Alzheimer jest bardzo często spotykaną, poważną chorobą neurodegeneracyjną, która dotyka najczęściej osoby po sześćdziesiątym piątym roku życia. Jeżeli zostanie wcześnie rozpoznana, istnieją szanse na jej zahamowanie (czy choćby spowolnienie). Jakie są przyczyny choroby Alzheimera? W jaki sposób objawia się to schorzenie? Jak wygląda proces leczenia w przypadku zdiagnozowania choroby Alzheimera?
Co to jest choroba Alzheimera?
Alzheimer jest to choroba neurodegeneracyjna, która dotyka ogromną część społeczeństwa. Jej nazwa wywodzi się od niemieckiego neuropatologa – Aloisa Alzheimera, który jako pierwszy opisał ją w 1906 roku. Schorzenie to dotyka przede wszystkim osób, które ukończyły sześćdziesiąty piąty rok życia, kobiety chorują nieco częściej niż mężczyźni. Współczesna medycyna nie zna dokładnych przyczyn tej choroby. Podejrzewa się, że do jej rozwoju mogą przyczynić się czynniki genetyczne, czynniki środowiskowe, przebyte urazy głowy. Charakterystycznym objawem Alzheimera jest stopniowa utrata pamięci. Choroba z czasem prowadzi do całkowitej degeneracji mózgu i śmierci pacjenta. Osoba cierpiąca na to schorzenie z czasem staje się całkowicie zależna od innych ludzi, dlatego Alzheimer uważany jest za ogromne obciążenie dla całej rodziny. Leczenie polega przede wszystkim na spowalnianiu postępu choroby. Ważne jest, żeby podjąć je jak najwcześniej.
Choroba Alzheimera – przyczyny
Choć choroba Alzheimera jest bardzo powszechna (występuje ona u nawet pięciu procent osób, które ukończyły sześćdziesiąt pięć lat), współczesna medycyna niewiele wie o jej przyczynach. Uważa się, że do jej powstania mogą przyczynić się geny, jednak z dotychczasowych badań wynika, że czynniki genetyczne są odpowiedzialne zaledwie za pięć procent wszystkich zachorowań. Obecnie ustalono, że u osób posiadających w genach apolipoproteinę E4 (związek składający się z tłuszczów i białek, który posiada zdolność do wiązania z komórkami mózgu) ryzyko zachorowania wzrasta aż ośmiokrotnie.
Z pewnością prawdopodobieństwo zachorowania zwiększa się wraz z wiekiem. Chorują osoby starsze, choć zdarza się, że Alzheimer diagnozowany jest nawet u ludzi trzydziestoletnich.
Do wystąpienia choroby predestynują ponadto takie czynniki jak płeć żeńska, niski poziom wykształcenia, choroby takie jak na cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, czy otyłość. Może się zdarzyć, że choroba rozwinie się na skutek kontaktu z substancjami toksycznymi (na przykład metalami ciężkimi, czy pestycydami).
Bezpośrednią przyczyną choroby Alzheimera jest odkładanie się białek w komórkach nerwowych. Białka te doprowadzają do uszkodzenia i zaburzenia pracy neuronów, a także zerwania połączeń międzyneuronalnych. W efekcie impulsy nerwowe, które mózg wysyła do poszczególnych narządów naszego ciała, nie docierają. Wrażenia ze środowiska otaczającego osobę chorą nie są dostarczane do centralnego układu nerwowego. W efekcie niemożliwe jest normalne funkcjonowanie.
Charakterystyczną cechą tej choroby są także zaburzenia dotyczące przewodnictwa cholinergicznego (układ cholinergiczny to część układu nerwowego, w której komórki przekazują sygnały przy pomocy acetylocholiny). U chorych na Alzheimera pojawiają się deficyty acetylocholiny.
W jaki sposób objawia się choroba Alzheimera?
Objawy choroby Alzheimera zależą przede wszystkim od etapu na jakim znajduje się choroba.
Pierwsze stadium – brak charakterystycznych objawów
Choroba Alzheimera w pierwszym stadium jest praktycznie niewykrywalna. Nie pojawiają się bowiem żadne objawy, które mogłyby zaniepokoić chorego i jego otoczenie. Zmiany patologiczne nie mogą być wykryte również podczas badania lekarskiego.
Drugie stadium – bardzo łagodne zaburzenia funkcji poznawczych
Kiedy choroba Alzheimera znajduje się w drugim stadium, zazwyczaj nie budzi wielkiego niepokoju. Bardzo łagodnych zaburzeń funkcji poznawczych typowych dla niej doświadcza bowiem niemal połowa osób, które przekroczyły sześćdziesiąty piąty rok życia. Stan ten często tłumaczony jest przemęczeniem. Typowe dla tego etapu są występujące okresowo zaburzenia pamięci – osoby chorujące na Alzheimera mogą mieć kłopoty z przypominaniem sobie imion, zdarza im się zapominać nazwy przedmiotów, w trakcie wypowiedzi często nie są w stanie znaleźć odpowiedniego słowa. Niekiedy gubią drobne przedmioty, ale takie problemy zdarzają się nawet ludziom młodym i zdrowym.
