Szczaw to doskonale znana w kuchni polskiej roślina. Posiada on ciekawe walory smakowe, może również korzystnie wpływać na zdrowie. Czy jest szczaw? Jakie są jego wartości odżywcze? Czego możemy się spodziewać jedząc szczaw regularnie?
Co to jest szczaw?
Mianem szczawiu określamy niemal dwieście gatunków roślin, które zaliczane są do rodziny rdestowatych. Część z nich to chwasty, inne traktowane są jako warzywa. Gatunki jadalne to szczególnie szczaw ogrodowy, szczaw zwyczajny, czy szczaw tarczolistny. Z kolei szczaw kędzierzawy wykorzystywany ze względu na swoje prozdrowotne właściwości wykorzystywany jest w lecznictwie. W polskiej kuchni wykorzystuje się przede wszystkim szczaw zwyczajny (jest on wieloletnią rośliną osiągającą do metra wysokości). Roślinę tą można spotkać na całym świecie, zwłaszcza w klimacie umiarkowanym. Szczaw to bylina, która w sprzyjających warunkach może osiągnąć dwa metry wysokości. Jego korzenie wrastają głęboko w ziemię. Liście szczawiu są długoogonkowe i skrętoległe. Kwiaty są zebrane w groniaste lub wiechowate kwiatostany. Mogą przybierać barwę od żółtej po czerwoną. Owocem jest trójgraniasty, jednonasienny orzeszek. Niektóre gatunki szczawiu znajdują zastosowanie w kuchni. Szczaw uprawiany jest niekiedy w charakterze rośliny ozdobnej.
Szczaw – wartości odżywcze
Liście szczawiu są bogate w witaminy i minerały. W ich składzie można znaleźć duże ilości witamin z grupy B, a także witaminy A, C i E. Szczaw dostarcza nam takich minerałów jak potas, fosfor, magnez, żelazo, sód, wapń, krzem, czy cynk.
Znajdziemy w nim spore ilości błonnika, a także białko, pewne ilości węglowodanów i tłuszczów.
Zielony kolor zawdzięcza szczaw obecności chlorofilu. Obecne są w nim także karotenoidy, garbniki, związki fenolowe.
Niektóre gatunki szczawiu mogą zawierać flawonoidy (rutynę, hiperozyd, czy kwercytrynę), a także glikozydy antrachinowe, do których zaliczamy emodynę, nepotynę i chryzofanol.
Szczaw to również kwas szczawiowy (szczawian potasu jednowodny), który ma niekorzystny wpływ na zdrowie, gdyż wiąże wapń sprawiając, że organizm nie może przyswoić tego pierwiastka.
Szczaw – wpływ na zdrowie
Dzięki wysokiej zawartości witaminy C szczaw jest w stanie znacząco przyspieszyć gojenie się ran, jest pomocny w leczeniu oparzeń, owrzodzeń i innych problemów skórnych. Zabezpiecza on skórę przed przebarwieniami, może też rozjaśniać przebarwienia już istniejące. Już w starożytności zauważono, że może on przeciwdziałać szkorbutowi. Napary ze szczawiu lancetowatego nadają się do stosowania zewnętrznego – na przykład na trudno gojące się rany, owrzodzenia czy oparzenia (można przygotować z niego okłady, a także przemywać nim podrażnioną skórę).
Szczaw wykazuje pozytywny wpływ na funkcjonowanie układu pokarmowego – może poprawiać apetyt, leczyć biegunki (zawarte w szczawiu garbniki mają działanie ściągające na błony śluzowe jelita grubego) i chronić przed zaparciami. Reguluje on pracę woreczka żółciowego i wątroby.
Część gatunków szczawiu charakteryzuje się właściwościami przeciwgrzybiczymi i antybakteryjnymi (szczaw może hamować między innymi wzrost bakterii Chlamydia pneumoniae).
Szczaw zawiera duże ilości przeciwutleniaczy, które korzystnie wpływają na pracę układu immunologicznego. Może on zmniejszać prawdopodobieństwo zachorowania na choroby nowotworowe, pomaga w leczeniu stanów zapalnych górnych dróg oddechowych (pomaga leczyć kaszel różnego pochodzenia) i zatok. Przeciwutleniacze spowalniają również procesy starzenia się skóry (jak i całego organizmu).
Duża ilość karotenoidów sprawia, że liście szczawiu mogą poprawiać funkcjonowanie narządu wzroku i zapobiegać niektórym chorobom oczu.
