Zespół Aspergera to zaburzenie rozwoju po raz pierwszy opisane przez austriackiego pediatrę – Hansa Aspergera w 1944 roku. Znane osoby z zespołem Aspergera to najprawdopodobniej Albert Einstein, Mark Twain, czy Wolfgang Amadeusz Mozart. Do zespołu Aspergera przyznaje się także Elon Musk. Jakie są przyczyny zespołu Aspergera? Czym zespół Aspergera różni się od autyzmu? Jak wygląda leczenie i terapia osób, u których stwierdzono zespół Aspergera?
Czym jest zespół Aspergera?
Zespół Aspergera (z języka angielskiego: Asperger’s syndrome, AS) to zaburzenie rozwoju, które obecnie zaliczane jest do spektrum autyzmu. Charakterystyczną cechą osób z zespołem Aspergera są trudności w nawiązywaniu, a także podtrzymywaniu relacji z innymi ludźmi. Należy podkreślić, że zespół Aspergera nie jest chorobą. Jeżeli jego przebieg jest łagodny, otoczenie osoby, która go doświadcza prawdopodobnie nawet nie będzie zdawać sobie z tego sprawy. Zespół Aspergera dotyka dzieci, młodzieży i dorosłych. Współczesna medycyna nie jest w stanie jednoznacznie określić przyczyn zespołu Aspergera. Przypuszcza się, że współwinne mogą być czynniki genetyczne. Zespołu Aspergera nie można wyleczyć. Jednocześnie stosuje się terapie, które pomagają osobom z AS lepiej funkcjonować w społeczeństwie.
Zespół Aspergera – przyczyny
Współczesna medycyna nie jest w stanie jednoznacznie stwierdzić jakie czynniki mają wpływ na powstawanie zespołu Aspergera. Przypuszcza się, że po części winne są geny (jednocześnie nie znaleziono konkretnego genu odpowiadającego za to zaburzenie, dziedziczy się najprawdopodobniej predyspozycje do zaburzeń ze spektrum autyzmu). Prawdopodobieństwo zespołu Aspergera u dziecka jest większe, jeśli jego ojciec ma ponad czterdzieści lat.
Inne potencjalne przyczyny zespołu Aspergera to urazy, które miały miejsce na etapie życia płodowego lub powstałe w okresie okołoporodowym, przebycie ospy wietrznej, toksoplazmozy, celiakii, cytomegalii, czy różyczki w okresie płodowym, zatrucie metalami ciężkimi, niska waga urodzeniowa, ciąża niedonoszona lub przenoszona, poród pośladkowy. Na wystąpienie AS mogą mieć wpływ uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, infekcja mózgu, silne reakcje poszczepienne, nieprawidłowości związane z przemianami serotoniny.
Większość osób, u których diagnozowany jest zespół Aspergera to mężczyźni (stosunek mężczyzn do kobiet może wynosić nawet 4:1). Pojawiają się jednak głosy, że pozornie rzadkie występowanie zespołu Aspergera u kobiet wynika z faktu, że lepiej radzą sobie one z kompensacją społecznych i komunikacyjnych ograniczeń. Dodatkowo ukrywają trudności, które muszą pokonywać, co w wielu wypadkach owocuje błędną diagnozą lub jej brakiem.
Objawy zespołu Aspergera
Do typowych objawów zespołu Aspergera zaliczamy: niski poziom empatii poznawczej (przy często wysokim poziomie empatii emocjonalnej). Człowiek taki ma zdolność odczuwania stanów emocjonalnych innych ludzi (kiedy zdaje sobie sprawę, że druga osoba cierpi – z dużym prawdopodobieństwem będzie jej współczuł), może mieć jednak trudności ze spojrzeniem na rzeczywistość z ich perspektywy; jest to naturalne, gdyż z oczywistych przyczyn nie może on wyobrazić sobie postrzegania świata przez osobę nieautystyczną. Inne charakterystyczne objawy to: upośledzenie interakcji społecznych, problemy z porozumiewaniem się z innymi (osoby takie na zewnątrz mogą wydawać się wyniosłe i niedostępne), trudności w nawiązywaniu silnych więzi emocjonalnych, kłopoty z zawieraniem przyjaźni (relacje koleżeńskie osób z zespołem Aspergera opierają się nie na emocjach, ale raczej na wspólnych pasjach). Osoba z zespołem Aspergera nie wykazuje chęci współpracy z innymi osobami w grupie, ewentualnie nie radzi sobie ze współpracą.
