Jaskra to bardzo groźna choroba oczu, która początkowo nie daje żadnych objawów. Niestety niepodjęcie leczenia w odpowiednim czasie może skutkować nawet utratą wzroku. Jakie są przyczyny jaskry? W jaki sposób możemy rozpoznać tę chorobę? Jak wygląda proces leczenia?
Czym jest jaskra?
Mianem jaskry określamy chorobę oczu, która charakteryzuje się wzrostem ciśnienia wewnątrz gałki ocznej, co skutkuje uszkodzeniem nerwu wzrokowego, a także komórek zwojowych siatkówki. Jaskrę trudno jest wykryć we wczesnym stadium rozwoju, gdyż początkowo nie daje żadnych objawów. Niestety nieleczona po pewnym czasie powoduje znaczne pogorszenie wzroku, a w skrajnych wypadkach nawet jego utratę. Współcześnie uważa się, że jaskra jest najczęstszą (obok zaćmy) przyczyną ślepoty. Co istotne – choroba ta częściej dotyka kobiet i osób rasy azjatyckiej. Wyróżniamy wiele rodzajów jaskry. Choć bezpośrednią przyczyną choroby jest wysokie ciśnenie w gałce ocznej, może być ono spowodowane różnymi czynnikami. Szczególnie narażoe na wystąpienie tej choroby są osoby z wysokim ciśnieniem tętniczym, miażdżycą, czy cukrzycą. Objawy jaskry zazwyczaj nie są charakterystyczne, dlatego często się je ignoruje. Leczenie jest w dużej mierze zależne od stopnia nasilenia i typu choroby.
Jakie są przyczyny jaskry?
W naszych gałkach ocznych krąży płyn, którego zadaniem jest dostarczanie do tkanek oka składników odżywczych, a także odprowadzanie produktów przemiany materii. Nowo wytworzony płyn przedostaje się do naczyń krwionośnych przez tak zwany kąt przesączania. Problemy zaczynają się, kiedy z jakichś przyczyn kąt przesączania zostanie zamknięty. Wówczas zaburzeniu ulega równowaga pomiędzy dostarczaniem nowego płynu, a jego odprowadzaniem. W efekcie ciśnienie w gałce ocznej zaczyna gwałtownie rosnąć. Dochodzi do zniszczenia włókien nerwowych siatkówki, a także naczyń krwionośnych odpowiedzialnych za ich odżywianie. Sytuacja ta sprawia, że dochodzi do znacznego osłabienia, a nawet utraty wzroku.
Trudno jednoznacznie wskazać przyczyny pojawienia się jaskry. Charakterystycznym jest, że wysokie ciśnienie w gałce ocznej częściej jest problemem osób cierpiących na cukrzycę, miażdżycę, hiperlipidermię, wysokie ciśnienie tętnicze. W grupie zwiększonego ryzyka są osoby zmagające się z migrenami, bardzo silnym stresem. Uważa się, że jaskra jest problemem dziedzicznym. Jeżeli w naszej rodzinie (zwłaszcza najbliżsi krewni – rodzice i rodzeństwo) ten ktoś zmagał się z tą chorobą, istnieje duże prawdopodobieństwo, że i my jej doświadczymy (z tego względu warto regularnie wykonywać badania). Jaskra często rozpoznawana jest u krótkowidzów, u których stwierdzono wadę poniżej czterech dioprii.
Jaskra dotyka częściej osób rasy azjatyckiej i kobiet. Ryzyko zachorowania zwiększa się im jesteśmy starsi, choć zdarza się, że choroba dotyka również osób bardzo młodych.
Choroba często ujawnia się u ludzi, którzy przez długi czas przyjmują sterydy, a także doustne tabletki antykoncepcyjne (istnieją badania wykonane na grupie czterdziestoletnich kobiet stosujących doustne środki antykoncepcyjne – diagnozuje się u nich jaskrę dwa razy częściej niż u innych osób).
Czynnikiem ryzyka jest także spożywanie pokarmów, które zawierają glutaminian sodu. Przyczyną jaskry może być również długotrwałe palenie papierosów.
Jakie rodzaje jaskry wyróżniamy?
