Choroba afektywna dwubiegunowa współcześnie zaliczana jest do najbardziej rozpowszechnionych zaburzeń psychicznych. Prawdopodobnie cierpi na nią nawet do 3% światowej populacji. Chorują na nią zarówno kobiety, jak i mężczyźni. A objawy w większości przypadków obserwuje się jeszcze przed ukończeniem 35 roku życia. Co jeszcze warto wiedzieć o chorobie afektywnej dwubiegunowej? Czy zaburzenie to można wyleczyć?
Czym jest choroba afektywna dwubiegunowa?
Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD; określana także jako zaburzenie afektywne dwubiegunowe, cyklofrenia, psychoza maniakalno-depresyjna) jest to grupa zaburzeń afektywnych charakteryzujących się zespołami maniakalnymi i depresyjnymi, które są rozdzielone (ale nie u wszystkich chorych) okresami bez objawów. Żeby zdiagnozować chorobę afektywną dwubiegunową konieczne jest wystąpienie co najmniej dwóch epizodów maniakalnych i depresyjnych. Pojawienie się choroby jest najprawdopodobniej uwarunkowane czynnikami genetycznymi. Występuje ona z równą częstotliwością zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Choroba afektywna dwubiegunowa jest współcześnie uważana za nieuleczalną. Lekarze za pomocą farmakoterapii mogą jednak zapobiegać jej nawrotom. W przypadku tego schorzenia bardzo ważna jest psychoterapia.
Choroba afektywna dwubiegunowa – przyczyny
Duży wpływ na rozwój choroby afektywnej dwubiegunowej mają czynniki genetyczne (jednak w tej chwili nie wyodrębniono jednego genu, który powoduje zachorowanie na ChAD). Prawdopodobieństwo zachorowania znacznie się zwiększa, jeżeli w rodzinie pojawiały się już przypadku tego zaburzenia (ryzyko zachorowania wynosi nawet 75% jeżeli choroba pojawiła się zarówno u matki, jak i u ojca). Specjaliści podejrzewają, że u osób cierpiących na ChAD ma miejsce zmniejszona ekspresja enzymów odpowiedzialnych za procesy naprawy DNA.
Należy podkreślić, że czynniki genetyczne to nie wszystko. Duży wpływ na rozwój choroby mają również rozmaite czynniki środowiskowe. Do czynników środowiskowych można zaliczyć duży stres związany z utratą pracy, doświadczanie przemocy, śmierć bliskiej osoby, a czasem także poród.
Szacuje się, że większe prawdopodobieństwo zachorowania dotyczy osób nadużywających alkoholu i narkotyków, cierpiących na choroby somatyczne, niemające uregulowanego rytmu dobowego, doświadczające chronicznego stresu.
Badania neuroobrazowe pokazują, że u części osób cierpiących na chorobę afektywną dwubiegunową występują zmiany strukturalne i czynnościowe w obszarach kory przedczołowej, a także układu limbicznego (może to oznaczać, że choroba afektywna dwubiegunowa jest wynikiem nieprawidłowości rozwoju sieci neuronalnych w strukturach kluczowych dla regulacji emocji).
Choroba afektywna dwubiegunowa – objawy
W przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej mamy do czynienia z objawami zaliczanymi do trzech różnych grup – maniakalnymi, depresyjnymi i hipomaniakalnymi.
U chorego doświadczającego w danym momencie epizodu depresyjnego obserwuje się obniżenie nastroju, silne odczuwanie zmęczenia, spadek energii, całkowity brak motywacji do działania, niemożność odczuwania szczęścia (ahedonię), problemy z koncentracją, zaburzenia snu (w tym przypadku najczęściej obserwuje się nadmierną senność), spowolnienie myślenia, zaburzenia apetytu. Charakterystyczne dla epizodu depresyjnego jest także spowolnienie psychoruchowe.
