Chrzan pospolity – charakterystyka, skład, walory prozdrowotne, ciekawostki

0

Chrzan większości z nas kojarzy się ze śniadaniem wielkanocnym, kiedy to podaje się go do białej kiełbasy. Warto postarać się, żeby gościł on na naszych stołach częściej, gdyż posiada liczne walory prozdrowotne. Kto szczególnie powinien zainteresować się chrzanem? Czy istnieją przeciwwskazania do jego spożywania?

Co to jest chrzan?

Chrzan pospolity jest to wieloletnia bylina (może przeżyć nawet kilkadziesiąt lat) bylina zaliczana do rodziny kapustowatych. W Polsce możemy go spotkać na całym obszarze. Występuje on ponadto w Nowej Zelandii, Europie, Azji, a także Ameryce północnej. Gładka, ulistniona, kanciasta i rozgałęziona łodyga chrzanu jest w stanie osiągnąć nawet do 1,5 metra wysokości. Bardzo długie, odziomkowe liście chrzanu mają długość 1 metra. Chrzan pospolity posiada długi i mięsisty korzeń. Z zewnątrz ma on kolor jasno-żółty, w przekroju jest natomiast biały. Charakteryzuje się on ostrym smakiem i silnym aromatem. Białe kwiaty chrzanu są niewielkie, zebrane w wiechy na wierzchołkach pędów. Owocem jest łuszczynka o kulistym lub jajowatym kształcie. Chrzan rośnie przy drogach, w rowach, na polach, w wilgotnych zaroślach. Niekiedy traktowany jest jako chwast (dodatkowo bardzo trudno go wytępić). Jego liście są trujące dla krów. Chrzan jest rośliną leczniczą – surowcem zielarskim jest jego korzeń. Znajduje on również zastosowanie w kuchni i kosmetyce.

Chrzan – wartości odżywcze

blank
Kwiaty chrzanu

Chrzan pospolity zawiera duże ilości witaminy C, witaminy z grupy B, karotenoidy, flawonoidy, olejki eteryczne, cukry, błonnik, enzymy. Jest on dobrym źródłem cennych związków mineralnych takich jak: siarka, magnez, żelazo, wapń, jod, chlor, sód, cynk, potas, fosfor, czy mangan.

Swoją popularność chrzan zawdzięcza jednak zawartości glukozynolanów, a przede wszystkim synigrynie (to ona odpowiada za jego ostry smak). Jej fenomen polega na tym, że ma ona zdolność produkowania izotiocyjanianu allilu, który jest substancją o działaniu antybiotycznym (jego obecność sprawia, że chrzan często nazywany jest naturalnym antybiotykiem). W chrzanie znajdują się również fitoncydy (zaliczane do glukozynolanów), lizozym i alkohol fenyloetylowy.

Należy pamiętać, że zawartość składników aktywnych zależy od wielu czynników. Może się różnić u poszczególnych odmian chrzanu, istotne jest także temperatura w jakiej chrzan jest przechowywany. Zaobserwowano jednak pewną prawidłowość – im mniejsza jest średnica korzenia chrzanu, tym więcej substancji o działaniu przeciwnowotworowym on zawiera.

Chrzan – wpływ na zdrowie

Chrzan ma bardzo korzystny wpływ na zdrowie. Zawarta w nim synigryna działa przeciwzapalnie, rozgrzewająco, bakteriobójczo, grzybobójczo, przeciwwirusowo, wykrztuśnie, antyoksydacyjnie. Za jej sprawą chrzan reguluje pracę pęcherzyka żółciowego, poprawia przemianę materii.

Chrzan pospolity znakomicie wpływa na kondycję naszego układu immunologicznego. Pomaga on leczyć grypę i przeziębienie, może nawet chronić przed rozwojem chorób nowotworowych. Przeprowadzone badania sugerują, że może on chronić przed rakiem pęcherza moczowego, nowotworem przełyku i płuc.

Chrzan zapobiega dolegliwościom trawiennym po spożyciu potraw zawierających duże ilości tłuszczu. Z tego względu zalecane jest dodawanie go do mięs. W czasie świąt wielkanocnych wykorzystuje się go nie tylko dla ciekawego smaku. Może on eliminować negatywne skutki przejedzenia.

Medycyna ludowa z powodzeniem wykorzystywała chrzan do leczenia chorób górnych dróg oddechowych. Warto wykorzystać go na przykład przy zapaleniu oskrzeli (łagodzi stany zapalne i działa wykrztuśnie). Przy pomocy obecnych w chrzanie olejków eterycznych można skutecznie udrożnić zatoki.

