Stosowanie adaptogenów staje się coraz bardziej modne, choć trzeba przyznać, że większość z nas wie o nich niewiele. Zdecydowanie warto jest poznać je bliżej, gdyż mogą przynieść nam naprawdę wiele korzyści. Czym są adaptogeny? W jaki sposób oddziałują na ludzki organizm? Jakie są najpopularniejsze adaptogeny?
Czym są i jak działają adaptogeny?
Adaptogeny to grupa roślin (a właściwie zawartych w nich substancji aktywnych), które charakteryzują się właściwościami adaptogennymi, czyli zwiększającymi odporność na stres i pomagającymi utrzymać organizm w równowadze. Adaptogeny nie są lekami – nie leczą chorób, a jednak mogą skutecznie im zapobiegać. Przy pomocy adaptogenów możemy wspierać pracę naszego układu immunologicznego, obniżać poziom cukru we krwi, wspierać metabolizm, chronić wątrobę, chronić układ sercowo-naczyniowy, zwiększać wydolność mięśni, zmniejszać stres, wspomagać procesy myślowe, poprawiać metabolizm, mogą nawet poprawiać libido i płodność. Adaptogeny (pod warunkiem, że w naszym przypadku nie ma przeciwwskazań do ich stosowania) są zazwyczaj bezpieczne. Wydają się idealnym rozwiązaniem dla osób prowadzących bardzo aktywny tryb życia, zapracowanych i zestresowanych. W przeciwieństwie do substancji takich jak kofeina, czy nikotyna nie przyczyniają się jedynie do chwilowego skoku energetycznego, ale stabilnie i trwale poprawiają naszą wydolność.
Ashwagandha (Withania somnifera)
Ashwagandha (czyli witania ospała, nazywana także indyjskim żeń szeniem) jest zdecydowanie najpopularniejszym adaptogenem. Jej działanie potwierdzone jest przez tysiące lat praktyki (wykorzystuje się ją w medycynie ajurwedyjskiej). Najważniejszymi związkami odpowiadającymi za silne działanie aswagandhy są witanolidy. Indyjski żeń-szeń znakomicie wspiera pracę układu nerwowego – redukuje stres (dzięki jego przyjmowaniu organizm staje się bardziej odporny na napięcie nerwowe), przeciwdziała chorobom neurodegeneracyjnym (między innymi chorobie Alzheimera), poprawia funkcje poznawcze. Przyjmowanie ashwagandhy może poprawiać libido, gdyż w naturalny sposób podnosi poziom testosteronu. Witania ospała pomaga przeciwdziałać chorobom o podłożu autoimmunologicznym. Współcześnie przeprowadzane badania potwierdzają, że wykazuje ona także właściwości przeciwnowotworowe.
Tarczyca bajkalska (Scutellaria baicalensis)
Tarczyca bajkalska to roślina, która znakomicie wspiera pracę naszego układu odpornościowego. Wykazuje ona działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze i antywirusowe. Co więcej posiada silne właściwości antyoksydacyjne – odpowiada za nie najważniejszy składnik tarczycy bajkalskiej, czyli bajkaleina. Tarczyca bajkalska może zmniejszać prawdopodobieństwo zachorowania na nowotwory. Wykorzystuje się ją także w leczeniu astmy, alergii i chorób przyzębia. Aktywne substancje obecne w tarczycy bajkalskiej mają wyjątkowo korzystny wpływ na pracę układu nerwowego – działają przeciwlękowo, mogą zmniejszać ryzyko zachorowania na choroby neurodegeneracyjne, poprawiają pamięć i koncentrację. Regularne suplementowanie tarczycy bajkalskiej chroni układ sercowo-naczyniowy, poprawia kondycję skóry, przeciwdziała starzeniu się skóry (i całego organizmu). Pomaga ona również zmniejszać ilość skurczów mięśni.