U części chorych na tym etapie pojawiają się objawy psychotyczne, w postaci urojeń depresyjnych. Chory może odczuwać ogromne poczucie winy, czy też przewidywać nadchodzącą katastrofę. Cały świat widzi w czarnych barwach.
W niektórych przypadkach do powyższych objawów dochodzą też omamy słuchowe. Przykładowo osoba z ChAD może słyszeć głosy, które oskarżają ją o robienie złych rzeczy. W okresie depresyjnym mogą pojawić się myśli samobójcze. Niektórzy mogą wówczas planować własną śmierć.
Epizody depresyjne w chorobie afektywnej dwubiegunowej przeplatają się z epizodami maniakalnymi. Objawy typowe dla epizodów maniakalnych to: ogromny przypływ energii, chory w tym okresie myśli szybciej, ma podwyższony nastrój, często także dużo mówi. Typowe dla części chorych w epizodzie maniakalnym jest błyskawiczne przechodzenie od euforii do agresji (są bardzo drażliwi). Epizod maniakalny charakteryzuje się zmniejszoną potrzebą snu, stałą gotowością do działania, snuciem bardzo odważnych planów. Pacjent doświadczający manii może mieć wrażenie, że stać go na wiele i nic nie może przeszkodzić jego zamiarom. Może mieć urojenia wielkościowe, być przekonanym o swojej ogromnej wartości. Często oczekuje, że otoczenie zacznie słuchać jego poleceń, co jest bardzo uciążliwe dla rodziny i znajomych.
Impulsywność typowa dla epizodu maniakalnego może skutkować częstymi, przypadkowymi kontaktami seksualnymi, a także podejmowaniem innych nieodpowiedzialnych decyzji. Przykładowo osoba cierpiąca na chorobę afektywną dwubiegunową w epizodzie maniakalnym może zdecydować się na wzięcie kredytu (pomimo, że nie jest w stanie go spłacić).
Choroba afektywna dwubiegunowa cechuje się także epizodami hipomaniakalnymi, które są nieco łagodniejszą odmianą manii (objawy są mniej nasilone i trwają zdecydowanie krócej niż w przypadku epizodu maniakalnego). W stanie tym chorzy są jeszcze w stanie (w przeciwieństwie do epizodu maniakalnego) krytycznie spojrzeć na swoje działania. Człowiek doświadczający hipomanii ma bardzo dobry humor i wrażenie, że wszystko mu się uda. Z tego względu rozpoczyna wiele zadań, których później nie kończy. Jeżeli plan zrobienia wszystkiego tu i teraz się nie powiedzie (a zazwyczaj tak jest) osoba chora doświadcza silnego rozdrażnienia. Osoby z hipomanią często mają okresy objadania się i całkowitej rezygnacji z jedzenia.
Pewna część osób z chorobą maniakalną dwubiegunową doświadcza epizodów mieszanych. Osoby takie mogą w tym samym okresie doświadczać zarówno objawów manii, jak i depresji. Przykładem może być tu typowe dla depresji spowolnienie psychoruchowe, przy jednoczesnej (typowej dla manii) gonitwie myśli. Epizod mieszany w wielu wypadkach wiąże się z nadmierną drażliwością. Nastrój osoby chorej w ciągu dnia może ulegać wielokrotnym zmianom.
Dwa typy choroby afektywnej dwubiegunowej
Wyróżniamy dwa typu choroby afektywnej dwubiegunowej. Typ pierwszy charakteryzuje się występowaniem epizodów depresyjnych i maniakalnych. Z kolei typ drugi jest połączeniem depresji i hipomanii.
Typowe dla choroby afektywnej dwubiegunowej są okresy remisji, w których chory nie doświadcza żadnych objawów. Nigdy też nie można przewidzieć, czy po okresie bezobjawowym pojawi się epizod maniakalny, hipomaniakalny, czy depresyjny. Nie wiadomo również jak długo ich objawy będą się utrzymywać.
Chorobę afektywną dwubiegunową można podzielić także na zaburzenia o szybkiej zmianie faz, a także zaburzenia charakteryzujące się bardzo szybką zmianą faz.
