Berberys zwyczajny to roślina bardzo ceniona przez medycynę ludową. W celach leczniczych wykorzystuje się korę, owoce, a także liście i korzenie berberysu. Jakie wartości odżywcze posiada berberys zwyczajny? W przypadku jakich schorzeń może nam on pomóc?
Czym jest berberys zwyczajny?
Berberys zwyczajny (nazywany także berberysem pospolitym) jest to krzew, który należy do rodziny berberysowatych. Berberys jest w stanie osiągnąć do trzech metrów wysokości. Krzew ten posiada kanciaste gałązki i trójdzielne ciernie. Liście berberysu są odwrotnie jajowate, osiągają długość od 3 do 6 centymetrów. Jesienią przybierają czerwoną barwę. Żółte, intensywnie pachnące kwiaty są zebrane w grona o długości do 5 centymetrów. Owoc jest intensywni czerwoną, twardą, kwaskowatą jagodą, która może przybrać kształt jajowaty, podłużny, ewentualnie cylindryczny. Berberys kwitnie w maju i czerwcu. Jego kwiaty są samopylne lub zapylane przez owady. Berberys w stanie dzikim występuje na Wyspach Brytyjskich, w Europie i Skandynawii. W dawnych czasach berberys występował pospolicie na terenie całej Polski, jednak został w dużej mierze wytępiony przez rolników, którzy odkryli, że jest on żywicielem pośrednim rdzy zbożowej. Berberys jest rośliną ozdobną, znajduje także zastosowanie w lecznictwie i w kuchni.
Berberys zwyczajny – skład
Współcześnie surowcem zielarskim są owoce i liście berberysu. Najważniejszą zawartą w nich substancją aktywną jest berberyna (nawet do 2% surowca zielarskiego). W berberysie znajdziemy także berbaminę, palmatynę, magnoflorynę, kryptopinę. Roślina zawiera również garbniki, alkaloidy, antocyjany i flawonoidy.
Owoce berberysu są bogate w karotenoidy, witaminy C i E, a także pektyny i sole mineralne.
Berberys zwyczajny – wpływ na zdrowie
Związki zawarte w berberysie zwyczajnym posiadają działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, rozkurczające mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, przeciwpasożytnicze, żółciopędne.
Berberys korzystnie wpływa na funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego. Obecne w nim substancje aktywne obniżają poziom złego cholesterolu we krwi, regulują ciśnienie tętnicze, pozytywnie wpływają na pracę serca, działają ochronnie na ściany naczyń krwionośnych.
Berberys posiada właściwości przeciwutleniające, przeciwnowotworowe. Owoce tej rośliny mogą przeciwdziałać biegunkom. Dodatkowo substancje w nim zawarte spowalniają wchłanianie glukozy do krwi (z tego względu spożywanie berberysu może być pomocne w przypadku cukrzycy), a także poprawiają wrażliwość tkanek na insulinę.
Berberys zwyczajny nadaje się do stosowania wewnętrznego (w postaci naparów i nalewek), a także zewnętrznego. Przemywanie skóry naparem z berberysu łagodzi stany zapalne, pomaga w leczeniu trądziku, przyspiesza gojenie się drobnych ran.
Jako, że berberys charakteryzuje się silnym działaniem przeciwbakteryjnym, przeciwzapalnym i przeciwgrzybiczym, można wykorzystać go w leczeniu niektórych infekcji. Zauważono, że związki zawarte w berberysie są szczególnie skuteczne przeciwko bakteriom Gram-dodatnim, do których zaliczamy między innymi ziarenkowce jak gronkowiec złocisty (z łac. Staphylococcus ureus). Owoce berberysu często wykorzystuje się w leczeniu gorączki i przeziębienia.
Napary z liści berberysu pomagają w leczeniu schorzeń układu pokarmowego. Są one pomocne w zaburzeniach trawienia, stanach zapalnych wątroby, braku łaknienia, nudnościach, bólach żołądka, uczuciu przepełnienia żołądka.
Berberys zwyczajny jest naturalnym blokerem promieniowania UVA i UVB dlatego wykorzystuje się go niekiedy do produkcji kosmetyków do opalania.
