Jałowiec pospolity jest długowiecznym krzewem, który jest bardzo rozpowszechniony w Polsce. Pomimo nieograniczonego dostępu do tej rośliny, zdecydowanie zbyt rzadko korzystamy z jej leczniczych właściwości. Dlaczego powinniśmy poznać jałowiec bliżej? Jaki wpływ na nasz organizm ma ta roślina?
Czym jest jałowiec?
Jałowiec pospolity (łacińska nazwa tej rośliny to: Juniperus communis L.) to gatunek długowiecznego, zawsze zielonego krzewu zaliczanego do rodziny Cyprysowatych. Jest on powszechny w Polsce, ponadto występuje w innych częściach Europy, Ameryce Północnej i Azji. Jałowiec rozgałęzionego od nasady, powoli rosnącego krzewu (rzadziej drzewa). Zazwyczaj osiąga on wysokość 11 metrów (choć zdarzają się i 20-metrowe okazy). Jałowiec rozgałęzia się w różnych kierunkach. Charakterystyczny dla tej rośliny jest silnie rozwinięty system korzeniowy – korzenie rozrastają się dość płytko pod powierzchnią gleby, jednak ich długość może przekraczać jeden kilometr. U młodych okazów kora jest czerwono-brunatna i gładka, u starszych natomiast staje się szaro-brunatna i popękana (długie jej pasma mogą odpadać). Szpilkowate szaro-zielone liście wyrastają po trzy w okółku (mogą się utrzymać nawet przez trzy lata). Kwiaty jałowca pospolitego są rozdzielnopłciowe i pojawiają się zazwyczaj jesienią. Kwiatostany żeńskie po zapyleniu tworzą szyszkojagodę (dojrzała ma barwę czarną z niebieskim nalotem). Jajowate, trójkanciaste nasiona są rozsiewane z całą szyszkojagodą. Jałowiec pospolity może być fanerofitem (czyli rośliną, która przybiera formę małych drzew i krzewów) lub chamefitem (czyli rośliną płożącą). Jałowiec posiada właściwości lecznicze – surowcem zielarskim są jego owoce, czyli szyszkojagody.
Jałowiec – skład
Owoce jałowca są bogate w olejki eteryczne. Olejek jałowcowy w większości składa się monoterpenów (nawet do 80%). Zawiera on także seskwiterpeny, do których zaliczamy: mircen, limonen, kamfen, borneol, izoborneol, terpineol, α-pinen, junen, kadinen, czy kariofilen. W olejku eterycznym można znaleźć też pewne ilości diterpenów.
Szyszkojagody jałowca są bogatym źródłem kwasów organicznych (octowego, jabłkowego i mrówkowego), żywic, pektyn, wosków, inozytolu, glikozydów, antocyjanów, kwasu glikolowego, gorzkiej juniperyny. Zawierają one nawet 30% węglowodanów i niewielkie ilości białka.
Pąki jałowca to źródło żywic, chlorofilu, olejków eterycznych, fitohormonów, flawonoidów, garbników, kwasów organicznych, monoterpenów, diterpenów i seskwiterpenów.
Jałowiec – wpływ na zdrowie
Jałowiec pospolity ma pozytywny wpływ na nasze zdrowie. Z jego leczniczych właściwości korzystano prawdopodobnie już w czasach prehistorycznych. Znajdziemy w nim wiele aktywnych substancji, które działają moczopędnie, bakteriobójczo, przeciwwirusowo, odkażająco, grzybobójczo.
Właściwości lecznicze jałowca warto wykorzystać w sezonie jesienno-zimowym, kiedy częściej dopada nas przeziębienie. Napary z owoców jałowca pomagają w leczeniu infekcji górnych dróg oddechowych. Roślina zawiera wiele substancji, które wspierają funkcjonowanie układu immunologicznego. W celu leczenia przeziębienia dobrze jest wykorzystać olejek jałowcowy, który posłuży do przygotowania inhalacji i do masażu.
Jałowiec pospolity łagodzi dolegliwości układu trawiennego. Zawiera on pokaźne ilości terpenów i garbników, dlatego ułatwia trawienie. Dodawanie jałowca do ciężkostrawnych potraw może zapobiegać zaparciom i wzdęciom. Przyprawa znakomicie pobudza apetyt, co więcej reguluje pracę wątroby.