Osoby z AS zmagają się z zaburzeniami mowy, mają bardzo ograniczoną komunikację niewerbalną (zachowują dystans fizyczny, unikają kontaktu wzrokowego, ich mimika twarzy i gesty są bardzo ograniczone). U niektórych osób z AS (choć nie dotyczy to wszystkich) występują niezdarność, problemy z koordynacją ruchów (dzieje się tak gdyż mają oni zaburzenia czucia głębokiego).
Wszystkie zachowania osoby z zespołem Aspergera są powtarzalne, wyuczone, wykonywane zawsze według konkretnego schematu (osoby z AS mają duże trudności z zaakceptowaniem zmian). Jej język jest perfekcyjny (niekiedy nawet pedantyczny), ale jednocześnie osoba ta ma kłopoty z używaniem prawidłowych zaimków osobowych, nie rozumie przenośni i ukrytych znaczeń (z tego względu preferują jasne i zwięzłe komunikaty).
Ludzie z zespołem Aspergera mają zbyt wysoką lub zbyt niską wrażliwość na temperaturę, światło i dźwięk. Typowe jest dla nich zainteresowanie tylko jedną dziedziną (w której są zazwyczaj specjalistami; w wielu wypadkach są to nauki przyrodnicze i ścisłe). Często mają świetną pamięć i niezwykłą zdolność do zapamiętywania szczegółowych informacji.
Część osób z zespołem Aspergera przejawia skłonność do zachowań kompulsywnych. Przykładowo mogą odczuwać przymus nieustannego porządkowania, częstego mycia rąk, liczenia przedmiotów, itp. Zespołowi Aspergera mogą towarzyszyć takie schorzenia jak ADHD, problemy z zasypianiem, czy światłowstręt.
Charakterystyczne dla wielu ludzi z zespołem Aspergera jest schorzenie nazywane dyspraksją. Dyspraksja polega na wyraźnych kłopotach z poruszaniem się, rozpoznawaniem lewej oraz prawej strony, w grach zespołowych, a także podnoszeniu przedmiotów.
Warto podkreślić, że u jednej osoby mogą wystąpić tylko niektóre objawy AS (zaburzenie to ma charakter niejednorodny). Nasilenie symptomów nie u wszystkich będzie jednakowe.
Zespół Aspergera u dzieci
Zespół Aspergera u dzieci diagnozowany jest najczęściej pomiędzy 7 a 8 rokiem życia. Jest to spowodowane faktem, że dzieci w tym wieku zaczynają naukę w szkole, gdzie uwydatniają się ich problemy w relacjach społecznych.
Przed pójściem do szkoły otoczenie może nie mieć żadnych podejrzeń co do dziecka z AS, gdyż uczy się ono szybko i często ma ciekawe zainteresowania. Dzieci takie mają też wysoki iloraz inteligencji i bogate słownictwo, co budzi podziw otoczenia.
U dzieci w wieku wczesnoszkolnym niepokój wzbudza słaba integracja z rówieśnikami. Dziecko z AS raczej trzyma się na uboczu, nie bierze udziału we wspólnych zabawach (może bawić się samo, a jeśli to możliwe – przewodzić grupie), najchętniej przebywa z osobami dorosłymi, z którymi szybciej znajduje wspólny język niż z dziećmi w podobnym wieku. U dzieci z zespołem Aspergera często stwierdza się nieadekwatne do sytuacji zachowania.
W przypadku zespołu Aspergera u dzieci bardzo ważna jest wczesna diagnoza. Wykrycie zaburzenia pozwoli podjąć terapię, która nauczy dziecko funkcjonować w społeczeństwie. W celu uzyskania jak najlepszych efektów duże znaczenie ma także praca z dzieckiem w domu. Dzieci z zespołem Aspergera wymagają dużo uwagi, cierpliwości, wyrozumiałości. Od rodziców i opiekunów oczekują zwięzłych i jasnych komunikatów, a także rutyny, która zapewnia im poczucie bezpieczeństwa.
Objawy zespołu Aspergera u młodzieży
Zespół Aspergera ma poważne konsekwencje w życiu nastolatków. Często przyczynia się nawet do tak poważnych problemów psychicznych jak depresja. Młody człowiek z AS nie ma potrzeby identyfikowania się z grupą rówieśniczą (nie rozumie też tej potrzeby). Młodzież z AS nie buntuje się przeciwko rodzicom, gdyż zasady obowiązujące w domu dają im poczucie komfortu psychicznego.
Typowe dla młodzieży z zespołem Aspergera jest nawiązywanie relacji międzyludzkich przez internet, gdzie liczy się przede wszystkim przekaz słowny (nie ma więc konieczności odczytywania sygnałów niewerbalnych). W sieci zdecydowanie łatwiej jest też znaleźć osoby posiadające podobne, nietypowe pasje.
Jak zespół Aspergera objawia się u dorosłych?
