Insulina jest hormonem kluczowym do prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu. Większości z nas jest ona znana jako lek podawany osobom chorującym na cukrzycę, choć jej rola jest znacznie szersza. Czym dokładnie jest insulina? W jaki sposób działa ten hormon? Jak prawidłowo go podawać i przechowywać?
Co to jest insulina?
Insulina jest anabolicznym hormonem peptydowym, który odgrywa niezwykle ważną rolę w metabolizmie węglowodanów. Jest ona wydzielana przez trzustkę, a ściślej przez komórki B wysp Langerhansa. Szerszemu gronu osób jest ona znana pod postacią leku podawanego chorym na cukrzycę. Insulinę w 1922 roku odkryli kanadyjski fizjolog Frederick Banting i jego asystent Charles Best. Było to jedno z najważniejszych odkryć medycznych dokonanych w tamtych czasach i stanowiło prawdziwy przełom, jeżeli chodzi o leczenie cukrzycy typu I. Insulina jest wydzielana na skutek zwiększenia glukozy we krwi, które ma miejsce po posiłku. Zadaniem insuliny jest przetransportowanie glukozy do komórki. Dzięki niej poziom cukru we krwi się obniża. Inną funkcją insuliny jest przetwarzanie węglowodanów w tłuszcze. Wzmaga ona także syntezę białka, gdyż przyspiesza dostarczanie aminokwasów. Insulina najintensywniej wydzielana jest rano, później proces jej produkcji zaczyna stopniowo spadać.
Insulina dla chorych na cukrzycę
U osób zdrowych po każdym spożytym posiłku wytwarzana jest insulina, która sprawnie transportuje glukozę do komórek. Stosowanie niewłaściwej diety zmusza trzustkę do produkcji coraz większej ilości tego hormonu. Często zdarza się, że komórki naszego organizmu wcale nie potrzebują tak dużej ilości energii jaką im dostarczamy. Jeżeli nie mogą jej wykorzystać, organizm zaczyna tworzyć zapasy w postaci tkanki tłuszczowej. Bywa, że na skutek choroby nasz organizm wcale nie produkuje insuliny lub wytwarza niewystarczające jej ilości. Zdarza się też, że nie jest w stanie wykorzystać insuliny, którą wytwarza. Taki stan rzeczy określany jest mianem cukrzycy.
U osób z cukrzycą typu I trzustka nie jest w stanie samodzielnie wytworzyć insuliny, dlatego konieczne jest podawanie tego hormonu. Nieco inaczej wygląda sytuacja u cierpiących na cukrzycę typu II – mamy tu do czynienia z upośledzeniem wydzielania insuliny, ewentualnie z odpornością na działanie tego hormonu. We wczesnych fazach choroby można obejść się bez leczenia insuliną, jednak kiedy cukrzyca typu II jest już w zaawansowanym stadium leczenie wygląda tak samo jak w przypadku cukrzycy insulinozależnej.
Insulina nie może być podawana doustnie, na przykład w postaci tabletek. Jest to spowodowane faktem, że w naszym układzie pokarmowym ulega ona trawieniu i traci swoje właściwości lecznicze. Jest tu konieczna iniekcja. Wprawdzie współcześnie trwają badania nad stworzeniem pigułki, która będzie odporna na działanie kwasów żołądkowych, jednakże tego typu leki nie zostały jeszcze przetestowane na ludziach.
Insulina do zastrzyków
Insulina jest pierwszym lekiem, który został wytworzony przy pomocy inżynierii genetycznej. Pozyskuje się ją na dwa sposoby – można pobrać ją z trzustek zwierząt (najbardziej podobna do insuliny ludzkiej jest insulina wieprzowa; współcześnie tego typu preparaty są stosowane bardzo rzadko), ewentualnie wykorzystać do jej produkcji pałeczki okrężnicy – bakteriom wszczepia się gen ludzkiej insuliny.