Picie naparu z jałowca lub żucie jego jagód pomaga szybko pozbyć się przykrego zapachu z ust. Jałowiec stosowany zewnętrznie będzie działał przeciwbólowo. Z powodzeniem wykorzystuje się je w leczeniu infekcji dróg moczowych (na przykład kamicy moczowej, zapalenia pęcherza moczowego).
Napar z jałowca i olejek eteryczny z jego jagód będą pomocne w walce z łupieżem i wieloma dolegliwościami skórnymi.
Korzyści ze stosowania owoców jałowca zauważą również osoby chore na cukrzycę, gdyż związki zawarte w tej roślinie obniżają poziom cukru we krwi (do leczenia cukrzycy wykorzystywali jałowca już Indianie zamieszkujący tereny Ameryki Północnej).
Jak zrobić napar z jałowca?
Przygotowanie naparu z jałowca jest bardzo proste i nie zajmie nam wiele czasu. Łyżkę owoców jałowca rozdrabniamy (możemy zrobić to nożem, ewentualnie posiłkować się tłuczkiem lub moździerzem). Następnie wkładamy je do szklanki, zalewamy wrzątkiem i odstawiamy (najlepiej pod przykryciem) na około piętnaście minut. Zaleca się picie jednej, maksymalnie dwóch łyżek naparu w ciągu dnia.
Przepis na nalewkę z jałowca
Nalewka z jałowca posiada właściwości napotne, moczopędne, żółciopędne, bakteriobójcze. Będzie ona pomocna przy problemach z trawieniem i innych dolegliwościach układu pokarmowego. Do przygotowania nalewki będziemy potrzebować:
– 20 g jagód jałowca,
– 100 ml wody,
– 100 ml spirytusu,
– litr wódki,
– 100 g cukru.
Owoce dokładnie myjemy, miażdżymy (na przykład tłuczkiem do mięsa), przekładamy do wyparzonego słoja i zalewamy wódką. Naczynie należy szczelnie zamknąć i odstawić w ciepłe miejsce na mniej więcej dwa tygodnie. Po upływie czternastu dni nalewkę odcedzamy i mieszamy z syropem (przyrządzonym wcześniej z wody, cukru i spirytusu). Tak przygotowany trunek przelewamy do mniejszych butelek i odstawiamy na kilka miesięcy (jeżeli to możliwe – nawet na rok).
W przypadku problemów trawiennych zaleca się wypicie małego kieliszka nalewki. W żadnym wypadku nie można jej spożywać przed prowadzeniem samochodu.
Olejek jałowcowy
Olejek eteryczny z jałowca pozyskuje się poprzez destylację w parze wodnej jagód, młodych pędów, a także szpilek Juniperus communis L. Charakteryzuje się on działaniem przeciwzapalnym, przeciwobrzękowym, antybakteryjnym, bakteriostatycznym, przeciwbólowym, przeciwgrzybiczym, moczopędnym. Zawiera on fitoncydy, które posiadają działanie antybiotyczne.
Olejek jałowcowy korzystnie wpływa na stan naszej skóry (właściwości antybakteryjne sprawiają, że sprawdza się on w pielęgnacji skóry trądzikowej), a także na układ nerwowy. Olejek poprawia pamięć i koncentrację, łagodzi stres, dodaje energii. Może on pobudzać krążenie, regulować gospodarkę płynami, pomagać w łagodzeniu infekcji górnych dróg oddechowych. Często okazuje się on wsparciem w walce z żylakami, hemoroidami, reumatoidalnym zapaleniem stawów, zakażeniami dróg moczowych, czy rwą kulszową. Charakterystyczny zapach jałowca odstrasza muchy i komary, dlatego olejek będzie bardzo przydatny latem.
Zaleca się wykorzystywanie olejku jałowcowego do inhalacji, masażu, kominka aromaterapeutyczego. Można też dodać go do kąpieli lub wzbogacać nim kosmetyki.
Jałowiec na odchudzanie
Osoby odchudzające się docenią fakt, że jałowiec likwiduje obrzęki (dzieje się tak, gdyż posiada on działanie moczopędne), a tym samym zmniejsza widoczność cellulitu. Podczas kuracji odchudzającej warto jest regularnie wykonywać masaże z użyciem olejku jałowcowego (rozpuszczamy 5 kropli olejku eterycznego w 10 ml oleju bazowego).
