Waleriana (kozłek lekarski) – charakterystyka, właściwości, zastosowanie, skutki uboczne

0

Waleriana jest popularnym ziołem, które lekarze często przepisują przy problemach z zasypianiem, a także na uspokojenie. Co warto wiedzieć o walerianie? W jaki sposób wpływa ona na ludzki organizm? Czy jej stosowanie zawsze jest bezpieczne?

Co to jest waleriana?

Mianem waleriany (jest to potoczna nazwa kozłka lekarskiego) określamy dwuletnią bylina zaliczaną do rodziny kozłkowatych. W stanie naturalnym występuje ona w wielu krajach (za wyjątkiem rejonów arktycznych i pustynnych). W Polsce jest ona gatunkiem pospolitym. Kozłek lekarski jest w stanie osiągnąć do dwóch metrów wysokości. Jego walcowata łodyga jest nierozgałęziona lub słabo rozgałęziona. Podczas pierwszego roku życia rośliny wytwarza się przyziemna rozeta nieparzystopierzastych, ogonkowych liści. Dopiero w drugim roku pojawia się masywna łodyga. Pachnące, drobne kwiaty najczęściej przybierają kolor różowy, biały lub lila. Słodki, zbliżony do miodu zapach waleriany jest afrodyzjakiem dla kotów. Owocem kozłka lekarskiego jest podłużnie jajowaty orzeszek, który przybiera barwę od beżowej po brązową. Kozłek lekarski upodobał sobie szczególnie tereny wilgotne – przeważnie obrasta brzegi rzek i torfowiska niskie (jednak nie tworzy on większych skupisk). Waleriana jest popularną rośliną leczniczą. Surowcem zielarskim są kłącze i korzenie (pozyskiwane są tylko i wyłącznie z kontrolowanych upraw). Walerianę wykorzystuje się przede wszystkim w leczeniu schorzeń układu nerwowego.

Kozłek lekarski – skład

blankW korzeniach kozłka lekarskiego znajduje się wiele substancji, które charakteryzują się silnym działaniem terapeutycznym. Jest on bogaty w kwas walerianowy, kwas mirystycynowy, kwas izowalerianowy, izoeugenol, borneol, eugenol, terpeny (między innymi: cymen, kamfora, fenchon, kamfen, cyneol).

Innymi składnikami, którym waleriana zawdzięcza swoje terapeutyczne działanie są walepotriaty (w grupie tej zawierają się triestry irydoidowe, charakteryzujące się specyficzną strukturą, a także pochodne irydianu – czyli waltrat, acetowaltrat, dihydrowaltrat, a także izohydroksydihydrowaltrat). Jako, że walepotriaty nie są odporne na działanie wysokich temperatur (ulegają one rozpadowi już w momencie, gdy temperatura przekracza trzydzieści pięć stopni Celsjusza), ich zawartość w gotowych preparatach z kozłka lekarskiego jest niewielka.

Korzeń waleriany zawiera pokaźne ilości flawonoidów, a także seskwiterpeny (zaliczamy do nich między innymi kwas 3β- i 4β- epoksywalerenowy, keton – waleranon, alkohole – maaliol i walerianol, oraz kwas hydroksywalerenowy, kwas acetoksywalerenowy, czy kwas walerenowy).

Waleriana rośliną leczniczą

Prozdrowotne działanie waleriany było znane już w starożytności. Kozłek lekarski początkowo znany był jako niebywale skuteczna odtrutka na trucizny. Wiemy, że w Polsce korzystano z jego leczniczych właściwości już w piętnastym wieku.

Substancje zawarte w tej roślinie wpływają na ludzki organizm wyciszająco i uspokajająco.

Waleriana jako środek ułatwiający zasypianie

Pierwsze badania, które udowodniły, że kozłek lekarski może być pomocny w zasypianiu miały miejsce w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Przeprowadzono je na osobach w podeszłym wieku, które nie tylko miały kłopoty z zasypianiem, ale chorowały na depresję, były rozdrażnione i unikały kontaktów społecznych. Po miesięcznej suplementacji waleriany niekorzystne objawy ustąpiły u większości badanych.

Udowodniono, że przyjmowanie waleriany wydłuża czas snu. Korzystne działanie kozłka lekarskiego jest widoczne przede wszystkim w przypadku bezsenności, która wynika z pobudzenia nerwowego, czy silnego napięcia. Pozwala on na lepszą regenerację organizmu w nocy. Jednocześnie u niektórych osób jego suplementacja powoduje nasilenie senności o poranku (co w większości przypadków jest działaniem niepożądanym).

Kozłek lekarski redukuje uczucie napięcia i niepokoju, pozwala się rozluźnić, co jest zdecydowane ważne przed pójściem spać. Zmniejsza on czas, który jest nam potrzebny do zaśnięcia, redukuje również ilość wybudzeń w ciągu nocy. Trzeba jednak podkreślić, że waleriana jest skuteczna jedynie w przypadku umiarkowanej bezsenności. Zdarzają się sytuacje, gdy jej działanie jest zbyt delikatne.

