Czarnuszka jest rośliną o wielu prozdrowotnych właściwościach. Znano ją i ceniono w starożytności. Współcześnie w Polsce jest nieco zapomniana, choć jej walory są przez wielu odkrywane na nowo. Jakie wartości odżywcze ma czarnuszka? W jaki sposób roślina ta oddziałuje na ludzkie zdrowie? Kto szczególnie powinien włączyć czarnuszkę do swojej diety? Czy jej spożywanie jest bezpieczne dla każdego?
Co to jest czarnuszka?
Mianem czarnuszki (czarnuszka siewna, czarny kminek, Nigella sativa L.) określamy jednoroczną, miododajną roślinę z rodziny jaskrowatych. Pierwotnie występowała ona na terytorium Turcji i Iraku, współcześnie jest uprawiana w wielu krajach świata. Łodyga czarnuszki jest wzniesiona i rozgałęziona. W sprzyjających warunkach jest w stanie osiągnąć nawet czterdzieści centymetrów wysokości. Jej liście są podwójnie pierzastosieczne, a duże kwiaty mają kolor błękitny. Małe nasiona czarnuszki są koloru czarnego, charakteryzują się intensywnym zapachem i ostrym, korzennym smakiem. Okres kwitnienia trwa od maja do września. Surowcem zielarskim są małe, czarne nasiona, które zawierają dużą ilość aktywnych substancji. Czarnuszka znajduje zastosowanie w lecznictwie, kosmetyce, a także w kuchni. Niekiedy hoduje się ją w charakterze rośliny ozdobnej.
Jakie wartości odżywcze ma czarnuszka?
Nasiona czarnuszki wyglądają dość niepozornie, jednak nie powinniśmy się tym sugerować. Posiadają one wiele substancji (około 100) wykazujących pozytywny wpływ na ludzkie zdrowie. W ich składzie znajdziemy pokaźne ilości witamin i minerałów, między innymi:
- żelaza,
- potasu,
- sodu,
- cynku,
- fosforu,
- miedzi,
- magnezu,
- wapnia.
Nasiona dostarczają nam również witamin A, C i B6. Są one dobrym źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych, zwłaszcza kwasu linolowego, oleinowego i eikozadienowego.
Kwas oleinowy zaliczany jest do grupy jednonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-9. Jest on ważny dla ludzkiego organizmu, gdyż chroni go przed miażdżycą, a także innymi chorobami układu sercowo-naczyniowego. Jest on również cennym surowcem kosmetycznym, gdyż bardzo pozytywnie wpływa na skórę – zmiękcza ją, wygładza, nawilża, a także chroni przed przedwczesnym starzeniem.
Obecność kwasu linolowego (CLA) sprawia, że olej z czarnuszki wspomaga procesy odchudzania, hamuje rozwój nowotworów (a także zapobiega pojawianiu się przerzutów), chroni przed miażdżycą, zwiększa poziom dobrego (HDL) cholesterolu we krwi, obniża ciśnienie tętnicze. Co więcej wspiera on pracę ludzkiego układu odpornościowego (między innymi poprzez działanie przeciwzapalne).
Kwas eikozadienowy charakteryzuje się natomiast silnymi właściwościami przeciwzapalnymi.
W czarnuszce znajdziemy ponadto flawonoidy, karotenoidy, olejki eteryczne, białko, alkaloidy, saponiny, błonnik, a także tymochinon, tymohydrochinon i ditymochinon, które posiadają właściwości antybakteryjne, przeciwzapalne, przeciwutleniające, antygrzybicze, przeciwnowotworowe. Jest ona zasobna w kwasy: palmitynowy, stearynowy i mirystynowy. Roślina jest również źródłem fitosteroli – związków obniżających poziom złego cholesterolu we krwi, a także działających przeciwnowotworowo.
Czarnuszka na odchudzanie
Spożywanie czarnuszki może być pomocne w odchudzaniu. Osoby na diecie redukcyjnej docenią zwłaszcza jej zdolność do hamowania apetytu. Roślina zmniejsza wchłanianie glukozy w jelicie cienkim, dzięki czemu zapobiega jej wahaniom. W efekcie łatwiej jest nam zapanować nad apetytem.
W spalaniu tkanki tłuszczowej pomagają również zawarte w czarnych nasionach nienasycone kwasy tłuszczowe.