Choroba na tym etapie może przyczynić się do problemów z koncentracją. Często podczas wizyty lekarskiej takie osoby są przekonywane, że nie ma powodów do zmartwień.
Trzecie stadium – łagodne zaburzenia funkcji poznawczych
W trzecim stadium choroby zaburzenia funkcji poznawczych są w dalszym ciągu łagodne. Jednocześnie otoczenie chorego zaczyna zauważać, że coś jest nie tak. Osoba na tym etapie choroby ma zapomina imiona i nazwy przedmiotów, ma kłopoty z planowaniem, a także odtwarzaniem przeczytanych informacji. Problemy pojawiają się, gdyż zaczyna mieć trudności z wykonywaniem codziennych czynności, ma również tendencję do gubienia cennych przedmiotów.
Zaburzenia funkcji poznawczych typowe dla tego stadium są tym bardziej widoczne, jeżeli osoba chora jest w dalszym ciągu aktywna zawodowo i wymaga się od niej stałego poszerzania swoich kompetencji. Okazuje się, że sprawia jej to znacznie większe trudności niż jeszcze kilka lat temu.
Powyższe objawy mogą budzić niepokój chorego i jego otoczenia. Zaburzenia są potwierdzane podczas badania lekarskiego.
Czwarte stadium – umiarkowane zaburzenia funkcji poznawczych (a jednocześnie łagodne stadium choroby Alzheimera)
W czwartym stadium zaburzenia funkcji poznawczych są już bardzo widoczne. Osoba chora ma kłopot z przypominaniem niedawnych wydarzeń (przy czym doskonale pamięta, co wydarzyło się trzydzieści lat temu). Taka osoba może mylić wydarzenia ze swojego życia, ma kłopot z planowaniem posiłków, czy przygotowywaniem listy zakupów. Często zauważa się u niej kłopoty z wykonywaniem prostych zadań matematycznych (może mylić się przy odejmowaniu).
Wyraźne objawy choroby mają negatywny wpływ na samopoczucie chorego. Często zamyka się on w sobie, wycofuje z życia społecznego, zdarza się, że prawda o chorobie jest tak bolesna, że zaczynają ją wypierać. Szacuje się, że etap ten trwa średnio około dwóch lat.
Piąte stadium – średniozaawansowane zaburzenia funkcji poznawczych
W tym stadium problemy poznawcze są tak widoczne, że w żaden sposób nie da się ich ukryć. Kłopoty z pamięcią są tak poważne, że chory nie jest w stanie przypomnieć sobie tak kluczowych informacji jak własny adres zamieszkania. Powszechne jest mylenie dat, pór roku, dni tygodnia. Chory ma kłopot nawet z bardzo prostymi obliczeniami matematycznymi.
Na tym etapie osoba chora na Alzheimera nie jest już w stanie normalnie funkcjonować – ma problemy z wyborem odpowiedniego ubrania, potrzebuje pomocy w przygotowaniu posiłków, a także opłaceniu rachunków.
W piątym stadium większość chorych pamięta jak się nazywa, pamięta również imiona bliskich osób. Może samodzielnie zjeść posiłek, a także skorzystać z toalety.Jednak często cierpi z powodu zaburzeń łaknienia, które zazwyczaj doprowadzają do znacznego chudnięcia. U chorych w piątym stadium choroby często pojawiają się wahania nastrojów – stają się oni podejrzliwi, niekiedy mają skłonność do przejawiania agresji, odczuwają silny lęk przed samotnością.
Dużym problemem jest niechęć takich osób do mycia się, a także zmiany ubrania (co wiąże się z nieprzyjemnym zapachem). Często robią to dopiero w momencie, kiedy ktoś zwróci im uwagę.
Szóste stadium – zaawansowane zaburzenia poznawcze (i jednocześnie zaawansowane stadium choroby Alzheimera)
W szóstym stadium pogłębiają się zmiany, które zachodziły już w poprzednich etapach. Osoba chora zachowuje się zupełnie inaczej niż kiedyś, zmienia się cała jej osobowość. Taki człowiek nie jest w stanie normalnie funkcjonować – konieczna jest mu stała pomoc osób trzecich.
Chory zazwyczaj nie pamięta co zdarzyło się przed chwilą, zapomina imiona najbliższych osób. Choć osoba taka pamięta swoje imię, często nie jest w stanie przypomnieć sobe ważnych wydarzeń ze swojego życia. W większości wypadków odróżnia osoby obce od bliskich, jednak może pomylić swojego męża lub żonę z rodzicem.