Zastosowanie berberysu zwyczajnego w kuchni
W kuchni wykorzystuje się przede wszystkim owoce berberysu zwyczajnego. Należy je zebrać zanim całkowicie dojrzeją. Z owoców berberysu produkuje się dżemy, marmolady, konfitury, soki i syropy. W przemyśle cukierniczym używa się go nawet jako alternatywy dla cytryny.
Suszone owoce berberysu są powszechnie wykorzystywane w kuchni irańskiej (z ich dodatkiem przygotowuje się pilaw – tradycyjną potrawę z ryżu lub kaszy bulgur, którą serwuje się z kurczakiem).
Przeciwwskazania do stosowania berberysu zwyczajnego
Należy pamiętać, że berberysu nie powinno się spożywać przez dłuższy czas. Jest to niebezpieczne, gdyż zawarta w nim berberyna odkłada się w trzustce, wątrobie i sercu. Trzeba też zdawać sobie sprawę, że bardzo duże dawki berberysu zwiększają uwalnianie bilirubiny powodując żółtaczkę.
Ze stosowania wewnętrznego berberysu powinny zrezygnować kobiety w ciąży i kobiety karmiące piersią. Berberys nie jest polecany także małym dzieciom, gdyż może doprowadzić u nich do biegunek i nudności.
Berberys zwyczajny na odchudzanie
Z właściwości berberysu zwyczajnego mogą skorzystać osoby odchudzające się. Podczas stosowania diety warto wykorzystać odwar z owoców tej rośliny, gdyż pobudza on wydzielanie soków trawiennych, poprawia przemianę materii, wykazuje też właściwości moczopędne (dzięki czemu pomaga oczyścić organizm z toksyn) i lekko przeczyszczające (będzie pomocny w łagodzeniu wzdęć i zaparć).
Berberys zwyczajny – uprawa
Uprawa berberysu zwyczajnego uważana jest za bezproblemową. Dla krzewu warto jest zarezerwować stanowisko słoneczne, ewentualnie lekko zacienione. Gleba powinna być żyzna i przepuszczalna. Zdecydowanie lepiej jest unikać podłoża ciężkiego i nadmiernie wilgotnego. W przypadku berberysu nie należy przejmować się mrozami – roślina ta dobrze znosi temperatury nawet 22 stopni poniżej zera.
Berberys zwyczajny warto jest sadzić w miastach, gdyż wykazuje on bardzo dobrą odporność na zanieczyszczenia powietrza.
Do zabiegów pielęgnacyjnych, o których należy pamiętać w przypadku berberysu należy przycinanie, cięcie zasadnicze (wykonuje się je po przekwitnięciu kwiatów). Co 3 lub 4 lata zaleca się wcinać najstarsze, martwe i najsłabsze pędy.
Czy wiesz, że:
– W czasach średniowiecza berberys wykorzystywany był do leczenia chorych na malarię i żółtaczkę. Polska medycyna ludowa używała owoców berberysu do leczenia szkorbutu. W XVII-wiecznej Anglii uważano, że jest on skutecznym lekiem na schorzenia wątroby.
– Współcześnie w niektórych krajach tropikalnych berberys podaje się chorym na malarię i cholerę.
– Berberys zwyczajny znany jest jako kwaśniec i kwaśnica pospolita.
– Berberys możemy spotkać w świetlistych lasach liściastych, w lasach iglastych, zaroślach, na słonecznych wzgórzach.
– Znaną propagatorką berberysu była Święta Hildegarda.
– Polska szlachta wytwarzała z owoców berberysu nalewkę, natomiast Czesi produkują z nich wino.
– Ze względu na wysoką zawartość witaminy C berberys nazywany jest niekiedy polską cytryną, czy cytryną północy.
– W czasach starożytnych drewno berberysu było powszechnie wykorzystywanym materiałem w tokarstwie i stolarstwie.
– W starożytności z kory i korzeni berberysu wytwarzano wyciąg do barwienia tkanin naturalnych. Przy jego pomocy można było zabarwić jedwab bawełnę, czy len.
– Sok z owoców berberysu był dawniej wykorzystywany jako atrament.
