Czarna porzeczka jest niezwykle zdrową rośliną. Niektórzy uważają nawet, że regularnie spożywana może zapobiegać chorobom cywilizacyjnym? Jakie wartościowe związki znajdują się w liściach i owocach czarnej porzeczki? Jak wygląda uprawa tej rośliny? Czy po czarną porzeczkę można sięgać na diecie odchudzającej?
Czym jest czarna porzeczka?
Czarna porzeczka (łacińska nazwa tej rośliny to: Ribes nigrum L.) jest to wieloletnia roślina, którą zaliczamy do rodziny agrestowatych. Ma ona postać krzewu, który gdy ma zapewnione optymalne warunki osiąga do dwóch metrów wysokości. Kwiaty, liście i owoce czarnej porzeczki pokryte są gruczołami wydzielającymi charakterystyczny zapach. Młode gałęzie tej rośliny są owłosione. Liście są dość duże, dłoniaste, nierówno podwójnie piłkowane. Czarna porzeczka posiada niewielkie, obupłciowe, czerwone kwiaty. Okres kwitnienie rozpoczyna się w kwietniu i trwa do maja. Owocami są małe jagody o czarnej barwie. Czarna porzeczka pochodzi z regionów Azji i Europy, w których panuje klimat umiarkowany. W Polsce jest ona rośliną popularną w uprawie, występuje też w stanie dzikim. Czarne porzeczki możemy spotkać w wilgotnych lasach lub nadrzecznych olszynach. Znajdziemy ją we wszystkich parkach narodowych i rezerwatach przyrody.
Czarna porzeczka – wartości odżywcze
Owoce czarnej porzeczki są znakomitym źródłem witaminy C (znajduje się jej tu więcej niż w cytrusach). Dostarczają nam także dużych ilości flawonoidów (porzeczka zawiera u między innymi: procyjanidyny, kempferol, myricetynę, katechinę, epikatechinę, rutynę, kwercetynę, antocyjany).
Aromatyczne, słodkie owoce zawierają ponadto duże ilości witamin z grupy B, witaminę A, pektyny, olejki eteryczne, garbniki, argininę, kwasy organiczne. Są cennym źródłem związków mineralnych: potasu, żelaza, magnezu, wapnia, jodu, manganu, boru. Znajduje się w nich cenna dla naszych oczu luteina, a także kwasy: asparaginowy i glutaminowy.
Liście czarnej porzeczki są skarbnicą flawonoidów, fitoncydów, garbników, soli mineralnych, olejków lotnych.
Czarna porzeczka – wpływ na zdrowie
Czarna porzeczka ma pozytywny wpływ na zdrowie. Ogromna ilość przeciwutleniaczy sprawia, że roślina ta zapobiega chorobom układu sercowo-naczyniowego, wzmacnia odporność, a nawet chroni przed nowotworami. Flawonoidy obniżają poziom złego cholesterolu we krwi, dzięki czemu chronią przed miażdżycą. Regularnie spożywana czarna porzeczka jest w stanie ustabilizować ciśnienie tętnicze.
Obecne w roślinie przeciwutleniacze wychwytują i usuwają z organizmu wolne rodniki, dzięki czemu zmniejszają ryzyko rozwoju wielu poważnych chorób, a dodatkowo spowalniają procesy starzenia się organizmu.
Medycyna ludowa często zalecała picie naparów z liści porzeczki, które charakteryzują się działaniem moczopędnym. Za ich sprawą można przyspieszyć usuwanie z organizmu toksyn, a także poprawić pracę nerek.
Czarna porzeczka może być pomocna w leczeniu anemii (gdyż w jej składzie znajduje się żelazo), nadmiernej krzepliwości krwi, skazy krwotocznej, przyzębicy, migren, zaćmy (i wielu innych chorób narządu wzroku), stanów zapalnych gruczołu krokowego. Warto wykorzystać ją także w przypadku takich problemów jak zła kondycja i nadmierne wypadanie włosów.
Picie soku z czarnej porzeczki może przynieść znaczącą poprawę w stanach wyczerpania organizmu, czy też dolegliwościach trawiennych.