Osoba w szóstym stadium choroby potrzebuje pomocy przy ubieraniu się, korzystaniu z toalety (coraz częściej zdarza się nietrzymanie moczu lub stolca). Charakterystycznym dla tego etapu jest zaburzony rytm snu i czuwania, mogą pojawić się złudzenia, a także omamy słuchowe i wzrokowe (chory widzi osoby lub zwierzęta, których nikt inny nie dostrzega, zdarza mu się także z nimi rozmawiać). U niektórych osób pojawiają się zachowania kompulsywne.
Stadium siódme, czyli bardzo ciężkie zaburzenia poznawcze (ostatnie stadium choroby Alzheimera)
W ostatnim stadium choroby Alzheimera chorzy tracą kontakt z otoczeniem. Są całkowicie zdani na łaskę osób trzecich. Obserwuje się u nich utratę kontroli ruchów, nietrzymanie moczu i stolca, zaburzenia płynności mowy (chociaż niekiedy zdarza się im wypowiadać pojedyncze słowa).
Pacjent na tym etapie nie jest w stanie chodzić, stać, siedzieć, utrzymywać głowy w pozycji pionowej, czy uśmiechać się. Upośledzeniu ulega również odruch połykania. Wówczas tradycyjne karmienie staje się zagrożeniem, gdyż może doprowadzić do zakrztuszenia.
Jak odróżnić demencję starczą od Alzheimera?
Wiele osób nie potrafi odróżnić choroby Alzheimera od demencji. Wielu z nas używa nawet tych pojęć zamiennie. Zupełnie niesłusznie, gdyż są to różne schorzenia, choć ich objawy są podobne.
Jedną z ważniejszych różnić jest fakt, że demencja to zmiany, które w dużej mierze są odwracalne. Alzheimer powoduje uszkodzenia mózgu, których nie jesteśmy w stanie naprawić. Inne są również przyczyny tych schorzeń. Demencja w pięćdziesięciu, a nawet siedemdziesięciu procentach przypadków spowodowana jest Alzheimerem. Jednocześnie może być ona wywołana przez chorobę Parkinsona, chorobę Huntongtona, chorobę Creutzfeldta-Jacoba. Bywa również, że demencja jest spowodowana niedoborami witamin, czy szkodliwym działaniem niektórych leków. Wówczas negatywne zmiany są w pełni odwracalne.
Objawy Alzheimera i demencji są podobne, jednak mogą się różnić. W przypadku demencji możemy mówić o utracie pamięci, zmianie zachowania, apatii, drażliwości, wahaniach nastroju, ogólnym osłabieniu organizmu. Dla Alzheimera typowe są zaburzenia pamięci i inne objawy charakterystyczne dla demencji, ale również – problemy z mówieniem, poruszaniem się, a nawet przełykaniem.
Choroba Alzheimera – diagnoza
Choroba Alzheimera (zwłaszcza we wczesnym stadium) jest trudna do zdiagnozowania. Żeby postawić pewną diagnozę muszą pojawić się charakterystyczne dla późnego stadium objawy. Nie należy jednak czekać tak długo, gdyż choroba ta ma charakter nieodwracalny. Należy udać się do lekarza już w momencie, kiedy pojawią się pierwsze zaburzenia pamięci.
W celu rozpoznania choroby Alzheimera wykonywane są różnego rodzaju testy. Zaliczamy do nich między innymi test zegara. Konieczna jest także ocena stanu psychicznego osoby badanej.
W przypadku podejrzenia choroby wykonywane są badania neuropsychologiczne (pomagają one ocenić z jakim stadium Alzheimera mamy do czynienia).
Pomocne mogą być również badania obrazowe mózgu (rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa). Wprawdzie lekarz nie zdiagnozuje przy ich pomocy Alzheimera, jednak może wykluczyć inne przyczyny występowania charakterystycznych objawów – na przykład guzy mózgu, zmiany pourazowe, niedokrwienie mózgu. Warto zdawać sobie sprawę, że otępienie może być spowodowane również takimi czynnikami jak niedobór witaminy B12, niedoczynność tarczycy, depresja, czy anemia.
Pewność, że mieliśmy do czynienia z chorobą Alzheimera możemy mieć dopiero po śmierci pacjenta. Tylko wówczas możliwe jest przeprowadzenie badania tkanki nerwowej i wykrycie charakterystycznych dla Alzheimera złogów.
Jak wygląda leczenie choroby Alzheimera?
Choć choroba Alzheimera jest dolegliwością powszechnie występującą we współczesnym społeczeństwie, nie poznaliśmy dotychczas w pełni jej przyczyn. W związku z tym nie jesteśmy w stanie podjąć leczenia, które by je wyeliminowało.
