprzecznicę, wstępnicę, a także okolice zastawki Bauhina) i krezkową dolną (unaczynia górną część odbytnicy i zstępnicę).
Wiemy już, że w jelicie grubym niestrawione resztki pokarmu formowane są w kał, a następnie wydalane z organizmu. Pełni ono także inne ważne funkcje – to tu następuje zwrotne wchłanianie wody. Mało kto zdaje sobie sprawę, że jelito grube odzyskuje większość (bo około dziewięćdziesiąt procent) wody, która obecna jest w treści pokarmowej. Oprócz wody odzyskiwana jest też pewna część elektrolitów i soli mineralnych.
Tak jak treść jelita cienkiego powinna być płynna, tak treść jelita grubego (o ile organizm funkcjonuje prawidłowo) – twarda i zwarta.
U zdrowego człowieka większość bakterii jelitowych żyje w jelicie grubym, gdzie pełnią one wiele ważnych funkcji.
Bakterie w jelicie grubym
W jelicie grubym zdrowego człowieka może znajdować się nawet dwa kilogramy bakterii (warto zdawać sobie sprawę, że jest ich więcej niż komórek w ludzkim ciele; z tego względu nierzadko mówi się o nich jako o dodatkowym organie). Są one odpowiedzialne między innymi za rozkładanie białka, czy wytwarzanie witamin z grupy B i witaminy K, a nawet produkcję hormonów. Dobre bakterie jelitowe chronią przed mikroorganizmami chorobotwórczymi. Co więcej zmiękczają one kał, dzięki czemu łatwiej przechodzi on przez jelita. W skład mikrobioty wchodzą także grzyby i pierwotniaki, jednak o ich znaczeniu dla ludzkiego organizmu jak dotąd wiemy niewiele.
Należy zdawać sobie sprawę, że skład mikrobioty jelitowej u każdego człowieka jest inny. Charakterystycznym jest, że jelita płodu znajdującego się w łonie matki są pozbawione bakterii jelitowych. Dopiero około drugiego roku życia jest ich już tak dużo jak u dorosłego człowieka.
Skład bakteryjny naszych jelit zmienia się wraz z wiekiem i warunkami środowiskowymi. Jest on zaburzany przez każdą antybiotykoterapię (z tego względu po każdej kuracji antybiotykami trzeba pamiętać o stosowaniu probiotyków).
Jeżeli flora bakteryjna jest nieprawidłowa, zaburzeniom ulega funkcjonowanie całego organizmu. Problemy dotyczą nie tylko układu pokarmowego, ale również immunologicznego, czy nerwowego. Współcześnie coraz więcej mówi się o tym (jeszcze kilkadziesiąt lat temu było to nie do pomyślenia), że zły stan jelit może powodować wiele poważnych chorób (w tym również chorób psychicznych).
Najczęstsze choroby jelita grubego
Współcześnie do najpopularniejszych chorób jelita grubego zaliczamy chorobę Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, chorobę uchyłkową jelita grubego, polipy w jelicie grubym, rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego, zespół jelita drażliwego, choroba nowotworowa jelita grubego.
W diagnozie chorób jelita grubego pomocna jest kolonoskopia, czyli badanie polegające na wprowadzeniu do odbytnicy giętkiego przewodu, który zakończony jest kamerą. Metoda ta pozwala nie tylko na dokładne obejrzenie jelita, ale również na pobranie wycinków do badania histopatologicznego. Mniej inwazyjną metodą jest badanie tomograficzne jelita grubego (tak zwana kolonografia). W przypadku chorób jelita grubego zaleca się przede wszystkim leczenie farmakologiczne i stosowanie odpowiedniej diety.