Silne właściwości przeciwzapalne sprawiają, że chrzan pomoże osobom cierpiącym na reumatoidalne zapalenie stawów, a także inne choroby, których podłożem jest stan zapalny. Chrzan jest w stanie zmniejszyć dolegliwości bólowe, obrzęki, a także przykurcze mięśni. Poprawia także ruchomość stawów.

blank
Liście chrzanu

Działanie lecznicze ma nie tylko korzeń, ale też liście chrzanu. Medycyna ludowa zalecała robienie okładów z liści chrzanu przy bólach głowy. Mogą być one pomocne także przy bólach mięśniowych.

Co więcej chrzan odkwasza organizm, rozrzedza krew i poprawia krążenie, przeciwdziała szkorbutowi, odkaża jamę ustną i dziąsła, pomaga przy stanach zapalnych uszu, leczy ropiejące i trudno gojące się rany.

W Polsce chrzan jest traktowany jako przyprawa, którą spożywa się okazjonalnie. Warto natomiast zdawać sobie sprawę, że w krajach takich jak Szwajcaria, Holandia, czy Francja jest on oficjalnie uznawany za lek.

Jak zrobić nalewkę z chrzanu?

Nalewka z chrzanu może być bardzo pomocna przy wybielaniu piegów. Posiada ona również działanie przeciwbólowe, grzybobójcze i bakteriobójcze. Do przygotowania nalewki będziemy potrzebować:

– około 100 g startego korzenia chrzanu,

– litr białego, wytrawnego wina,

– a także 100 ml wódki.

Chrzan przekładamy do dużego słoika. Następnie zalewamy go alkoholem. Słoik zakręcamy i odstawiamy na około tydzień. Po upływie tego czasu odcedzamy chrzan (przez sito lub gazę). Nalewkę przelewamy do butelek i odstawiamy w ciemne, chłodne miejsce na co najmniej dwa miesiące. Nalewka z chrzanu nadaje się do stosowania wewnętrznego (dwie łyżki przed posiłkiem),  a także zewnętrznego (smarujemy nią obolałe mięśnie, czy stawy).

Syrop z chrzanu na przeziębienie

Syrop z chrzanu jest naturalnym antybiotykiem, dlatego z powodzeniem możemy zastąpić nim wiele leków dostępnych w aptekach. Poleca się go przy grypie, zapaleniu oskrzeli, uporczywym kaszlu, a także wszelkiego rodzaju stanach zapalnych górnych dróg oddechowych. Do jego przygotowania potrzebujemy:

– około 200 g świeżego, startego chrzanu,

– 200 g miodu (można użyć dowolnego, na pewno dobrze sprawdzi się akacjowy i lipowy),

– 250 ml przegotowanej, chłodnej wody,

– 20 ml soku z cytryny.

Wszystkie składniki przelewamy do jednego naczynia i dokładnie mieszamy. Następnie odstawiamy je na około godzinę w miejsce o temperaturze pokojowej. Po upływie tego czasu odcedzamy chrzan, a syrop przelewamy do butelki lub słoika.

Dorośli powinni spożywać jedną łyżkę syropu trzy, a nawet cztery razy dziennie (syrop łączymy z ciepłą wodą). Dawka optymalna dla dzieci to jedna mała łyżeczka od dwóch do trzech razy dziennie (chrzanowy syrop rozpuszczamy w wodzie). Jako, że syrop jest ostry, nie powinno się spożywać go przed śniadaniem.

Chrzan na odchudzanie

Z bezcennych właściwości chrzanu warto korzystać na diecie odchudzającej. Nie liczmy jednak na to, że wystarczy włączyć go do menu (nie zmieniając zupełnie nawyków żywieniowych), a kilogramy zaczną w magiczny sposób spadać. Chrzan jest w stanie przyspieszać przemianę materii, a dodatkowo niweluje dolegliwości ze strony układu nerwowego, z którymi często zmagamy się na diecie. W 100 g chrzanu znajduje się około 70 kcal (przy czym spożywa się go znacznie mniej).

Przeciwwskazania do spożywania chrzanu

Chrzan w przeciwieństwie do konwencjonalnych leków jest bardzo bezpieczny. Pamiętajmy jednak, że przyprawa ta nie będzie odpowiednia dla wszystkich. Zastosowanie świeżego korzenia chrzanu na skórę może doprowadzić do jej podrażnień. Chrzan pospolity może zaszkodzić osobom zmagającym się ze stanami zapalnymi nerek i przewodu pokarmowego, a także z marskością wątroby.