Obecnie stosowane metody terapeutyczne mogą co najwyżej spowolnić (niekiedy znacznie) rozwój choroby. Warto rozpocząć leczenie jak najwcześniej, gdyż zmian, które już się pojawiły nie da się cofnąć.
W przypadku podejrzenia Alzheimera stosuje się leczenie farmakologiczne – chorym podaje się najczęściej leki zaliczane do grupy inhibitorów cholinoesterazy. Są to przykładowo donepezil, galantomina, rywastygmina. Najważniejszym celem farmakoterapii jest utrzymanie stałego poziomu acetylocholiny (jest ona hormonem, który przyspiesza przewodzenie impulsów nerwowych).
Diagnoza jest dla osoby chorej ciężkim przeżyciem. Alzheimer może doprowadzić do pojawienia się stanów depresyjnych, dlatego w wielu wypadkach konieczne jest także podawanie leków przeciwdepresyjnych.
Niekiedy lekarze stosują inną strategię leczenia – chorym na Alzheimera, którzy często przejawiają agresję, a także doświadczają stanów silnego pobudzenia podaje się leki przeciwpsychotyczne, które działają wyciszająco.
Podawanie leków zazwyczaj jest niezbędne, jednak nie jest jedyną metodą, która może poprawić kondycję osób zmagających się z chorobą Alzheimera.
Warto pamiętać, że ryzyko zachorowania na Alzheimera wzrasta u osób, które są mało aktywne umysłowo (istnieje związek pomiędzy tą chorobą a poziomem wykształcenia). Jest to uzasadnione, ponieważ uczenie się nowych rzeczy sprawia, że tworzą się nowe połączenia między neuronami, a dodatkowo otoczki mielinowe wokół nich stają się coraz grubsze. Jeżeli chcemy opóźnić wystąpienie choroby powinniśmy dużo czytać, uczyć się języków obcych, a także wykonywać inne czynności, które rozwijają naszą pamięć i koncentrację.
Chorobie Alzheimera lepiej jest zapobiegać niż ją leczyć. Nie da się ukryć, że ma ona złe rokowania. Obecnie medycyna nie dysponuje metodą, która pozwoliłaby na całkowite wyleczenie tj choroby. Warto zdawać sobie sprawę, że Alzheimer u poszczególnych osób może przebiegać nieco inaczej. W większości wypadku jednak od momentu postawienia diagnozy do śmierci chorego mija od trzech do dziesięciu lat.
Choroba Alzheimera – profilaktyka
W przypadku choroby Alzheimera profilaktyka wydaje się mieć ogromne znaczenie. Jeżeli chcemy zmniejszyć prawdopodobieństwo zachorowania, powinniśmy prowadzić aktywny, zdrowy styl życia. W grupie zwiększonego ryzyka są osoby otyłe, dlatego warto dołożyć starań, by utrzymać prawidłową masę ciała. Należy regularnie uprawiać sport. Kluczowe znaczenie ma także rezygnacja z używek – zdecydowanie warto jest rzucić palenie.
Choroba Alzheimera może być spowodowana urazami głowy, dlatego należy za wszelką cenę ich unikać. Jeżeli jeździmy na rowerze lub na hulajnodze – zawsze zakładajmy kask ochronny.
Elementem profilaktyki jest ponadto odpowiednia dieta.
Dieta w profilaktyce choroby Alzheimera
Osoby, które chcą zminimalizować prawdopodobieństwo zachorowania na Alzheimera powinny zrezygnować ze spożywanie produktów wysoko przetworzonych, a także z dużych ilości cukru.
Bardzo ważne jest spożywanie produktów bogatych w antyoksydanty, a także zawierających duże ilości nienasyconych kwasów tłuszczowych. W naszej diecie nie powinno zabraknąć warzyw i owoców, ryb, oliwy z oliwek, orzechów, nasion, a także niewielkich ilości wina (można zastąpić sokiem winogronowym). W diecie, która ma minimalizować ryzyko zachorowania na chorobę Alzheimera nie może zabraknąć także produktów bogatych w witaminy B (znajdziemy je między innymi w kaszy, pestkach, nasionach i orzechach, a także w pełnoziarnistym pieczywie). Należy zadbać, żeby dieta zawierała odpowiednie proporcje białek, węglowodanów i tłuszczów.
U chorych cierpiących na Alzheimera często stwierdza się zaburzenia łaknienia, które skutkują spadkiem wagi (niedożywienie może dotyczyć nawet ponad trzydziestu procent chorych). Z tego względu należy zadbać, żeby ich dieta była wysokokaloryczna. W zaawansowanym stadium chory ma problemy z przełykaniem, nie ma wówczas innego wyboru jak tylko żywienie sztuczne.
