Choroba Parkinsona należy do grupy chorób neurodegeneracyjnych, które dotykają przede wszystkim osób starszych. Jest ona ciężarem nie tylko dla samego chorego, ale również dla jego najbliższego otoczenia, gdyż w zaawansowanych stadiach choroby wymaga on całodobowej opieki. Czym dokładnie jest choroba Parkinsona? Jakie są jej przyczyny? Jakie objawy powinny nas zaniepokoić? Jak przebiega proces leczenia chorych na Parkinsona?
Co to jest choroba Parkinsona?
Mianem choroby Parkinsona (dawniej używano także nazwy drżączka poraźna; potocznie jest określana jako parkinson) określamy samoistną zwyrodnieniową chorobę układu nerwowego, która zaliczana jest do chorób układu pozapiramidowego. Po raz pierwszy została ona opisana w 1817 roku przez pochodzącego z Wielkiej Brytanii lekarza – Jamesa Parkinsona. Charakterystyczną cechą choroby są zaburzenia motoryczne. Parkinson zazwyczaj postępuje dość powoli. Objawy ujawniają się pomiędzy czterdziestym a sześćdziesiątym rokiem życia – chorują w większości ludzie, którzy ukończyli sześćdziesiąt lat. Schorzenie to częściej dotyka mężczyzn niż kobiety. Przyczyny choroby nie zostały do końca poznane, co w znacznym stopniu utrudnia jej leczenie. W chwili obecnej choroba Parkinsona uznawana jest za nieuleczalną. Proces leczenia ma na celu jak najdłuższe utrzymanie sprawności chorego.
Jakie są przyczyny choroby Parkinsona?
Bezpośrednią przyczyną parkinsona jest powolne niszczenie komórek nerwowych – a konkretnie komórek układu pozapiramidowego (jest on odpowiedzialny za kontrolowanie ruchów ludzkiego ciała).
Komórki nerwowe zlokalizowane w istocie czarnej mózgu są niszczone, gdyż odkładają się w nich cząsteczki białek, które nazywane są ciałkami Lewiego. Niestety współczesna medycyna nie zna odpowiedzi na pytanie dlaczego tak się dzieje.
Niszczenie komórek nerwowych powoduje zmniejszenie ilości wytwarzanej przez nie dopaminy – neuroprzekaźnika, który odpowiada za przekazywanie informacji pomiędzy poszczególnymi strukturami mózgu. Zaobserwowano, że spowodowany tym stanem niedobór dopaminy jest odpowiedzialny za wystąpienie charakterystycznych objawów parkinsona.
Przypuszcza się, że przynajmniej część przypadków zachorowania na parkinsona ma podłoże genetyczne – wiąże się z mutacją genu kodującego syntezę białka – alfa-synukleiny.
Jak objawia się choroba Parkinsona?
Choć choroba Parkinsona może rozpocząć się nawet w młodym wieku, jej charakterystyczne objawy są widoczne w zaawansowanym stadium – zazwyczaj w momencie, kiedy dojdzie do śmierci około osiemdziesięciu pięciu procent komórek odpowiedzialnych za wytwarzanie dopaminy. Warto zdawać sobie sprawę, że występowanie konkretnych objawów zależy od tego w jakiej fazie rozwoju znajduje się choroba.
Dla typowych dla parkinsona objawów zaliczamy sztywność mięśniową, zaburzenia równowagi i trudności z utrzymaniem prawidłowej postawy ciała, a także drżenie kończyn podczas spoczynku.
U osoby cierpiącej na parkinsona dochodzi do osłabienia siły mięśni, dlatego jest ona zazwyczaj przygarbiona. Jej chód jest chwiejny, a ruchy ulegają gwałtownemu spowolnieniu (bradykinezja). Dodatkowo można zaobserwować pojawienie się ruchów mimowolnych – kiwanie głową, nieskoordynowane ruchy palcami, dziwne wyginanie rąk. Osoby cierpiące na parkinsona mają skłonność do pisania coraz mniejszych liter (zjawisko to określamy mianem mikrografii).
Osobę chorującą na parkinsona można rozpoznać po specyficznym chodzie. Jej kroki ulegają skróceniu, podczas chodzenia powłóczy ona nogami (szuranie stopami). Siłą rzeczy wykonuje ona większą ilość kroków, jednak porusza się wolniej, a kroki wykonywane są z mniejszą częstotliwością. Taki człowiek może mieć problem z rozpoczęciem chodu. Podczas chodzenia zdarzają mu się również nagłe blokady, a także wahania. Ma on też skłonność do zbaczania w jedną stronę. W przypadku parkinsona chorym często zdarzają się upadki, nagła utrata równowagi.