Insuliny ludzkie można podzielić na takie, które działają krótko, a także te o średnim czasie działania. Jeżeli chodzi o skład aminokwasowy, jest on identyczny jak w przypadku insuliny, która produkowana jest przez ludzką trzustkę.
Możemy spotkać się także z analogami insuliny, czyli preparatami stworzonymi z pomocą inżynierii genetycznej. Budowa hormonu zostaje tu w niewielkim stopniu zmodyfikowana, jednak jego działanie fizjologiczne jest takie samo – dzięki niemu stężenie glukozy we krwi ulega zmniejszeniu. Analogi możemy podzielić na takie które działają długo lub szybko. Preparaty tego typu umożliwiają wykonanie iniekcji bezpośrednio przed posiłkiem, co umożliwia choremu prowadzenie bardziej elastycznego trybu życia. Dzięki analogom długo działającym istnieje możliwość utrzymania jednakowego stężenia insuliny nawet przez całą dobę.
Jak dawkować insulinę?
Jeżeli chodzi o dawkowanie insuliny, jest to sprawa bardzo indywidualna. Za każdym razem konieczna jest konsultacja lekarska. Pacjentowi podaje się taką ilość insuliny, która zagwarantuje prawidłowe stężenie glukozy we krwi. W ustalaniu dawki ważna jest ilość i jakość spożywanych pokarmów, poziom aktywności fizycznej, masa ciała, czy choćby ogólny stan zdrowia.
W większości przypadków insulinę podaje się od dwóch do czterech razy na dobę. Większą ilość wstrzyknięć praktykuje się zwłaszcza u ludzi młodych. Taka praktyka nazywana jest intensywną insulinoterapią – naśladuje ona sposób w jaki insulina wydzielana jest przez trzustkę.
U osób w starszym wieku, które prowadzą siedzący tryb życia, intensywna insulinoterapia nie jest konieczna. Zadowalające efekty uzyskuje się tu przy dwóch wstrzyknięciach dziennie.
W przypadku insulin krótko działających, ewentualnie mieszanin insulinowych zaleca się wstrzykiwanie na około piętnaście minut do pół godziny przed posiłkiem. Jeśli chodzi o szybko działające analogi możliwa jest iniekcja bezpośrednio przed posiłkiem.
Pamiętajmy, że wysoka temperatura przyspiesza wchłanianie insuliny.
Czy insulina może wywoływać efekty uboczne?
U chorych na cukrzycę typu I przyjmowanie insuliny jest konieczne, gdyż zmniejsza ryzyko uszkodzenia narządów i ratuje życie. Warto jednak być przygotowanym na to, że podczas insulinoterapii mogą pojawić się pewne skutki uboczne. Jednym z nich jest niedocukrzenie (nazywane także hipoglikemią). Jeżeli dawka insuliny jest dobrana nieproporcjonalnie do wielkości posiłku, wypiliśmy alkohol lub zdecydowaliśmy się na nadmierny wysiłek fizyczny, może dojść do znacznego zmniejszenia poziomu glukozy we krwi. W takiej sytuacji możemy odczuwać uczucie głodu, niepokój, osłabienie. Może pojawić się również kołatanie serca, drżenie rąk, czy nadmierne pocenie się.
W pojedynczych przypadkach przyjęcie insuliny może zaowocować reakcją alergiczną. Zazwyczaj jest to zaczerwienienie skóry, wysypka i swędzenie. Jeżeli pojawiła się alergia, warto podjąć decyzję o zmianie preparatu insulinowego.
Jak podawać insulinę?
Insulinę wstrzykujemy w różne miejsca na naszym ciele. Wybór konkretnego będzie zależał przede wszystkim od tego z jakim preparatem mamy do czynienia. Jeżeli posiadamy insulinę szybko działającą albo jej analogi, powinniśmy wykonać iniekcję w brzuch (jest to miejsce, z którego insulina jest najszybciej wchłaniana). Alternatywą dla brzucha są zastrzyki w ramiona.