O czarnej porzeczce powinny pamiętać także osoby zmagające się z cukrzycą, gdyż roślina ta może skutecznie obniżać poziom cukru we krwi (jest to między innymi zasługą antyoksydantów i pektyn). Dodatkowo charakteryzuje się niskim indeksem glikemicznym (IG=15).
Liście z czarnej porzeczki można stosować zewnętrznie na trudno gojące się rany i ukąszenia owadów (zmniejszają one świąd, opuchliznę, przyspieszają gojenie się ran). Świeże liście czarnej porzeczki charakteryzują się właściwościami przeciwbakteryjnymi, antywirusowymi, przeciwgrzybiczymi. Przygotowane z nich napary działają przeciwzapalnie i ściągająco na skórę.
Jak zrobić napar z liści czarnej porzeczki?
Napar z liści czarnej porzeczki może pomóc w leczeniu wielu dolegliwości. Do jego przygotowania będziemy potrzebować jedną łyżeczkę wysuszonych i sproszkowanych liści (najlepiej, gdy pochodzą one z uprawy ekologicznej lub naszego własnego ogrodu). Liście wsypujemy do szklanki i zalewamy wrzącą wodą. Następnie odstawiamy je pod przykryciem na około dziesięć minut. W przypadku dolegliwości układu trawiennego lub infekcji układu moczowego zaleca się picie naparu trzy razy dziennie po jednej szklance.
Olej z czarnej porzeczki
Z nasion czarnej porzeczki produkuje się bardzo wartościowy olej, który znajduje zastosowanie w kosmetyce i nie tylko. Do jego głównych składników zaliczamy wielonienasycone kwasy tłuszczowe, z czego około 13–17% to kwas gamma-linolenowy (GLA), a 13% kwas alfa-linolenowy (ALA). Olej z czarnej porzeczki to bardzo dobre źródło witaminy E (zawiera jej więcej niż inne oleje roślinne).
Cenny olej warto stosować zewnętrznie, ale i wewnętrznie (warunkiem jest jednak, żeby nie poddawać go obróbce termicznej), gdyż flawonoidów, tokochromanoli, kwasów fenolowych, fitosteroli i karotenoidów działa on przeciwzapalnie, przeciwmiażdżycowo, antynowotworowo i antyoksydacyjnie.
Zastosowanie czarnej porzeczki w kuchni
Owoce czarnej porzeczki znajdują szerokie zastosowanie w kuchni. Możemy z nich przygotować soki, konfitury, dżemy. Będą one idealnym dodatkiem do domowych wypieków, czy deserów (na przykład lodów z bitą śmietaną). Czarna porzeczka pasuje nie tylko do dań słodkich. Z powodzeniem można ją łączyć z różnymi rodzajami mięs (na przykład z wieprzowiną, mięsem gęsi lub kaczki).
Choć owoce czarnej porzeczki nie są szczególnie trwałe – możemy je mrozić lub suszyć. Warto przygotować z nich kompot, sok, napar lub nalewkę.
Nalewka z czarnej porzeczki
Nalewka z czarnej porzeczki jest nie tylko bardzo smaczna, ale i zdrowa. Do jej przygotowania potrzebujemy:
– około kilogram owoców czarnej porzeczki (powinny być one dojrzałe i zdrowe; jeżeli nie mamy dostępu do świeżych owoców możemy użyć mrożonych),
– pół litra wódki,
– pół litra spirytusu 95%,
– około pół kilograma cukru (można dodać mniejszą ilość).
Owoce należy dokładnie oczyścić i umyć. Następnie przekładamy je do wyparzonego słoja, a następnie zalewamy je wódką i spirytusem. Naczynie zakręcamy i odstawiamy w ciepłe, słoneczne miejsce na przynajmniej miesiąc (może leżakować nawet cztery miesiące). Po upływie tego czasu nalewkę odcedzamy. Do słoja z samymi owocami wsypujemy cukier (owoce trzeba dokładnie wymieszać z cukrem), a następnie szczelnie go zamykamy i odstawiamy w ciepłe, słoneczne miejsce do momentu aż cukier całkowicie się rozpuści (może to potrwać nawet pięć dni). Następnie sok przecedzamy (owoce wyrzucamy lub wykorzystujemy jako dodatek do deseru). Sok z owoców mieszamy z nalewką, którą odcedziliśmy wcześniej, po czym rozlewamy całość do mniejszych butelek. Tak przygotowaną nalewkę można już pić, choć zaleca się odstawić ją w ciemne i chłodne miejsce jeszcze na kilka miesięcy (wówczas jej smak będzie bardziej intensywny).