Do zdiagnozowania choroby Parkinsona potrzebny jest bardzo charakterystyczny objaw jakim jest drżenie. W pierwszej kolejności drżenie dotyczy jedynie kończyn górnych, dopiero w późnych stadiach choroby przenosi się również na stopy, a często również brodę, język, żuchwę, czasem głowę. Drżenie najczęściej ujawnia się w pozycji siedzącej, chory ma problem z utrzymaniem szklanki w dłoniach.
Należy mieć świadomość, że parkinson to również objawy pozamotoryczne. Chory ma problemy z dolegliwościami układu trawiennego – zaparcia, wzdęcia. Często nie jest w stanie utrzymać moczu, ślini się. Typowa dla parkinsona jest również impotencja.
Chorobie towarzyszą również niepokój, chroniczne zmęczenie, bezsenność (chorzy na parkinsona często mają koszmary, śnią na jawie), bezdech senny, stany depresyjne, czy dolegliwości bólowe nóg. Mózg człowieka chorego na parkinsona nie funkcjonuje jak u osoby zdrowej – pojawiają się kłopoty z pamięcią i koncentracją, liczeniem, mówieniem. Osoba chora nie jest w stanie samodzielnie podejmować decyzji.
Niektóre osoby chore na parkinsona mogą skarżyć się również na zaburzenia funkcjonowania narządu wzroku – kłopoty z czytaniem, rozmazany obraz, mrużenie oczu, podwójne widzenie, zła ocena odległości przedmiotów, suchość oczy, nierozpoznawanie kolorów.
Do nietypowych objawów tej choroby możemy zaliczyć złośliwy zespół neuroleptyczny (pojawia się on po odstawieniu leków). Jego objawy to gorączka, zaburzenia układu nerwowego, sztywność mięśni, problemy z oddychaniem, oczopląs, drgawki, dyzartria, a w skrajnych wypadkach nawet zawał mięśnia sercowego. U osób chorujących na parkinsona często diagnozuje się czerniaka, dlatego konieczna jest kontrola dermatologiczna.
Fazy choroby Parkinsona
Objawy choroby Parkinsona nie pojawiają się natychmiast. Charakterystyczną cechą tego schorzenia jest fakt, że postępuje ono powoli.
Możemy wyróżnić:
Objawy przedkliniczne, które w wielu wypadkach trwają nawet przez kilka lat. Do pierwszych objawów należy zaliczyć zaburzenia węchu (jest to problem bardzo charakterystyczny, gdyż dotyczy nawet dziewięćdziesięciu procent chorych). Należy wymienić ponadto problemy ze snem, różnego rodzaju zaburzenia psychiczne i dolegliwości bólowe. Na tym etapie chory może w miarę normalnie funkcjonować.
Do wczesnych objawów choroby Parkinsona zaliczamy spowolnienie ruchowe, które znacznie obniża komfort życia. Osoba chora ma kłopot z samodzielnym ubraniem się, pisaniem (typowa jest zmiana charakteru pisma, która objawia się przede wszystkim pisaniem coraz mniejszych liter), myciem, jedzeniem. Zmianie może ulec głos chorego, jego mowa staje się niewyraźna, bełkotliwa.
Dodatkowo na tym etapie często mamy do czynienia z dolegliwościami takimi jak zaparcia, problemy z połykaniem, mrowienie w stopach. Zdarza się, że osoby doświadczające tego typu objawów nie czują się poważnie zaniepokojone, gdyż wszystkie zmiany zachodzące w ich organizmie tłumaczą procesami starzenia.
Zaawansowane objawy choroby Parkinsona to wcześniej wspomniane zaburzenia motoryczne – drżenie, problemy z poruszaniem się, znaczne spowolnienie ruchowe, niemożność utrzymania równowagi. Dochodzi do zesztywnienia mięśni, przez co twarz chorego sprawia wrażenie woskowatej. U osoby w późnym stadium parkinsona obserwuje się otępienie, zaburzenia pamięci.
W ostatnim stadium choroby mamy do czynienia z objawami wegetatywnymi. Zaliczamy do nich odczuwanie gorąca lub wręcz przeciwnie – zimna, ślinotok, nadmierne pocenie się, łojotok, omdlenia i zasłabnięcia, kłopoty z oddawaniem moczu czy zaparcia.
Choroba Parkinsona – diagnoza
W przypadku podejrzenia choroby Parkinsona pacjent kierowany jest na badania neuroobrazowe (rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa). Jednocześnie należy zdawać sobie sprawę, że badania te wykonuje się przede wszystkim dlatego, żeby wykluczyć istnienie innych schorzeń, które mogłyby spowodować typowe dla Parkinsona objawy (na przykład krwiaków, czy guzów mózgu). Tak naprawdę stuprocentową pewność, że mamy do czynienia z parkinsonem da nam jedynie badanie tkanki mózgowej, co jest możliwe dopiero po śmierci chorego. Warto zdawać sobie sprawę, że objawy przypominające chorobę Parkinsona mogą być wynikiem przyjmowania niektórych leków – po ich odstawieniu ustępują.
