Aronia określana jest niekiedy mianem najzdrowszego owocu jagodowego na świecie. W Polsce mamy jej pod dostatkiem, jednak nie cieszy się ona tak wielką popularnością na jaką zasługuje. Jakie wartości odżywcze posiada aronia? Jak owoc ten wpływa na ludzkie zdrowie? Czy istnieją przeciwwskazania do spożywania aronii?
Co to jest aronia?
Mianem aronii (aronia czarnoowocowa, aronia czarna) określamy wieloletni krzew zaliczany do rodziny różowatych (a także jego owoce). Aronia w sprzyjających warunkach jest w stanie osiągnąć do trzech metrów wysokości. Jej ciemnozielone liście są naprzemianległe i osiągają do sześciu centymetrów długości. Kwiaty są białe, drobne, zebrane w baldachgrona. Owoce to jagody charakteryzujące się ciemnogranatowym (często prawie czarnym) kolorem, których średnica to zazwyczaj około dziesięciu milimetrów. Miąższ jagód jest słodki, bardzo aromatyczny i pełen składników odżywczych. Aronia pochodzi z Ameryki Północnej, gdzie do dziś można ją spotkać w stanie dzikim. Powszechnie uprawia się ją w Polsce (jako drzewo owocowe lub jako krzew ozdobny). Jest spotykana zarówno na terenach podmokłych, jak i bardzo suchych. Aronia wykazuje doskonałą tolerancję na mróz. Roślina ta znajduje szerokie zastosowanie w kuchni. Od wielu lat jest też wykorzystywana w lecznictwie.
Jakie wartości odżywcze posiada aronia?
Aronia jest prawdziwą skarbnicą substancji odżywczych. W przypadku tej rośliny surowcem zielarskim są świeże lub suszone owoce. Charakteryzują się one wysoką zawartością fenolokwasów, antocyjanów, garbników, pektyn. Aronia jest bogata w karotenoidy, witaminy A, E, C, K, witaminy z grupy B. Warto podkreślić, że niepozorne owoce aronii zawierają od 1200 do 5000 mg witaminy P. Dla porównania inne owoce uprawiane tradycyjnie na terenie Polski mają nie więcej niż kilkadziesiąt miligramów tej witaminy. Aromatyczne owoce aronii zawierają duże ilości wapnia, fosforu, potasu, manganu, jodu, żelaza, cynku, molibdenu, czy boru.
W składzie aronii znajdują się flawonoidy takie jak: katechiny, rutyna, kwercetyna, które są szczególnie pomocne w zwalczaniu wolnych rodników.
Owoce aronii dostarczają nam ponadto błonnika, który reguluje pracę układu trawiennego i pomaga oczyszczać organizm z toksyn.
Aronia dla mózgu
W owocach aronii znajduje się wiele substancji, które mają zbawienny wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego. Witaminy z grupy B, minerały (choćby żelazo, miedź, czy magnez), antyoksydanty chronią przed stresem, poprawiają nastrój, mają korzystny wpływ na funkcje poznawcze (jedzenie aronii i picie soku z tych owoców zalecane jest osobom pracującym umysłowo, a także uczniom i studentom).
Aronia może ułatwiać zasypianie, a dzięki związkom polifenolowym również przeciwdziałać chorobom neurodegeneracyjnym (między innymi chorobie Parkinsona i Alzheimera), czy chronić przed udarem mózgu.
Istnieją badania, w trakcie których podawano ekstrakty z aronii stu osobom, które ukończyły siedemdziesiąty rok życia. Po kilku miesiącach stwierdzono poprawę pamięci u wszystkich badanych. Dodatkowym rezultatem suplementacji aronii było przyspieszenie uczenia się.
Aronia a układ krążenia
Związki zawarte w owocach aronii (między innymi rutyna i antocyjany) uszczelniają naczynia krwionośne, a także poprawiają ich sprężystość. Aronia chroni przed nadciśnieniem tętniczym (istnieją badania dowodzące, że już po kilku tygodniach regularnego spożywanie owoców aronii ciśnienie spada), obniża poziom złego cholesterolu i trójglicerydów we krwi, a jednocześnie jest w stanie zwiększyć poziom cholesterolu dobrego.