Warto dodać, że zawarte w jałowcu związki przyspieszają przemianę materii i regulują pracę jelit (dolegliwości jelitowe są częstym problemem osób rozpoczynających odchudzanie).
Zastosowanie jałowca w kuchni
Jałowiec można kupić w większości sklepów spożywczych, jednak współcześnie jest on przyprawą nieco zapomnianą. Miał on natomiast ogromne znaczenie w kuchni staropolskiej. Jałowiec był tak ceniony, gdyż w dawnej Polsce jadło się bardzo tłusto. Zioło to bardzo pomagało w trawieniu ciężkich potraw. Owocami jałowca przyprawiano dania z grochu, fasoli, a także dziczyzny. Z kolei gałązki jałowca znajdowały zastosowanie przy wędzeniu mięs. Warto dodawać je do grzybów, bigosu, pasztetów, dań z baraniny i cielęciny. Jałowiec może stanowić dobre połączenie nawet z niektórymi rybami.
Choć stosowanie jałowca w kuchni jest jak najbardziej wskazane, pamiętajmy, żeby nie przesadzić z jego ilością (w nadmiarze może on podrażniać żołądek i nerki). Dodatkowo jego smak jest tak intensywny, że w dużych ilościach mógłby zdominować potrawę.
Przeciwwskazania do stosowania jałowca
Jałowca powinny unikać kobiety w ciąży (dawniej stosowano go w celu wywołania poronienia). Nie mogą go stosować także kobiety karmiące piersią, gdyż zawarte w nim związki przenikają do mleka. Do poważnych przeciwwskazań zaliczamy także choroby nerek i wątroby, a także stany zapalne przewodu pokarmowego. Z jałowca nie mogą korzystać także osoby na niego uczulone.
Warto zdawać sobie sprawę, że jałowcem można się zatruć, choć zdarza się to dość rzadko. Spożycie nadmiernej ilości szyszkojagód lub preparatów zawierających wyciągi z jałowca może działać na nasz organizm toksycznie. Objawy zatrucia jałowcem to krwiomocz, bóle w okolicach dróg moczowych, białkomocz, wielomocz. Często pojawia się przyspieszenie oddechu, perystaltyki jelit, a nawet przyspieszenie bicia serca. Przedawkowanie jałowca może doprowadzić do pojawienia się dolegliwości skórnych (obrzęki, pieczenie, zaczerwienienie, czy pęcherze).
Farmakopea Polska z 2002 roku podaje, że jednorazowa dawka preparatów nie może przekraczać ilości otrzymanej z 2 g surowca zielarskiego, z kolei dawka dobowa z 5 g tegoż surowca. Jednocześnie warto wspomnieć, że w Unii Europejskiej maksymalna dopuszczalna dzienna dawka wynosi 10 g surowca (tyle znajduje się na przykład w 100 mg olejku jałowcowego). Preparatów z jałowcem nie można stosować długotrwale – maksymalny czas to sześć tygodni.
Czy wiesz, że:
– Najwięcej jałowców rośnie w północno-wschodniej części Polski, rzadko spotyka się je w południowo-wschodniej części kraju.
– Największy znany jałowiec rośnie w prowincji Närke w środkowej Szwecji – w obwodach ma 2,8 metra.
– W Polsce największy odnotowany jałowiec rósł do 1958 roku w Neplach nad Bugiem – miał 12,9 metra wysokości i 3,02 m obwodu w pierśnicy.
– W Europie Środkowej jałowiec pospolity jest jednym z najwolniej rozwijających się drzew.
– Najstarszy jałowiec w Polsce rośnie prawdopodobnie w Ostojowie koło Suchedniowa – szacuje się, że ma on około 650 lat.
– W Polsce obok jałowca pospolitego występuje jeszcze jałowiec łuskowaty Meyeri.
– Jałowiec jest silnie toksyczny dla takich zwierząt jak konie czy kozy.
– W kulturze ludowej jałowiec był rośliną magiczną.
– Współcześnie jałowce często uprawia się jako krzewy ozdobne.
– Wyciągi z jałowca znajdziemy w składzie wielu mieszanek zielarskich.
Nigdy wcześniej nie piłam nalewki z jałowca ;O czuję się bardzo skuszona wizją przygotowania jej w domu 🙂