Zazwyczaj pozytywna diagnoza następuje, jeżeli u chorego stwierdza się przynajmniej jeden z takich objawów jak zaburzenia postawy, sztywność mięśni, czy drżenie mięśniowe. Na podstawie szczegółowego wywiadu i obserwacji pacjenta lekarz jest w stanie stwierdzić na jakim etapie zaawansowania znajduje się choroba.
Rokowania w przypadku choroby Parkinsona (na chwilę obecną) są złe. Dobre efekty leczenia i rehabilitacji możliwe są zazwyczaj przez pierwsze lata po postawieniu diagnozy, jednak z czasem ludzki organizm staje się coraz mniej podatny na leczenie. Jednocześnie nauka cały czas się rozwija – obecnie prowadzone są badania z wykorzystaniem komórek macierzystych, a także terapii genowej. Musimy liczyć na to, że w niedalekiej przyszłości na rynku pojawią się leki, które umożliwią skuteczne leczenie tej choroby.
Jak wygląda proces leczenia chorych na parkinsona?
Podstawą leczenia parkinsona jest podawanie choremu leków, które mogą spowolnić rozwój choroby. Nie znamy nawet przyczyny tego schorzenia, dlatego trudno jest mówić o całkowitym wyleczeniu.
Współcześnie podstawowym lekiem podawanym osobom zmagającym się z chorobą Parkinsona jest Lewadopa (L-DOPA) – jest to substancja, z której ludzki organizm wytwarza dopaminę. Lek jest w stanie przenikać z krwi do mózgu, dlatego jego działanie terapeutyczne jest bardzo skuteczne. Pomimo, że lek powoduje spektakularne poprawienie kondycji chorego, jego stosowanie wiąże się ze skutkami ubocznymi. Do działań niepożądanych związanych z przyjmowaniem tego preparatu są dyskinezy (niekontrolowane ruchy ciała). Co więcej przy regularnym stosowaniu tego preparatu działanie staje się coraz słabsze.
Jeżeli skutki uboczne podczas stosowania Lewadopy są zbyt uciążliwe, można podać inne leki (popularnymi zamiennikami są Amantadyna, Tolkapon czy Ropinirol), jednak one również są przyczyną niepożądanych dolegliwości (na przykład halucynacji, nudności i wymiotów, znacznych zmian w zachowaniu).
W sytuacji, kiedy leki stosowane u osób chorych na Parkinsona przestają być skuteczne, zaczyna się podawać je dojelitowo lub dożylnie.
Jako, że parkinson wiąże się także z innymi niż motoryczne objawami, częścią leczenia jest podawanie leków zmniejszających przykre dolegliwości. Lekarze bardzo często zapisują leki przeciwdepresyjne, przeciwpsychotyczne, regulujące funkcjonowanie układu trawiennego.
Rozwój nauki sprawił, że w przypadku choroby Parkinsona można podjąć również leczenie operacyjne (zazwyczaj taka decyzja zapada, kiedy konwencjonalne leczenie przestaje być skuteczne). Zabiegi neurochirurgiczne polegają na umieszczaniu w mózgu elektrod, których zadaniem jest wysyłanie sygnałów do uszkodzonych części mózgu. Elektrody kontrolowane są przy pomocy sterownika, który umieszczany jest na klatce piersiowej chorego. Należy zdawać sobie sprawę, że wprowadzenie takiej metody leczenia nie jest możliwe u każdego pacjenta – o zastosowaniu leczenia decydują takie kryteria jak wiek, przebieg i stopień zaawansowania choroby.
Leczenie parkinsona powinno być uzupłenione przez zmianę stylu życia – odpowiednią dietę, aktywność fizyczną, a także zajęcia rehabilitacyjne.
Chorym na parkinsona zaleca się zazwyczaj spożywanie produktów zawierających duże ilości błonnika (jednym z objawów tej choroby mogą być bowiem zaparcia). Znaczenie ma ponadto ograniczenie białka, gdyż ma ono negatywny wpływ na wchłanianie leków podawanym osobom chorym na parkinsona.
Regularna aktywność fizyczna pomaga wzmocnić mięśnie, może również poprawić koordynację ruchową. Zadbanie o aktywność fizyczną ma ogromne znaczenie, gdyż osoby sprawne dużej pozostają samodzielne i niezależne.
Co ciekawe przeprowadzono badania, które wskazują na to, że regularne spożywanie kofeiny może zmniejszyć ryzyko zachorowania na parkinsona. Z tego względu warto jest codziennie pić umiarkowane ilości zielonej herbaty lub kawy.