W przypadku szybkiej zmiany faz obserwuje się nawroty choroby częściej niż cztery razy w roku. Jeżeli chodzi o bardzo szybką zmianę faz – można obserwować diametralne zmiany w zachowaniu nawet kilka razy w ciągu dnia.
Choroba afektywna dwubiegunowa – skutki
Wystąpienie choroby afektywnej dwubiegunowej ma ogromny negatywny wpływ nie tylko na życie osoby chorej, ale też na całe jej otoczenie. U osób z tym zaburzeniem stwierdza się obniżenie statusu społecznego i zawodowego, obniżenie poczucia własnej wartości (chory trac zaufanie do siebie), pogorszenie funkcjonowania społecznego. Człowiek chory na ChAD często przed dłuższy czas nie jest w stanie podjąć pracy, co wiąże się z problemami finansowymi. Do tego dochodzą problemy w relacjach z bliskimi, rozwody i samobójstwa.
Choroba afektywna dwubiegunowa – diagnoza
Zdiagnozowanie choroby afektywnej dwubiegunowej nie jest zadaniem prostym, gdyż charakterystyczne dla niej objawy mogą sugerować występowanie także innych schorzeń. Diagnoza jest szczególnie trudna, gdy u chorego przez dłuższy czas występują epizody depresyjne (wówczas lekarz może stwierdzić u pacjenta depresję – jest to typowe zwłaszcza u kobiet, u których zazwyczaj pierwszym epizodem jest epizod depresyjny). Rozpoznanie choroby jest o wiele szybsze, gdy pojawia się epizod maniakalny.
Podczas diagnozy choroby afektywnej dwubiegunowej należy wykluczyć istnienie schorzeń o podobnych objawach – takich jak na przykład ADHD, zaburzeń osobowości, schizofrenii, zaburzeń schizoafektywnych.
Trzeba również pamiętać, że stany maniakalne mogą pojawić się w efekcie takich schorzeń jak nadczynność tarczycy, guzy mózgu, zatrucie substancjami psychoaktywnymi, przyjmowanie glikokortykosteroidów.
Dodatkowym utrudnieniem dla lekarza jest fakt, że choroba afektywna dwubiegunowa nierzadko współwystępuje z innymi schorzeniami. Osoby chore na ChAD mogą jednocześnie cierpieć na zaburzenia lękowe, uzależnienie od substancji psychoaktywnych, czy też zaburzenia odżywiania (bulimia, anoreksja).
Zdiagnozowanie choroby afektywnej dwubiegunowej jest bardzo trudne w przypadku dzieci. Objawy u najmłodszych mogą różnić się od tych, które pojawiają się u dorosłych.
Choroba afektywna dwubiegunowa – leczenie
Współczesna medycyna nie jest w stanie w pełni wyleczyć choroby afektywnej dwubiegunowej. Chory musi się liczyć z koniecznością przyjmowania leków do końca życia. Celem leczenia jest w tym przypadku uzyskanie remisji pozwalającej na powrót do normalnego funkcjonowania.
Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej musi być kompleksowe – obejmować nie tylko farmakoterapię, ale również psychoedukację i psychoterapię.
Leczenie farmakologiczne opiera się na przyjmowaniu leków, które stabilizują nastrój. Typowe leki stosowane przy chorobie afektywnej dwubiegunowej to: sole litu, kwas walproinowy i jego pochodne, lamotryginę karbamazepinę, a ostatnio coraz częściej atypowe leki przeciwpsychotyczne (aripiprazol, olanzapinę, kwetiapinę), leki przeciwdepresyjne. Jeżeli stan chorego jest na tyle poważny, że zagraża on swojemu zdrowi i życiu, a także zdrowiu i życiu otaczających go osób – podejmuje się decyzję o hospitalizacji. W przebiegu nasilonego epizodu manii lub depresji, jak również w przypadku lekooporności, lekarz może zalecić elektrowstrząsy.