Zanim sięgniemy po chrzan powinniśmy zdawać sobie sprawę, że wchodzi on w interakcje z niektórymi lekami – może na przykład osłabić działanie lewotyroksyny.

Zastosowanie chrzanu w kuchni

blank
Tarty korzeń chrzanu pospolitego

Chrzan w naszej kuchni powinien gościć na co dzień, a nie tylko podczas świąt wielkanocnych. Można używać go na wiele sposobów. Będzie on znakomitym dodatkiem do wędlin, mięs, kanapek, sosów (bardzo popularny jest sos chrzanowy), sałatek, potraw z jajek, serów, potraw z ryb. Warto z niego przygotować masło chrzanowe.

W sklepach dostępny jest suszony i zmielony chrzan, jednak o wiele lepsze walory prozdrowotne ma świeży korzeń.

Jeżeli tylko mamy chwilę czasu, przygotujmy chrzan domowy (będziemy mieć wówczas pewność, ze spożywamy produkt najwyższej jakości). Do jego przygotowania potrzebujemy:

– pół kilograma korzeni chrzanu,

– soli kłodawskiej,

– cukru lub ksylitolu,

– sok z całej cytryny,

– pół szklanki wody (wybierzmy gorącą jeśli zależy nam, by chrzan był łagodny, zimną – gdy chcemy uzyskać chrzan bardzo ostry).

– gęstej śmietany (ale tylko wtedy, gdy chrzan ma być łagodny).

Korzenie chrzanu dokładnie myjemy, obieramy i ścieramy na tarce o małych oczkach. Następnie dodajemy do niego soku z cytryny, wody, soli i słodzika do smaku. Opcjonalnie po upływie kilku minut dodajemy gęstą śmietaną (w wersji light można ją zastąpić jogurtem).

Chrzan – uprawa

Wybierając miejsce pod uprawę chrzanu musimy pamiętać, że jest on rośliną wieloletnią i trudną do wyplenienia (dlatego nie podejmujmy pochopnych decyzji). Roślina ta dobrze czuje się na stanowiskach półcienistych. Gleba powinna być żyzna, wilgotna i zasobna w próchnicę (idealne pH to od 5.5 do 6.5). Chrzan źle rośnie, gdy gleba ma kwaśny odczyn,

Najlepszy czas na sadzenie chrzanu to wiosna lub jesień. Bardzo ważne jest, żeby korzeń chrzanu znalazł się w glebie jak najszybciej po zakupie (można go ewentualnie przechować przez dwa dni). Roślinę po zasadzeniu należy obficie podlewać. Pierwsze liście powinny pojawić się już w drugim roku po posadzeniu. W przypadku uprawy chrzanu bardzo ważne jest nawożenie w czasie wzrostu (wybierajmy nawozy azotowe). Chrzan pospolity wykazuje znakomitą odporność na mróz, dlatego zimą nie wymaga okrywania.

Czy wiesz, że:

– Ludowe nazwy chrzanu to warzęcha i warzucha.

– W dawnej Polsce chrzan był bardzo ceniony jako roślina lecznicza.

– Wiemy, że chrzan w Europie był uprawiany już w XI wieku.

– Z leczniczych właściwości chrzanu korzystała już święta Hildegarda.

– Uprawianie chrzanu w sąsiedztwie ziemniaków sprawia, że stają się one mniej podatne na choroby.

– Z ugotowanych liści chrzanu można uzyskać barwnik w kolorze ciemno-żółtym.

– Dodanie posiekanych liści chrzanu pospolitego do karmy dla psów pozwala pozbyć się pasożytów u tych zwierząt.

– wywar z korzenia chrzanu (koniecznie rozcieńczony) można wykorzystać do oprysków jabłoni – chroni on drzewa przed zgnilizną.

– Chrzan nie nadaje się do uprawy w pomieszczeniach.

– Ze względu na swoje właściwości chrzan nazywany jest słowiańskim żeń-szeniem.

– Dzięki liściom chrzanu można zabezpieczyć żywność przed zepsuciem. Dawniej piekło się na nich chleb, a także zawijało w nie kiełbasy (liście te zabezpieczają także inne rodzaje żywności).

–  Naturoterapeuci często zalecają osobom z chorobami sercowo-naczyniowymi noszenie na piersiach, w płóciennych woreczkach obranych kawałków korzenia chrzanu.

4.7/10 - (3 votes)
reklama

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Please enter your comment!
Please enter your name here