Zespół Aspergera kojarzy się przede wszystkim z dziećmi i młodzieżą, jednak wcale nie tak rzadko zdarza się, że zaburzenie to jest diagnozowane nawet u ludzi po trzydziestce. Diagnoza w późnym wieku może być bardzo cenna, gdyż osoba z AS zaczyna rozumieć co było przyczyną jej odmiennych zachowań i nauczyć się lepiej sobie z nimi radzić.
Jeżeli chodzi o objawy zespołu Aspergera u dorosłych są one zbliżone do objawów występujących u dzieci, a jedynie przystosowane do świata dorosłych. Zaliczamy do nich kłopoty w nawiązywaniu relacji z innymi ludźmi. Osoba z zespołem Aspergera ma problem z rozpoczynaniem rozmowy, czy poznawaniem nowych ludzi. Typowe są zaburzenia percepcji zmysłowej, zachowania obsesyjno-kompulsywne, pasje, które pochłaniają dużą część czasu (a nawet obsesyjne skupianie się na pewnym obszarze zainteresowań), schematyczne, powtarzające się zachowania. Jednocześnie specyfika tego zaburzenia sprawia, że dorośli z zespołem Aspergera osiągają nierzadko ogromne sukcesy zawodowe (czego dobrym przykładem jest choćby Elon Musk).
Zespół Aspergera a autyzm
Zespół Aspergera to łagodne zaburzenie rozwoju, które zaliczane jest do spektrum autyzmu. Jednak pomiędzy autyzmem a zespołem Aspergera występują zasadnicze różnice.
U osób z autyzmem bardzo często stwierdza się niepełnosprawność intelektualną i opóźniony rozwój mowy. Diagnoza jest stawiana zazwyczaj zanim dziecko ukończy 3 lata.
Osoby z zespołem Aspergera są całkowicie sprawne intelektualnie, prawidłowo rozwijają mowę, mają szeroki zasób słownictwa. Ich jedynymi problemami są trudności z komunikowaniem się i nawiązywaniem relacji międzyludzkich. Wykazują również usztywnione wzorce zachowań i nietypowe pasje, którymi są bardzo zaabsorbowani.
Zespół Aspergera – leczenie
W przypadku zaburzenia jakim jest zespół Aspergera nie stosuje się żadnego leczenia (nie ma leku, który zlikwiduje objawy AS), gdyż nie jest ono uważane za chorobę. Osoby, u których diagnozowane jest to zaburzenie kierowane są natomiast na terapię, która pozwala im lepiej funkcjonować w społeczeństwie.
Skuteczna w przypadku zespołu Aspergera okazuje się między innymi terapia behawioralna. Dzięki niej można szybko nauczyć się społecznie pożądanych zachowań (uczy się całych schematów zachowań). Dzięki terapii osoba z AS może lepiej funkcjonować w społeczeństwie. Terapia behawioralna opiera się na systemie nagród i kar (częściej jednak wybiera się nagrody, gdyż to one bardziej motywują). Minusem terapii behawioralnej jest uczenie jedynie schematycznych zachowań, a nie uświadomienie osobie z AS jak powinien rozumieć motywy i intencje innych. Co więcej nie wszystkie wzorce postępowania dają się zastosować do wszystkich sytuacji.
Współcześnie duża część osób, u których diagnozuje się zespół Aspergera kierowana jest na terapię metodą kognitywną. Twórcy tej terapii zakładają, że rozwój człowieka odbywa się według ściśle określonych, powtarzalnych etapów. Natomiast rozwój ludzi z AS charakteryzuje się dysharmonią. Terapia skupia się więc na wspieraniu osoby z AS w odbudowywaniu funkcji, które utraciła najwcześniej, stopniowo przechodząc do funkcji wyższych rozwojowo. W terapii kognitywnej duże znaczenie ma osoba terapeuty, który spełnia funkcję akceptującego przewodnika.
Dla dzieci przeznaczone są zajęcia z integracji sensorycznej (IS). Ich zadaniem jest wspieranie analizy i syntezy bodźców, a przeciwdziałanie nieprawidłowościom sensorycznym. Terapia poprawia motorykę i koordynację ruchową. Wykorzystuje się w niej różnorodne sprzęty – hamaki, huśtawki, tunele, piłki, trampoliny, itp.
Dzieciom i młodzieży dedykowany jest trening umiejętności społecznych (TUS), który uczy jak zachować się w ściśle określonych sytuacjach. Trening polega przede wszystkim na odgrywaniu scenek.
Jeżeli osoba z zespołem Aspergera cierpi na depresję, ma problem z atakami agresji, czy też doświadcza silnych stanów lękowych – stosowana jest farmakoterapia.