W przypadku gdy posiadamy insulinę o długim i średnim czasie działania, powinniśmy wstrzyknąć ją w uda, ewentualnie w pośladki. Przed wstrzyknięciem nie ma konieczności dezynfekowania skóry. Pamiętajmy także, żeby po wykonaniu zastrzyku nie wyciągać igły natychmiast, gdyż doprowadzi to do wypłynięcia insuliny.
Jeżeli chodzi o długość igły, musi być ona dostosowana do grubości naszej skóry. Decyzja o wyborze konkretnej igły należy do lekarza. Zastrzyk wykonujemy wbijając igłę prostopadle w fałd skóry.
Bardzo istotne jest, żeby po wykonaniu zastrzyku za każdym razem wymienić igłę. Kiedy będziemy dłużej używać tej samej igły, prawdopodobnie zabiegi będą stawały się coraz bardziej bolesne, gdyż dojdzie do jej stępienia. Należy również regularnie zmieniać miejsca, w które wstrzykujemy insulinę. W przypadku, kiedy będziemy dokonywać iniekcji zawsze w to samo miejsce, może dojść do przerostu tkanki podskórnej. Prowadzi to do powstawania mało estetycznych guzków. Pamiętajmy, że wstrzykiwanie insuliny w miejsce, w którym doszło do przerostu tkanki podskórnej uniemożliwia wchłanianie się preparatu.
Jak prawidłowo przechowywać insulinę?
Sposób w jaki przechowujemy insulinę jest bardzo ważny, gdyż kiedy robimy to nieprawidłowo, możemy pozbawić ją leczniczych właściwości.
Niezwykle ważne jest przechowywanie preparatów w odpowiednich temperaturach. Producenci zazwyczaj zalecają przechowywanie insuliny w lodówce, w przedziale temperaturowym od dwóch do ośmiu stopni. Jeżeli temperatura będzie niższa dojdzie do krystalizacji, co uczyni produkt bezwartościowym.
Zanim użyjemy insuliny, potrzymajmy ją przez pewien czas w temperaturze pokojowej. Wstrzykiwanie zimnego preparatu może być bowiem bolesne.
Każdy preparat insulinowy posiada określoną datę ważności. W żadnym wypadku nie można wstrzykiwać przeterminowanego preparatu. Od momentu otwarcia mamy trzydzieści dni na zużycie insuliny. Nawet jeżeli nie zużyliśmy całego opakowania, i tak musimy wymienić je na nowe.
Przed użyciem nie powinno się zbyt mocno potrząsać buteleczką, gdyż jej zawartość może zmętnieć i stracić część leczniczych właściwości. W przypadku, gdy mamy jakiekolwiek wątpliwości czy preparat nadaje się do użycia, zamieńmy go na inny.
Pilnujmy, żeby insulina, której używamy zawsze pochodziła ze sprawdzonego źródła – kupujmy ją tylko w aptekach i hurtowniach farmaceutycznych, gdzie mamy pewność, że jest ona w odpowiedni sposób przechowywana.
Podróżowanie z insuliną
Duże trudności może nam sprawić podróżowanie z insuliną. Ważne jest, żeby podczas podróży zapewnić jej prawidłową temperaturę. Pomogą nam w tym specjalne termoizolacyjne opakowania na leki. Jeżeli podróż będzie krótka, a my nie dysponujemy takim opakowaniem, możemy przewieźć insulinę w termosie lub owinąć ją zmoczonym materiałem. W przypadku postoju nie powinniśmy zostawiać insuliny w samochodzie, gdyż latem auto bardzo szybko nagrzewa się.
Insulina w kulturystyce
Ciekawostką jest, że insulina znajduje zastosowanie również w kulturystyce. Zainteresowanie nią wynika z faktu, że stymuluje ona działanie sterydów anabolicznych (przede wszystkim hormonu wzrostu). Współcześnie Światowa Agencja Antydopingowa zabroniła stosowania jej w sporcie. Stosowanie insuliny na własną rękę w celu poprawienia wyników sportowych jest niebezpieczne dla zdrowia, a często także i życia.