Warto podkreślić, że waleriana działa tylko i wyłącznie na osoby, które rzeczywiście mają problemy z zasypianiem. W przypadku, gdy one nie występują, osoba zażywająca preparat na bazie kozłka lekarskiego nie odczuje jego działania.

Waleriana pomaga w walce ze stresem

blankStres towarzyszy współczesnemu człowiekowi na co dzień, i często znacząco pogarsza jakość jego życia. Obecnie odczuwamy stres znacznie częściej niż nasi praprzodkowie. Trzeba pamiętać, że jest on niezwykle przydatnym mechanizmem, który pomógł nam przetrwać jako gatunkowi. Jednak kiedyś ludzie stresowali się w obliczu prawdziwego zagrożenia, które wbrew pozorom nie było tak częste. Stres ułatwiał im podjęcie decyzji o walce lub ucieczce. 

Obecnie ludzie stosunkowo rzadko stają w obliczu ryzyka utraty zdrowia i życia. Stresują się natomiast w sytuacjach, które nie mają większego wpływu na ich życie. Często podczas przymusowego postoju w korku odczuwamy silny stres, który może mieć negatywny wpływ na nasze zdrowie (choć obiektywnie patrząc na sytuację spóźnienie się do pracy nie będzie miało dramatycznych konsekwencji). 

Dzięki walerianie mamy szansę zminimalizować zgubny wpływ stresu na nasz organizm. Liczne badania dowodzą, że przyjmowanie ekstraktów z kozłka lekarskiego znacząco łagodzi uczucie niepokoju i pozwala reagować spokojniej na konfliktowe sytuacje.

Choć waleriana pomaga łagodzić stres i uczucie niepokoju, trzeba mieć świadomość, że w przypadku ataków lękowych kozłek lekarski nam nie pomoże. Tu potrzeba silniejszych leków, a często też psychoterapii.

Waleriana poprawia funkcje umysłowe

Regularne przyjmowanie preparatów zawierających walerianę zmniejsza stres i poprawia jakość snu. W efekcie ma ono pozytywny wpływ również na pamięć i koncentrację. Sen jest niezbędny do regeneracji ludzkiego organizmu, dlatego naturalne jest, że gdy dobrze się wysypiamy funkcjonujemy zdecydowanie lepiej.

W przeciwieństwie do innych leków nasennych (które często wywołują otępienie) waleriana nie ma negatywnego wpływu na koncentrację (dotyczy to również poranków).

W czym jeszcze pomoże nam waleriana?

Choć waleriana kojarzona jest przede wszystkim z korzystnym oddziaływaniem na układ nerwowy, trzeba zdawać sobie sprawę, że na tym jej zalety się nie kończą.

Preparaty na bazie kozłka lekarskiego były wykorzystywane do leczenia dolegliwości układu pokarmowego już przez medycynę ludową. Współczesna nauka potwierdza ich prozdrowotne właściwości. Kozłek lekarski pomaga w łagodzeniu schorzeń wątroby, śledziony, żołądka. Charakteryzuje się działaniem rozkurczowym, zwiększa wydzielanie śliny i soków żołądkowych.

Właściwości rozkurczowe i przeciwbólowe waleriany sprawiają, że może być ona stosowana w przypadku bolesnego miesiączkowania (działa ona na mięśnie gładkie, dzięki czemu niweluje bóle menstruacyjne). Warto wykorzystać ją także w przypadku silnego napięcia przedmiesiączkowego (PMS) – tu pomocne będzie działanie uspokajające kozłka lekarskiego.

Waleriana może się okazać bardzo pomocna również w łagodzeniu dolegliwości, które towarzyszą menopauzie.

Wszechstronny kozłek lekarski znajduje zastosowanie również w kosmetyce. Może on pomagać w przypadku nadmiernego przetłuszczania się skóry, niektórych chorób skórnych, a także łupieżu. Współcześnie ekstrakty z kozłka lekarskiego obecne są w wielu preparatach kosmetycznych. Ze względu na przyjemny zapach jest on używany jako składnik perfum, może również wzbogacać bukiet zapachowy kosmetyków.

Kozłek lekarski – skutki uboczne i przeciwwskazania

Trzeba zdawać sobie, że pomimo korzystnego oddziaływania na ludzki organizm waleriana może również powodować skutki uboczne. Są one obserwowane zwłaszcza w przypadku przekroczenia zalecanej dawki preparatów zawierających kozłek lekarski. Do typowych skutków ubocznych zaliczamy bezsenność, uczucie silnego niepokoju, a także bóle głowy. W przypadku części osób przyjęcie nadmiernej ilości waleriany może skutkować ospałością i uczuciem rozbicia kolejnego dnia. Jeżeli po przyjęciu waleriany odczuwamy choćby niewielkie skutki uboczne, w żadnym wypadku nie powinniśmy prowadzić samochodu.