Arona chroni przed żylakami, miażdżycą tętnic, czy hemoroidami (jest więc szczególnie polecana osobom, które prowadzą siedzący tryb życia).
Owoce aronii a układ moczowy
Aronia wykazuje działanie moczopędne, jest także bogata w substancje o działaniu przeciwzapalnym. Z powyższych względów jest niezwykle pomocna w leczeniu chorób pęcherza moczowego (wysoka zawartość witaminy C hamuje namnażanie się bakterii) i nerek.
W przypadku stanów zapalnych pęcherza moczowego zaleca się picie rozcieńczonego soku z aronii. Dodatkowo konieczne jest spożywanie dużych ilości wody (pamiętajmy, że owoce te zawierają też kwas szczawiowy).
Wpływ aronii na wzrok
Jedzenie owoców aronii, a także picie wyciśniętego z nich soku poleca się osobom pracującym przed komputerem. Dzięki zawartości ogromnej ilości przeciwutleniaczy owoce te są w stanie chronić przed niekorzystnym wpływem promieniowania ultrafioletowego.
Aronia może zwiększać ukrwienie narządu wzroku, a także poprawić ostrość widzenia (antocyjany regenerują rodopsynę – czyli barwnik na siatkówce wpływający na jakość widzenia). Spowalnia ona powstawanie katarakty i patologicznych zmian w plamce żółtej oka. Chroni ponadto przed wieloma chorobami oczu (między innymi jaskrą, kurzą ślepotą, czy zaćmą). W celu uzyskania efektów terapeutycznych zaleca się spożywanie aronii regularnie.
Aronia wspiera odporność
Jedzenie owoców aronii, a także picie soku z nich wyciśniętego polecane jest każdemu, kto chce wzmocnić swoją odporność. Roślina ta wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, a także przeciwgrzybicze. Według wskaźnika antyoksydacyjnego ORAC (Oxygen Radical Absorbance Capacity) aronia zajmuje pierwsze miejsce wśród owoców, pod względem działania antynowotworowego.
W porównaniu do większości owoców aronia zawiera naprawdę duże ilości związków o działaniu antyoksydacyjnym. Są one w stanie skutecznie wychwytywać, a następnie usuwać z organizmu wolne rodniki (to one w nadmiernych ilościach przyczyniają się do rozwoju nowotworów). Owoce aronii zmniejszają ponadto działania niepożądane pojawiające się w trakcie przyjmowania leków przeciwnowotworowych.
Spożywanie owoców aronii łagodzi stany zapalne w organizmie i tym samym likwiduje środowisko idealne do rozwoju wielu poważnych chorób. Istnieją badania sugerujące, że ekstrakty z aronii mogą wpływać na blokowanie wzrostu niektórych typów raka piersi i okrężnicy, a to ze względu na hamowanie aktywności enzymów, które biorą udział w procesie replikacji DNA.
Jako, że aronia zawiera bardzo duże ilości witamin i minerałów, jej spożywanie zapobiega niedoborom substancji odżywczych i związanych z nimi konsekwencjami.
Po przetwory z aronii warto jest sięgać przez cały rok, jednak najwięcej korzyści przyniosą nam one w sezonie jesienno-zimowym, kiedy nasza odporność jest osłabiona.
Związki zawarte w owocach aronii rozrzedzają śluz, dlatego mogą być pomocne w łagodzeniu uporczywego kaszlu i kataru.
Owoce aronii a układ trawienny
Aronia ma korzystny wpływ na pracę układu trawiennego. Dzięki zawartości błonnika i garbników ułatwia trawienie. Co więcej zawarte w niej związki okazują się niezwykle skuteczne w leczeniu wrzodów żołądka i dwunastnicy. Sprawdza się ona także jako środek pobudzający apetyt (z tego względu picie rozcieńczonego soku z owoców aronii poleca się często dzieciom, które jedzą zbyt mało).