Żeń-szeń (Panax ginseng)
Żeń-szeń jest adaptogenem niezwykle popularnym w krajach Dalekiego Wschodu. Najważniejszymi składnikami aktywnymi odpowiadającymi za jego działanie są związki o charakterze saponin trójterpenowych – ginsenozydy, nazywane także panaksozydami. Żeń-szeń wspiera pracę układu odpornościowego, sprawia, że nasz organizm lepiej radzi sobie w okresach zwiększonego wysiłku fizycznego. Doskonale znany jest korzystny wpływ żeń-szenia na ludzki układ nerwowy. Roślina ta zmniejsza stres, działa przeciwdepresyjnie, poprawia pamięć i koncentrację, a także nasze zdolności poznawcze (osoby przyjmujące żeń-szeń później niż inni odczuwają zmęczenie umysłowe podczas wykonywania wymagających intelektualnie zadań). Związki zawarte w żeń-szeniu poprawiają nastrój, działają neuroprotekcyjnie. Adaptogen ten jest również afrodyzjakiem – podnosi poziom testosteronu, pomaga w leczeniu zaburzeń erekcji u mężczyzn. Dodatkowo zmniejsza on stężenie cukru we krwi (może być pomocny w leczeniu cukrzycy), chroni układ sercowo-naczyniowy, a nawet poprawia kondycję i wygląd skóry.
Brahmi (Bacopa monnieri)
Brahmi (czyli bakopa drobnolisna) otrzymała swoją nazwę na cześć Brahmy, czyli jednego z najważniejszych bóstw w religii hinduistycznej. Nie bez powodu – zawarte w niej substancje aktywne (między innymi zaliczane do saponin steroidowych bakozydy A i B) działają ochronnie na układ nerwowy. Ich przyjmowanie chroni nas przed nadmiernym stresem, poprawia nastrój, wspiera pamięć i koncentrację (w efekcie uczymy się znacznie szybciej), zmniejsza zaburzenia lękowe, chroni przed tak poważnymi chorobami układu nerwowego jak depresja, czy choroby neurodegeneracyjne. Udowodniono, że brahmi działa przeciwbólowo, przeciwdrgawkowo, hipoglikemicznie (pomaga obniżać poziom cukru we krwi), antybakteryjnie. Bakopa drobnolistna może nas uchronić przed wrzodami, zmniejszać prawdopodobieństwo chorób wątroby, a nawet nowotworów.
Maca (Lepidium meyenii)
Korzeń maca (nazywany również peruwiańskim żeń-szeniem) jest adaptogenem wywodzącym się z Ameryki Południowej. Jest on jedną z najwyżej rosnących jadalnych roślin. W składzie tej rośliny znajdują się takie związki jak: aminokwasy, nasycone i nienasycone kwasy tłuszczowe, witaminy, minerały, sterole, glukozynolany, czy kwasy organiczne. Korzeń maca ma szczególnie korzystny wpływ na funkcjonowanie naszego układu rozrodczego. Zawarte w nim związki regulują poziom hormonów płciowych, mogą wspomagać leczenie bezpłodności. Adaptogen wspiera funkcjonowanie układu nerwowego: zmniejsza poziom lęku, ułatwia odprężenie, poprawia pamięć i koncentrację. Peruwiański żeń-szeń może przeciwdziałać chorobom neurodegeneracyjnym, a także zmniejszać przykre objawy menopauzy u kobiet. Maca działa przeciwzapalnie, sprawia, że stajemy się mniej podatni na infekcje, chroni także nasze kości (może zmniejszać prawdopodobieństwo zachorowania na osteoporozę, a także choroby zwyrodnieniowe stawów). Jej przyjmowanie może pomóc w zachowaniu zdrowego wyglądu skóry.
Maczużnik (Cordyceps sinensis)
Maczużnik chiński jest to pasożytniczy grzyb zaliczany do rodziny maczużnikowatych (kształtem przypomina maczugę, czemu zawdzięcza swoją nazwę). Najważniejszym składnikiem odpowiedzialnym za działanie tego adaptogenu jest 3’-deoksyadenozyna, nukleozyd nazywany także kordycepiną. Maczużnik podnosi poziom testosteronu, dlatego korzystnie wpływa na męską potencję (niekiedy jest on wykorzystywany do leczenia zaburzeń erekcji). Zawarte w adaptogenie związki charakteryzują się silnym działaniem przeciwzapalnym, przeciwbakteryjnym, antywirusowym. Może on również działać przeciwnowotworowo. Maczużnik reguluje poziom glukozy we krwi, zwiększa też wrażliwość tkanek organizmu na insulinę. Adaptogen zwiększa wydolność fizyczna, poprawia sprawność organizmu (u zwierząt, którym podawano ekstrakty z tej rośliny sprawność fizyczna wzrastała nawet o 200%).