Przeciwwskazaniem do przyjmowania waleriany jest alergia na kozłek lekarski. Zazwyczaj nie poleca się jej kobietom w ciąży i kobietom karmiącym piersią. Nie wiemy jednoznacznie, czy są niebezpieczne. Jak do tej pory nie dysponujemy wystarczającymi badaniami, które rozwiałyby wszelkie wątpliwości dotyczące bezpieczeństwa stosowania waleriany przez wyżej wymienione osoby. Zazwyczaj nie poleca się kozłka lekarskiego dzieciom, które nie ukończyły dwunastego roku życia.

Walerianę powinno się odstawić co najmniej dwa tygodnie przed planowaną operacją. Jest to konieczne, gdyż może ona oddziaływać na leki znieczulające.

Osoby przyjmujące leki stosowanie preparatów z kozłkiem lekarskim powinny uzgodnić z lekarzem (może on wchodzić w interakcje z niektórymi lekami).

Kozłka lekarskiego nie można przyjmować bez przerwy (w tym wypadku trzeba stosować się do zaleceń lekarza). Zbyt długa kuracja może doprowadzić do takich efektów niepożądanych jak zaburzenia wzroku, mdłości, palpitacje serca, zaburzenia trawienia, bezsenność, czy nadpobudliwość. W skrajnych przypadkach mogą pojawić się także reakcje alergiczne, czy uszkodzenie wątroby.

Ludzie w podeszłym wieku przy stosowaniu preparatów zawierających kozłek lekarski powinni zachować szczególną ostrożność (suplementacja powinna odbywać się wyłącznie pod kontrolą lekarza).

Waleriana – możliwe niepożądane interakcje

blankW trakcie suplementacji waleriany nie powinno się pić alkoholu (dotyczy to również napojów niskoprocentowych). Efektem połączenia kozłka lekarskiego z alkoholem jest nadmierne uczucie senności.

Nasilenie senności (a nawet niekorzystne przedłużenie snu) może mieć miejsce również wtedy, gdy połączymy walerianę z lekami uspokajającymi.

Kozłek lekarski nie powinien być przyjmowany łącznie z lekiem o nazwie alprazolam – waleriana przyspieszy jego rozkład w wątrobie, co może wiązać się z nasileniem skutków ubocznych. Generalnie waleriany nie powinno się przyjmować także w towarzystwie innych leków, które rozkładane są w wątrobie (będzie przyspieszała ich rozkład i nasilała możliwe negatywne skutki uboczne).

Kozłek lekarski – uprawa

Kozłek lekarski jest rośliną, która może być uprawiana w przydomowym ogrodzie. Ma on jednak dość duże wymagania glebowe – potrzebuje gleb żyznych, wapnowanych i przepuszczalnych. Stanowisko dla kozłka powinno być słoneczne, ewentualnie półcieniste. W większości wypadków roślina uprawiana jest z siewu do rozsadników, który ma miejsce w sierpniu. Do gruntu przesadza się ją zazwyczaj na przełomie września i października.

Waleriana nie lubi gleb suchych, jednak źle znosi także zastoje wodne. Z tego względu trzeba podlewać ją regularnie, ale nie przesadzać z ilością wody.

Do zabiegów pielęgnacyjnych zaliczamy odchwaszczanie, a także nawożenie. W drugim roku uprawy konieczne jest usunięcie kwiatostanów.

Surowiec zielarski zbiera się jesienią. Musi on zostać dokładnie oczyszczony, rozdrobniony, a następnie wysuszony.

Czy wiesz, że:

– Korzeń waleriany znajduje zastosowanie w kuchni – niekiedy dodaje się do zup i gulaszów. Wykorzystanie go w charakterze przyprawy korzystnie wpływa na trawienie.

– Kozłek lekarski jest składnikiem tak zwanej kocie trawy – ma ona odurzający wpływ na zwierzęta, a szczególnie na koty. Kocia trawa pozwala kotom się odprężyć, a także odstresować. W niektórych sklepach zoologicznych można nawet znaleźć zabawki dla zwierząt, w których znajduje się kocia trawa.

– Walerianę można łączyć z takimi ziołami jak melisa, szyszki chmielu, męczennica cielista, arcydzięgiel litwor, głóg, czy lukrecja gładka.

– Staropolska nazwa waleriany to “waldrian”.

– Nazwa ”waleriana” wywodzi się z języka łacińskiego i oznacza tyle co “być zdrowym”.

– Kozłek lekarski jest statystycznie najczęściej używanym ziołem na sen i uspokojenie.

– Waleriana jest potoczną nazwa kozłka lekarskiego. Jednak tak naprawdę to nazwa preparatów na bazie (tabletek, naparów, czy kropli) korzenia i kłączy tego zioła.

4.8/10 - (5 votes)
reklama

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Please enter your comment!
Please enter your name here