Wiele osób mających problemy z nadwagą je pod wpływem silnych negatywnych emocji. Jedzenie pomaga na chwilę uśpić niepokój, jednak za chwilę zapomnienia płacimy nadprogramowymi kilogramami. Czarnuszka ma właściwości poprawiające nastrój, dlatego dzięki niej łatwiej zapanujemy nad emocjonalnym objadaniem się.
Dodatkowym atutem tej rośliny jest fakt, że pomaga ona w dolegliwościach trawiennych, które są częstym problemem osób odchudzających się.
Czarnuszka dla mózgu
Nasiona i olej z czarnuszki pozytywnie oddziałują na ośrodkowy układ nerwowy. Roślina jest adaptogenem, co sprawia, że zwiększa odporność naszego organizmu na stres. Jej właściwości nie kończą się jednak na tym. Obecność nienasyconych kwasów tłuszczowych, minerałów i witamin z grupy B sprawia, że czarny kminek poprawia pamięć i koncentrację. Co więcej posiada on działanie przeciwlękowe i antydepresyjne. Spożywanie czarnuszki może również poprawić stan zdrowia osób chorujących na epilepsję, czy Parkinsona.
Przeciwnowotworowe właściwości czarnuszki
Rosnąca popularność czarnuszki wynika po części z jej właściwości przeciwnowotworowych. Zawarte w roślinie substancje aktywne są w stanie spowodować apoptozę komórek nowotworowych, a dodatkowo nie zaszkodzić komórkom zdrowym. Dotychczas przeprowadzone badania potwierdzają, że Nigella sativa L. Może wspomagać leczenie białaczki, raka macicy, płuc, piersi, okrężnicy, mózgu, wątroby, czy trzustki.
Warto zaznaczyć, że roślina jest w stanie skutecznie chronić przed szkodliwym wpływem promieniowania jonizującego stosowanego w radioterapii.
Wpływ czarnuszki na układ immunologiczny
Dzięki wysokiej zawartości tymochinonu czarnuszka charakteryzuje się działaniem przeciwbakteryjnym, przeciwgrzybicze i antywirusowe, dzięki czemu wspiera ona pracę układu odpornościowego. Będzie ona szczególnie pomocna w walce z przeziębieniem, grypą, zapaleniem zatok, oskrzeli i innymi infekcjami.
Czarnuszka doceniana jest także za działanie przeciwpasożytnicze. Co ciekawe jest ona pomocna także w łagodzeniu objawów alergii (jest to zasługa między innymi witaminy C). Żeby zaobserwować pozytywne działanie antyalergiczne należy przyjmować czarnuszkę przez około dwa miesiące.
Czarnuszka dla zdrowego serca
Dzięki regularnemu spożywaniu czarnuszki jesteśmy w stanie obniżyć ciśnienie tętnicze. Niepozorne nasiona zmniejszają też ryzyko pojawienia się zakrzepów. Z kolei zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych sprawia, że czarnuszka skutecznie obniża poziom złego cholesterolu we krwi.
W czym jeszcze pomoże nam czarnuszka?
Lista prozdrowotnych właściwości czarnuszki jest znacznie dłuższa. Roślina posiada właściwości zwiększające gęstość kości, dlatego włączenie jej na stałe do menu może zapobiegać rozwojowi osteoporozy. Działa ona żółciopędnie, moczopędnie, skutecznie obniża stężenie szczawianów w moczu dlatego chroni nas przed chorobami nerek.
Jedzenie czarnuszki zalecane jest osobom chorującym na anemię, gdyż podnosi ona poziom hemoglobiny i czerwonych krwinek. Może ona chronić wątrobę i nerki przed różnego rodzaju uszkodzeniami.
Czarnuszka jest skuteczna w zwalczaniu bakterii Helicobacter pylori, dlatego warto wykorzystać ją w przypadku wrzodów żołądka i dwunastnicy, które to często wywoływane są przez te bakterie.