Aronia na odchudzanie
Choć aronia nie zawiera związków odpowiedzialnych za spalanie tłuszczu, jak najbardziej może przydać się na diecie odchudzającej. Aromatyczne owoce zawierają około 50 kcal w 100 g. Warto podkreślić, że mają one silne właściwości oczyszczające. Dzięki regularnemu spożywaniu aronii można oczyścić organizm z toksyn (w wielu wypadkach to nagromadzenie toksyn sprawia, że nie możemy schudnąć, pomimo przestrzegania diety), a także poprawić trawienie.
W składzie aronii znajduje się potas, który reguluje gospodarkę wodno-elektrolitową. Chroni on przed zatrzymaniem się wody w organizmie, a tym samym obrzękami i cellulitem wodnym (są to częste problemy osób cierpiących z powodu nadwagi i otyłości).
Z perspektywy osoby odchudzającej się znaczenie ma fakt, że aronia ma pozytywny wpływ na funkcjonowanie mózgu i całego układu nerwowego. Kiedy jesteśmy spokojni i mamy dobry humor, zmniejsza się ryzyko kompulsywnego objadania się (duża ilość ludzi, którzy odchudzają się przez całe życie, a mimo to nie mogą schudnąć jest nauczonych jeść pod wpływem silnych, negatywnych emocji).
Wielu z nas w celu przyspieszenia odchudzania decyduje się na uprawianie sportu. W takich przypadkach aronia będzie szczególnie przydatna, gdyż zwiększa wydolność ludzkiego organizmu i przyspiesza jego regenerację po intensywnym wysiłku fizycznym.
Aronia a cukrzyca
Owoce aronii są polecane osobom zmagającym się z cukrzycą. Posiadają one niski indeks glikemiczny, a dodatkowo zmniejszają aktywność maltazy i sacharozy w śluzówce jelita cienkiego. Dla osób z cukrzycą duże znaczenie ma fakt, że aronia zmniejsza stres oksydacyjny, a także zwiększa wydzielanie insuliny. Istnieją badania potwierdzające, że regularne picie soku z aronii jest w stanie zmniejszać stężenie glukozy we krwi na czczo. Co więcej pozyskiwany z tych owoców sok ma korzystny wpływ na poziom hemoglobiny glikowanej HbA1c, która jest wskaźnikiem wyrównania cukrzycy.
W czym jeszcze pomoże nam aronia?
Wszechstronna aronia okazuje się skuteczna w leczeniu choroby popromiennej, czy choćby zatruć chemikaliami. Niepozorne owoce zwiększają naszą odporność na promieniowanie ultrafioletowe (choć należy podkreślić, że ich działanie nie jest na tyle silne, by mogły zastąpić nam kremy z filtrem).
Aronia okazuje się niezawodna także w walce z zaburzeniami hormonalnymi, które pojawiają się u kobiet w okresie menopauzy. Może ona też łagodzić nieprzyjemne objawy napięcia przedmiesiączkowego.
Owoce aronii, a w szczególności pozyskiwany z nich sok wykazują działanie normalizujące na pracę tarczycy. Aronia jest polecana przede wszystkim przy nadczynności tarczycy. Roślina ta wykazuje działanie przeciwkrwotocznie. Dzięki niej możemy złagodzić bóle trzustki i wątroby, a także oczyścić organizm z metali ciężkich.
Przeciwwskazania do spożywania aronii
Aronia dla większości osób jest w pełni bezpiecznym owocem. Zazwyczaj jedzenie jej przynosi nam same korzyści. Ostrożność powinny zachować jednak osoby cierpiące na zbyt niskie ciśnienie krwi (pamiętajmy, że aronia będzie dodatkowo je obniżała). Spożywanie aronii dobrze jest skonsultować z lekarzem w przypadku stanów zapalnych żył, czy poważnych chorób układu pokarmowego. Do tej pory nie zauważono, by owoce aronii wchodziły w interakcje z lekami. W żadnym wypadku nie powinno się jednak popijać farmaceutyków sokiem z aronii (do tego celu nadaje się jedynie woda).