Picie niewielkich ilości nalewki z czarnej porzeczki może być pomocne w leczeniu dolegliwości trawiennych. Jest ona w stanie zmniejszać stany zapalne, a także wspierać odporność (z tego względu jest polecana w sezonie jesienno-zimowym).
Przeciwwskazania do spożywania czarnej porzeczki
Choć czarna porzeczka jest niezwykle wartościową i zdrową rośliną, nie będzie odpowiednia dla każdego. Przeciwwskazaniem do jej spożywania są stany zapalne wątroby, zakrzepowe zapalenie żył, nadkwaśność, choroba wrzodowa żołądka, kwasowość żołądka, zapalenie żołądka.
Na owoce czarnej porzeczki powinny uważać osoby mające skłonności do alergii – niestety czarna porzeczka dość często wywołuje reakcje alergiczne.
Poważnym przeciwwskazaniem do spożywania owoców czarnej porzeczki, a także picia wyciśniętego z nich soku jest przyjmowanie leków rozrzedzających krew, na przykład aspiryny (lub innych preparatów zawierających kwas acetylosalicylowy). Związki obecne w czarnej porzeczce mogą nasilić ich działanie.
Czerna porzeczka – uprawa
Czarna porzeczka nie sprawia dużych problemów w uprawie, dlatego powinna udać się w każdym ogrodzie. Warto jest przygotować dla niej lekko kwaśną glebę gliniastą lub gliniasto-piaszczystą, a także słoneczne stanowisko (nie jest to jednak warunek konieczny, gdyż roślina poradzi sobie także w miejscach półcienistych). Dobrze, kiedy miejsce gdzie rośnie czarna porzeczka jest osłonięte od wiatru. Przed posadzeniem krzewu zaleca się nawożenie ziemi kompostem lub obornikiem. Czarna porzeczka bardzo dobrze się czuje na stanowiskach, na których w poprzednim sezonie rosła gorczyca.
Najlepszym czasem na sadzenie krzewów czarnej porzeczki jest jesień. Wybierajmy sadzonki zdrowe, które posiadają przynajmniej trzy pędy. Po posadzeniu należy je krótko przyciąć (pozostawiamy trzy pąki). Jeżeli sadzimy kilka krzewów, pamiętajmy o tym, że odległość pomiędzy rzędami musi wynosić przynajmniej dwa metry, a pomiędzy poszczególnymi roślinami – co najmniej półtora metra.
Najpopularniejszymi odmianami czarnej porzeczki, które dobrze rosną w polskich warunkach są:
– Tiben,
– Ojebyn,
– Ceres,
– Ruben,
– Triton,
– Titania,
– czy Tisel.
Niezbędnymi zabiegami podczas uprawy czarnej porzeczki są regularne podlewanie (rośliny potrzebują wilgotnego podłoża; najlepiej jest podlewać je deszczówką), ściółkowanie (ściółka jest ważna, gdyż ogranicza wzrost chwastów i parowanie wody), odchwaszczanie, a także nawożenie (najlepiej sprawdzą się nawozy mineralne lub organiczne).
Czy wiesz, że:
– Czarna porzeczka znana jest również jako smrodynia, smrodyńki, czy smrodina.
– W Europie rozpoczęto uprawiać czarną porzeczkę prawdopodobnie około 1400 roku. Początkowo uprawy pojawiły się w Danii i Holandii, a następnie we Francji i w Anglii.
– Na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska pochodzącego z dnia 5 stycznia 2012 roku dotyczącego ochrony gatunkowej roślin – czarna porzeczka została objęta częściową ochroną gatunkową. Od 2014 roku roślina nie podlega już ochronie.
– Czarna porzeczka uprawiana jest niekiedy jako roślina ozdobna.
– Czarna porzeczka od wieków wykorzystywana jest w ziołolecznictwie.
– W medycynie ludowej czarna porzeczka służyła między innymi do leczenia anginy, czy artretyzmu.