Warto zdawać sobie sprawę, że jaskra nie jest chorobą jednorodną. Występuje w wielu różnych odmianach, co z pewnością utrudnia jej diagnozę.
Najbardziej powszechną odmianą choroby jest jaskra pierwotna otwartego kąta. Ten rodzaj jaskry rozwija się bardzo powoli, co jest niebezpieczne, gdyż chory nie czuje się zaalarmowany. Zazwyczaj uważa, że pogorszenie wzroku jest spowodowane upływem lat. Objawy stają się dotkliwe, kiedy nerw wzrokowy jest już bardzo uszkodzony, co zmniejsza szanse na pełne wyleczenie.
U części chorych występuje jaskra z normalnym ciśnieniem. Stwarza ona bardzo duże problemy w diagnozie, gdyż ciśnienie w oku przez cały czas jest prawidłowe. Pomimo wszystko dochodzi do uszkodzenia nerwu wzrokowego, a z upływem czasu – do pogorszenia, a u niektórych także utraty wzroku.
Niekiedy możemy spotkać się z jaskrą wtórną, która pojawia się jako efekt innej choroby. Jaskra wtórna może towarzyszyć niektórym nowotworom, urazom oczu, a także długotrwałemu stosowaniu niektórych leków (na przykład sterydów).
Choć jaskra może być chorobą dziedziczną, nie jest to częsty przypadek. Jaskra wrodzona należy do rzadszych odmian tej choroby. Wykrywa się ją dość wcześnie, gdyż rozwija się u niemowląt, ewentualnie małych dzieci.
Możemy spotkać jeszcze jaskrę zamkniętego kąta. Choroba ujawnia się w wyniku zamknięcia kanału, przez który wodnista ciecz wypływa z oka. Jest ona łatwa do zdiagnozowania, gdyż towarzyszą jej gwałtowne, charakterystyczne objawy. W wyniku bardzo wysokiego ciśnienia w gałce ocznej pojawia się jej drażliwość, występują silne bóle głowy, a także nudności i wymioty.
Jak objawia się jaskra?
Objawy jaskry są w dużej mierze uzależnione od rodzaju tej choroby, jednak u większości chorych obserwuje się:
- zaczerwienienie oczu,
- światłowstręt,
- problemy z widzeniem w ciemności,
- znaczne pogorszenie się wzroku,
- bóle oczu,
- nudności i wymioty,
- efekt aureoli,
- rozmytą tęczówkę oka,
- zawężenie pola widzenia, czyli tak zwane widzenie tunelowe.
W zaawansowanym stadium jaskra może doprowadzić do całkowitej utraty wzroku.
Jaskra – diagnoza
Największe szanse na zatrzymanie rozwoju jaskry (współcześnie nie jest możliwe pełne jej wyleczenie) mają osoby, u których jaskra zostanie rozpoznana wcześnie. Jeżeli więc w naszej rodzinie występowała ta choroba, powinniśmy regularnie wykonywać badania kontrolne.
Znacznie trudniej jest, kiedy nie mamy podstaw podejrzewać, że chorujemy na jaskrę. Współcześnie uważa się, że nawet połowa chorych nie zdaje sobie sprawy z istnienia choroby.
W przypadku podejrzenia jaskry wykonuje się między innymi badanie dna oka – w ten sposób można wykryć uszkodzenia tarczy nerwu wzrokowego. U pacjentów, u których zachodzi podejrzenie jaskry wykonuje się badanie obrazowe z wykorzystaniem nowoczesnej aparatury, które pozwala ocenić stopień zaawansowania choroby.
Jednym z obowiązkowych badań, które wykona lekarz podejrzewający jaskrę jest badanie pola widzenia (u osób z jaskrą jest ono wyraźnie zawężone). Do tego ceu wykorzystuje się specjalne programy komputerowe.
Charakterystyczną cechą większości odmian jaskry jest bardzo wysokie ciśnienie wewnątrz gałki ocznej, dlatego konieczne jest jego zbadanie. Do tego celu wykorzystuje się tonometry.
Zalecane jest również badanie obrazowe przedniego odcinka oka, do którego wykorzystuje się tomografię optyczną. Badanie to ma na celu rozpoznanie zamknięcia kąta w oku. Na jego podstawie tworzy się sztuczny odpływ cieczy.