Nie ma przeciwwskazań do jedzenia aronii w ciąży i podczas karmienia piersią, jednak w tych przypadkach zalecany jest umiar.
Znajdujący się w owocach aronii kwas szczawiowy może utrudniać przyswajanie ważnych dla organizmu minerałów, takich jak wapń czy magnez. Trzeba pamiętać, że może on też krystalizować się w drogach moczowych, doprowadzając do powstawania kamieni. Z tego względu, by zniwelować to ryzyko, należy spożywać owoce z odpowiednią ilością wody.
Zastosowanie aronii w kosmetyce
Aronia wykazuje bardzo pozytywny wpływ na skórę, nie dziwi więc, że znajduje szerokie zastosowanie w kosmetyce. Pozytywny efekt daje zarówno stosowanie jej zewnętrznie, jak i wewnętrznie. Sok pozyskiwany owoców aronii chroni przed szkodliwym promieniowaniem UV, jest w stanie złagodzić oparzenia słoneczne, a także odmrożenia. Dodatkowo leczy wszelkiego rodzaju stany zapalne skóry, zwalcza choroby skórne – między innymi egzemę, czy owrzodzenia.
Bardzo ciekawym produktem jest olej tłoczony z pestek aronii. Charakteryzuje się on bursztynowym kolorem, a także słodkim, orzeźwiającym aromatem. W jego składzie znajdziemy korzystnie działające na skórę nienasycone kwasy tłuszczowe (około 39% kwasu linolowego LA, około 8% kwasu alfa-linolenowego ALA, a także około 31% kwasu gamma-9 – oleinowego).
Olej tłoczony z nasion aronii czarnej bardzo dobrze się wchłania, charakteryzuje się działaniem przeciwzapalnym, przyspiesza regenerację skóry. Jest on pomocny w leczeniu odmrożeń, przyspiesza gojenie się ran, oparzeń. Olej ten chroni przed nadmiernym przetłuszczaniem się skóry, a także tworzeniem się nieestetycznych zaskórników. Może on zwiększać elastyczność i jędrność skóry, zmniejszać widoczność zmarszczek.
Olej z nasion aronii z powodzeniem sprawdzi się do pielęgnacji skóry w każdym wieku – pomoże on skórze młodej (ze skłonnościami do trądziku) i dojrzałej. Poleca się go ponadto przy problemach skórnych o podłożu alergicznym. Warto wykorzystać go również do pielęgnacji skóry suchej, gdyż wzmacnia on jej barierę lipidową nie dopuszczając do nadmiernego ubytku wody.
Tłoczony z pestek aronii olej może być aplikowany bezpośrednio na skórę (zaleca się omijanie okolic oczu), a także wykorzystywany jako dodatek do kremów, balsamów, czy oliwek. Warto korzystać z niego latem, gdyż zwiększa on odporność skóry na niekorzystne działanie promieniowania słonecznego (pamiętajmy jednak, że pełni on w tym przypadku jedynie funkcję pomocniczą i nie zastąpi nam kremów z wysokim filtrem). Olejek nadaje się też do pielęgnacji włosów i paznokci.
Olej z aronii można przygotować samodzielnie lub kupić w sklepach z półproduktami kosmetycznymi.
Zastosowanie aronii w kuchni
Dojrzałe owoce aronii zawierają około 75-80 procent wody i 6-10 procent cukrów. Są one bardzo aromatyczne. Posiadają jednak dość cierpki smak, który zniechęca do spożywania ich na surowo. Z tego względu zdecydowanie chętniej wykorzystuje się je w przetwórstwie. Jeżeli mimo wszystko mamy ochotę na aronię, możemy pozbyć się cierpkiego smaku wkładając ją na około czterdzieści osiem godzin do zamrażalnika. Po odmrożeniu owoce są zdecydowanie mniej cierpkie, wyczuwa się w nich więcej słodyczy. Owoce aronii nadają się również do suszenia.
Z aronii często produkuje się soki, nalewki, likiery, konfitury, dżemy, czy galaretki.