Zastosowanie czarnuszki w kosmetyce
Nigella sativa L. wykazuje bardzo pozytywny wpływ na kondycję naszej skóry, dlatego często zaleca się jej stosowanie przy chorobach dermatologicznych. Roślina chroni skórę przed niszczącym działaniem czynników zewnętrznych (między innymi promieniowania ultrafioletowego). Jest bardzo pomocna również wtedy, kiedy mamy problem z trądzikiem lub grzybicą skóry. Wysoka zawartość antyoksydantów sprawia, że czarnuszka chroni naszą skórę przed przedwczesnym starzeniem się – dzięki niej skóra jest jędrna i dobrze nawilżona.
Co ważne jest ona pomocna także w leczeniu alergii skórnych. Czarnuszka przyspiesza gojenie się ran, dlatego dobrze jest wykorzystać ją w przypadku podrażnień skóry.
Dobre efekty kosmetyczne uzyskamy stosując czarnuszkę zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie. Do celów kosmetycznych świetnie sprawdzi się olej z czarnuszki, który możemy stosować bezpośrednio na skórę, a także dodawać go do balsamów, czy kremów do ciała.
Olej z czarnuszki idealnie sprawdzi się do pielęgnacji włosów i skóry głowy – łagodzi swędzenie, chroni przed łupieżem, redukuje wypadanie włosów. Aplikowanie go bezpośrednio na włosy sprawia, że stają się one nawilżone, lśniące, gładkie, a także wyraźnie grubsze. Olej można także aplikować na paznokcie.
Uprawa czarnuszki
Warunki klimatyczne w Polsce pozwalają nam uprawiać czarnuszkę we własnych ogrodach. Ze względu na liczne prozdrowotne właściwości tej rośliny, dobrze jest rozważyć włączenie jej do naszego ziołowego ogródka, zwłaszcza, że nie jest ona trudna w uprawie.
Czarnuszka szczególnie upodobała sobie stanowiska dobrze nasłonecznione. Roślinie należy zapewnić glebę żyzną, zasobną w wapń, a także średnio zwięzłą. Uprawa rozpoczyna się wiosną. Nasiona wysiewamy w okolicach kwietnia (wkładamy je do ziemi na głębokość około 1,5 centymetra). Bardzo ważne jest zachowanie piętnastu centymetrów odstępu pomiędzy poszczególnymi roślinami. Czarnuszka powinna zacząć kiełkować po około dwóch tygodniach od momentu zasiewu.
Musimy przygotować się na regularne odchwaszczanie, gdyż Nigella sativa rośnie znacznie wolniej niż chwasty. Intensywne nawadnianie czarnuszki nie jest konieczne. Roślina wykazuje nawet dużą odporność na suszę. Jednocześnie na początku uprawy dobrze jest dbać, żeby podłoże było stale wilgotne. Czarnuszka bardzo źle znosi przesadzanie.
Zbiory nasion powinny mieć miejsce w momencie, kiedy roślina osiągnie pełną dojrzałość. Najczęściej wypada to w połowie sierpnia. Wyrywamy wówczas całe rośliny i zostawiamy je na około trzy dni do wyschnięcia, po tym czasie zbieramy nasiona.
Czarnuszka w kuchni
W kuchni stosujemy nasiona czarnuszki. Charakteryzują się ona wyraźnym ostrym smakiem i korzennym zapachem, dlatego niekiedy można zastąpić nimi pieprz. Przyprawa znakomicie sprawdza się do mięsa (szczególnie drobiu i jagnięciny). Możemy dodawać jej także to twarożków, chleba, marynat, czy sałatek. Aromatyczne nasiona są częstym dodatkiem do ogórków konserwowych, a także kiszonej kapusty.
Przeciwwskazania do spożywania czarnuszki
Choć czarnuszka ma dobroczynny wpływ na zdrowie większości osób, nie powinny stosować jej kobiety w ciąży. Przeciwwskazaniem do jej spożywania jest także niedociśnienie (roślina jeszcze bardziej je obniży).
Czy wiesz, że:
- Olejek z czarnuszki wykorzystywany jest niekiedy do produkcji perfum.
- Olej z czarnuszki jest używany jako dodatek do niektórych likierów.
- Czarnuszka ceniona jest jako roślina ozdobna.
- Liście czarnuszki są czasem wykorzystywane jako przyprawa (ceni się je między innymi ze względu na wysoką zawartość witaminy C i chlorofilu).
- Czarnuszka jest powszechnie używana w kuchni indyjskiej.
- W starożytności mawiano, że czarnuszka potrafi wyleczyć wszystko oprócz śmierci.