Konieczne jest również wykonanie badania kąta przesączania – umożliwia ono obserwację naturalnej drogi odpływu wodnistej cieczy.
Współcześnie diagnozowanie jaskry jest łatwiejsze dzięki przenośnym tonometrom, dzięki którym można dokonać pomiaru ciśnienia oka w warunkach domowych.
Jak wygląda leczenie jaskry?
Wczesne wykrycie jaskry sprawia, że mamy duże szanse na zatrzymanie rozwoju choroby. Jaskrę można leczyć farmakologicznie, ewentualnie przy wykorzystaniu lasera lub zabiegów chirurgicznych. Metoda leczenia jest dobierana na podstawie typu choroby i stopnia jej zaawansowania. We wczesnym stadium rozwoju sprawdzają się zazwyczaj specjalne krople do oczu, których zadaniem jest obniżenie ciśnienia w gałce ocznej. Krople takie mogą hamować wydzielanie wodnistej cieczy, ewentualnie zwiększać przepływ płynów.
Warto zdawać sobie sprawę, że krople przeciwjaskrowe, choć w wielu wypadkach skuteczne, mogą powodować skutki uboczne takie jak na przykład:
- zaburzenia widzenia,
- alergie,
- zaczerwienienie i podrażnienie oczu.
W przypadku jaskry przepisuje się również beta-blokery, które są w stanie obniżyć ciśnienie wewnątrz gałki ocznej nawet o jedną czwartą. Sprawiają one również, że z oczu wydobywa się mniejsza ilość wodnistej cieczy. Tego typu leki przyjmuje się najczęściej na dwie godziny przed położeniem się spać.
Skuteczne w terapii jaskry okazują się także prostaglandyny, które przez dwadzieścia cztery godziny ułatwiają odpływ cieczy wodnistej z oczu, a dodatkowo zmniejszają ciśnienie wewnątrz gałki ocznej.
W przypadku ostrych ataków zamknięcia kąta oka, a także bezpośrednio przed zabiegami z wykorzystaniem lasera stosuje się pilokarpinę.
Niekiedy lekarz decyduje się na laserowe leczenie jaskry. Zabiegi wykonywane przy użyciu lasera to irydotomia i trabekuloplastyka.
Zabiegi chirurgiczne są ostatecznością, jednak niekiedy ich wykonanie jest konieczne. Jednym z zabiegów chirurgicznych wykonywanych u osób, u których zdiagnozowano jaskrę jest trabekulektomia. Polega ona na sztucznym utworzeniu kąta przesączania, przez który ciecz wodnista może wydostać się z oka. Wykonane takiego zabiegu obniża ciśnienie wewnątrz gałki ocznej.
Zabieg goniotomii polega na przecięciu konta przesączania, co automatycznie powoduje jego udrożnienie.
Inny popularny zabieg chirurgiczny to irydektomia. Chirurg dokonuje przypodstawnego wycięcia tęczówki oka celem udrożnienia kąta przesączania (zabieg ten rekomendowany jest w przypadku odmiany jaskry o zamkniętym kącie przesączania).
Niekiedy w leczeniu jaskry stosuje się także cyklodiadermię – zabieg polegający na porażeniu prądem ciała rzęskowego (część oka otaczająca tęczówkę). Powoduje on zmniejszenie ilości cieczy wodnej.
Jaskra – profilaktyka
Profilaktyka jaskry polega przede wszystkim na regularnym badaniu się. Pamiętajmy, że w pierwszych etapach rozwoju choroba ta nie daje żadnych objawów, dlatego nie czekajmy na ich pojawienie się.
Osoby zagrożone jaskrą powinny regularnie stosować specjalne krople do oczu, które zmniejszają ciśnienie w gałkach ocznych.
Należy unikać bardzo forsownych czynności, w tym intensywnego uprawiania sportu – może się to przyczynić do uszkodzenia oczu.
Warto zdawać sobie sprawę, że jaskra w wielu wypadkach towarzyszy innym chorobom, dlatego bardzo ważne jest ich wyleczenie.