Warto pamiętać, że przetwory z aronii są bardzo wartościowe i korzystnie wpływają na zdrowie.
Jak zrobić nalewkę z aronii?
Nalewka z aronii rozgrzeje nas w chłodne jesienne i zimowe wieczory. Często zaleca się dodawanie do niej przypraw, które zrównoważą smak trunku.
Do przygotowania nalewki będziemy potrzebować około dwóch kilogramów świeżych owoców aronii. Należy je umyć, oczyścić, a następnie włożyć do zamrażalnika na około czterdzieści osiem godzin (w ten sposób pozbędziemy się ich cierpkiego smaku, który nie każdemu będzie odpowiadał). Oprócz owoców potrzebujemy:
– jednego kilograma cukru,
– laski wanilii,
– litra spirytusu,
– jednego litra wódki,
– kardamonu,
– suszonego imbiru.
Owoce przekładamy do dużego słoja, zasypujemy cukrem i dodajemy przyprawy. Całość zalewamy wódką i spirytusem. Słoik szczelnie zakręcamy, a następnie odstawiamy go na około trzy tygodnie (przez ten czas powinien stać w ciemnym i ciepłym miejscu). Dorze jest regularnie potrząsać naczyniem. Dzięki temu będziemy mieli pewność, że cały cukier się rozpuści. Po upływie trzech tygodni odcedzamy nalewkę i przelewamy ją do osobnych butelek. Powinna w nich leżakować jeszcze co najmniej sześć miesięcy. Owoce, które moczyły się w alkoholu i syropie cukrowym będą znakomitym dodatkiem do deserów (na przykład lodów z bitą śmietaną i owocami).
Jak zrobić dżem z aronii?
Dżem z aronii sprawdzi się jako dodatek do kanapek naleśników, a także do deserów i ciast. Warto przygotować go w sezonie na aronię, gdyż jest bardzo zdrowy, a dodatkowo również smaczny. W zależności od naszych upodobań możemy przygotować go z całych lub pokrojonych owoców. Składniki, które będą nam potrzebne to:
– jeden kilogram owoców aronii,
– pół kilograma cukru (jeżeli zależy nam na produkcie dietetycznym, redukujemy ilość cukru),
– pół szklanki wody (zamiast wody można użyć także soku z aronii).
Owoce dokładnie myjemy i oczyszczamy. Następnie przekładamy je do niewielkiego garnka i zasypujemy cukrem. Dodajemy wodę i gotujemy na małym ogniu do momentu aż nasz dżem uzyska odpowiednią konsystencję (jeżeli woda odparuje, a konsystencja nadal nie będzie nam odpowiadać – możemy dolać jej więcej). Dżem przekładamy do słoików (koniecznie należy je wcześniej wyparzyć), które zakręcamy i ustawiamy do góry dnem.
Jak zrobić herbatkę z aronii?
Herbata z aronii w rzeczywistości nie jest herbatą, a naparem z wysuszonych owoców aronii. Suszone owoce możemy kupić w sklepach ze zdrową żywnością lub w dobrze wyposażonych supermarketach. Dobrym pomysłem jest również przygotowanie ich samodzielnie.
Świeżą aronię należy dokładnie umyć, oczyścić i osuszyć. Następnie układamy owoce na wyłożonej papierem do pieczenia blasze. Wkładamy ją do piekarnika z termoobiegiem nastawionego na pięćdziesiąt do siedemdziesięciu stopni i suszymy przez około trzy godziny (jeżeli jest to konieczne – nawet dłużej).
Przygotowanie samej herbaty z aronii jest wyjątkowo proste. Dwie łyżeczki suszonych owoców zalewamy szklanką gorącej (ale nie wrzącej wody), po czym odstawiamy naczynie pod przykryciem na około dziesięć minut. Jeżeli chcemy, gdy napar przestygnie możemy dosłodzić go miodem.
Uprawa aronii
Aronia nie jest często spotykana w przydomowych ogrodach. Jest to prawdopodobnie spowodowane jej cierpkim smakiem, który nie każdemu przypadnie do gustu. Owoce aronii posiadają jednak tak wiele prozdrowotnych właściwości, że zdecydowanie warto jest się do nich przekonać.