Rdest (Polygonum multiflorum)
Rdest wielokwiatowy należy do adaptogenów, z których od ponad dwóch tysięcy lat korzysta medycyna chińska (kiedyś wierzono, że przyjmowanie trzystu letniego korzenia tej rośliny może zapewnić nieśmiertelność). Dziś wiemy, że choć rdest nie pozwoli nam żyć wiecznie, znacząco poprawi jakość naszego życia. Za wszechstronne lecznicze działanie tej rośliny odpowiadają związki zaliczane do grupy antrachinonów – wśród nich najważniejszymi są: emodin, kwas chryzofanowy, a także parietin. Zawarte w rdeście flawonoidy wykazują silne działanie antyoksydacyjne – mogą chronić przed nowotworami, a także spowalniać procesy starzenia się ludzkiego organizmu. Warto podkreślić, że tak jak i inne adaptogeny rdest wielokwiatowy działa ochronnie na układ nerwowy. Jego regularna suplementacja poprawia nastrój, pamięć i koncentrację (sprawia, że uczymy się szybciej, dlatego dobrze jest wykorzystać go przed egzaminem), może też zmniejszać prawdopodobieństwo zachorowania na choroby neurodegeneracyjne (między innymi chorobę Parkinsona). Rdest reguluje pracę wątroby, a dodatkowo jest w stanie poprawiać sprawność seksualną.
Różeniec (Rhodiola rosea)
Różeniec górski (potocznie nazywany różanym korzeniem) jest od tysięcy lat znany i wykorzystywany w medycynie chińskiej. Z jego właściwości korzystali między innymi starożytni Grecy i Rzymianie. Współcześnie jest on jednym z najpopularniejszych adaptogenów. Za skuteczność różeńca górskiego odpowiadają między innymi związki nazywane rozawinami (wśród nich rozyna, rozaryna, rozawina). Różany korzeń ceniony jest przede wszystkim za pozytywny wpływ na układ nerwowy. Znacząco poprawia on pracę mózgu – zapewnia nam lepszą pamięć i koncentrację, zawarta w nim serotonina reguluje rytm okołodobowy, dlatego różeniec może przeciwdziałać bezsenności. Osoby regularnie przyjmujące wyciągi z różeńca górskiego są bardziej wytrzymałe na napięcie nerwowe. Roślina może nawet działać przeciwdepresyjnie. Dodatkową jego zaletą jest wspieranie pracy układu sercowo-naczyniowego (wzmacnia on serce).
Suma (Pfaffia paniculata)
Suma to roślina zaliczana do rodziny szarłatowatych, którą można spotkać przede wszystkim w dorzeczu Amazonki. Najważniejszymi związkami odpowiadającymi za jej lecznicze działanie są saponiny (zaliczamy do nich pfaffozydy, kwasy pffaficowe, glikozydy, i związki nitrylowe), a także beta-ecdysteron, glikozydy ecdysteroidowe, czy beta-sitosterole. Suma może przeciwdziałać anemii, poprawiać kondycję skóry (zawarte w niej związki opóźniają procesy starzenia). Ekstrakty z korzenia suma uważane są za afrodyzjak (mogą zwiększać produkcję testosteronu i progesteronu). Dodatkowo roślina sprawdza się w profilaktyce przeciwnowotworowej (wyciągi z tej rośliny hamowały rozwój nowotworów u myszy).
Cytryniec (Schisandra chinensis)
Cytryniec chiński to adaptogen działający w oparciu o lignany (są to związki zaliczane do fitoestrogenów) – największe ich ilości zawiera korzeń tej rośliny. Do lignanów zaliczamy: pochodne układu dibenzo-[a,c]-cyklooktenu, czyli schizandryny (A, B i C), gomizyny, schizandrole, schizanteryny. Cytryniec chiński jest ceniony za swoje właściwości hepatoprotekcyjne. Jest on również symulantem ośrodkowego układu nerwowego. Regularne jego przyjmowanie poprawia sprawność umysłową. Może on leczyć stany depresyjne, czy nadmierne pobudzenie. Jest również skutecznym naturalnym środkiem do walki z bezsennością. Długotrwałe spożywanie ekstraktów z cytryńca chińskiego może zmniejszyć ryzyko zachorowania na choroby neurodegeneracyjne (obecne w nim związki chronią komórki nerwowe przed niszczącym działaniem wolnych rodników). Warto go przyjmować, kiedy chcemy zwiększyć odporność swojego organizmu na nadmierny wysiłek fizyczny i umysłowy. Cytryniec chiński może mieć również korzystny wpływ na działanie narządu wzroku i układu sercowo-naczyniowego. Udowodnione jest jego działanie przeciwbakteryjne, antyalergiczne i przeciwkrwotoczne.