Do aronii dobrze jest się przekonać również ze względu na fakt, że nie ma ona wielkich wymagań i nie sprawia wielu problemów w uprawie.
Uprawa tej rośliny jest możliwa we wszystkich regionach Polski. Bez problemów będzie rosła na glebach gliniastych, a także piaszczystych. Niezależnie od tego jaką gleba dysponujemy w swoim ogrodzie, jest bardzo prawdopodobne, że możemy posadzić w niej krzew aronii (dostosuje się ona do praktycznie każdych warunków środowiskowych). Roślina ta czuje się jednak najlepiej w glebach o odczynie obojętnym, ewentualnie lekko kwaśnym.
Jeżeli chcemy cieszyć się bardzo obfitymi plonami, warto jest wybrać dla aronii stanowisko słoneczne (choć poradzi sobie także w miejscu półcienistym).
Do wielkich zalet aronii możemy zaliczyć to, że nie gromadzi ona metali ciężkich, przez co może być sadzona w miastach, czy przy drogach (owoce takich krzewów po dokładnym umyciu są zdatne do spożycia).
Jeżeli zależy nam na szybkich plonach, powinniśmy wybrać aronię z sadzonek. Roślina, którą uzyskamy z nasion będzie owocowała dopiero po dwóch, a nawet po trzech latach.
Najlepszy czas na sadzenie aronii to późna jesień, ewentualnie wczesna wiosna. Roślina charakteryzuje się bardzo dobrą odpornością na mróz (wytrzymuje temperatury do minus trzydziestu pięciu stopni Celsjusza, co sprawia, że nie ma konieczności zabezpieczania jej na zimę). Nie jest ona także szczególnie wrażliwa na suszę. Jej korzenie znajdują się dość płytko, co sprawia, że można sadzić ją nawet na glebach o podwyższonym poziomie wód gruntowych.
Krzewy aronii nie muszą być pryskane, gdyż wykazują naturalną odporność na choroby roślin i szkodniki.
Jedynym zabiegiem pielęgnacyjnym, który zalecany jest przy aronii to cięcie. Jednocześnie nie trzeba przeprowadzać go bardzo często. Starsze pędy dobrze jest usuwać, gdyż najlepiej owocują te dwu, maksymalnie sześcioletnie.
Młode aronie są bardzo wrażliwe na zachwaszczenie. Zmienia się to około czwartego-piątego roku życia rośliny. Wówczas usuwanie chwastów nie jest już niezbędne.
Bardzo chętnie wybieranymi odmianami aronii (do uprawy w ogrodach) są:
– Viking,
– Hugin,
– Nero,
– czy Galicjanka.
Krzewy aronii mogą owocować nawet przez dwadzieścia lat.
Czy wiesz, że:
– Za sprowadzenie aronii do Europy odpowiedzialny jest Miczurin – słynny rosyjski sadownik, który wyhodował rozmaite nowe gatunki roślin.
– Aronia często uprawiana jest jako roślina ozdobna. Jesienią jej liście przybierają bardzo atrakcyjny pomarańczowo-czerwony kolor.
– Indianie zamieszkujący tereny Ameryki Północnej traktowali sok z aronii jako eliksir młodości. Zauważyli, że rozjaśniał on umysł, a także pomagał w dolegliwościach trawiennych.
– W wyniku zmikronizowania wysuszonych skórek owoców aronii uzyskuje się błonnik, który zawiera ponad 66 nierozpuszczalnych frakcji błonnika (charakteryzują się one właściwościami prozdrowotnymi, a dodatkowo stanowią cenny składnik wzbogacający skład produktów piekarniczych).
– Współcześnie wytłoki z owoców aronii mogą być zastosowane jako surowiec do produkcji barwników antocyjanowyh. W formie wysuszonej i sproszkowanej używa się ich jako dodatek do przetworów mięsnych (poprawia on smak, zapach, a także barwę tych wyrobów).