Dzięki licznym prozdrowotnym związkom szczaw może chronić nawet przed chorobami układu sercowo-naczyniowego. Szczaw działa krwiotwórczo i moczopędnie. Zawarty w jego liściach chlorofil ułatwia oczyszczanie organizmu z toksyn.
Napar ze szczawiu sprawdza się do płukania jamy ustnej – pomaga on w usuwaniu owrzodzeń i ran, które trudno się goją. Natomiast herbatkę ze szczawiu poleca się niekiedy w leczeniu wątroby i nerek.
Szczaw na odchudzanie
Nie ma przeciwwskazań (o ile nie znajdujemy się w grupie osób, która z względów zdrowotnych nie może go spożywać), żeby od czasu do czasu jeść szczaw na diecie odchudzającej. Jest on niskokaloryczny – w 100 g świeżych liści znajduje się około 20 kcal. Szczaw może zmniejszać obrzęki (wykazuje on działanie moczopędne), a także łagodzić dolegliwości układu trawiennego (są one częstym problemem osób odchudzających się). Dzięki zawartości chlorofilu ułatwia on usuwanie z organizmu toksyn (często to nadmiar toksyn sprawia, że waga stoi w miejscu), a także przyspiesza przemianę materii.
Ze szczawiem trzeba jednak uważać podczas odchudzania, gdyż może on pobudzać apetyt (na czym podczas stosowania diety redukcyjnej nam nie zależy).
Przeciwwskazania do spożywania szczawiu
O ile szczaw w umiarkowanych ilościach może mieć pozytywny wpływ na zdrowie wielu osób, spożywanie dużych jego ilości jest zabronione. Dzieje się tak dlatego, że liście szczawiu zawierają kwas szczawiowy, który posiada zdolność do wiązania wapnia (w efekcie zaburza równowagę minerałów w organizmie). Trzeba zdawać sobie sprawę, że dużymi ilościami szczawiu można się zatruć. Do objawów zatrucia zaliczamy między innymi nudności i wymioty, biegunki, wykwity skórne. Może dojść również do uszkodzenia nerek, czego objawem będzie większa lub mniejsza obecność krwi w moczu. Spożycie zbyt dużej ilości szczawiu może doprowadzić do powstawania obrzęków, skąpomoczu, zmniejszenia krzepliwości krwi, osłabienia akcji serca, obniżenia ciśnienia tętniczego.
Szczawiu nie powinny spożywać osoby zmagające się z chorobami nerek, reumatyzmem, Chorobami pęcherzyka żółciowego, osteoporozą (wapń jest potrzebny do zachowania zdrowia kości). W żadnym wypadku nie powinny jeść szczawiu osoby z niedoborami wapnia. Nie jest on zalecany dzieciom i kobietom w ciąży.
Alergia na pyłek szczawiu
Warto mieć świadomość, że pyłki szczawiu mogą być poważnym problemem dla osób, które mają na nie alergię. Niestety roślina ta pyli stosunkowo długo – rozpoczyna w maju, kończy natomiast w sierpniu.
Alergia na pyłki szczawiu objawia się między innymi:
– bólami głowy,
– charakterystycznym katarem alergicznym,
– alergicznym zapaleniem spojówek (jego objawami są swędzenie i łzawienie oczu),
– a czasem także astmą.
W wielu przypadkach ulgę może przynieść stosowanie leków przeciwalergicznych.
Zastosowanie szczawiu w kuchni
W polskiej kuchni najchętniej wykorzystywany jest szczaw zwyczajny. Można przygotowywać z niego zupy, dodawać do sałatek, czy sosów. Szczaw można dodawać do zielonych koktajli (warto mieszać go z innymi zielonymi warzywami), a nawet do jajecznicy. Zielone liście szczawiu wykorzystuje się czasem jako farsz do pierogów, czy dodatek do kanapek.
W Polsce zdecydowanie najpopularniejszą potrawą ze szczawiu jest zupa szczawiowa. Z kolei we Francji liście szczawiu są bazą do sosu, który dobrze komponuje się z mięsem i rybami.
Zanim kupimy szczaw, uważnie przyjrzyjmy się jego liściom – muszą być jędrne i posiadać jednolity kolor (nie powinno być na nich żadnych plam, czy przebarwień). Przed spożyciem trzeba je bardzo dokładnie umyć.
Do potraw ze szczawiu często dodaje się jajka, jogurt naturalny, śmietaną, czy maślankę – są one w stanie skutecznie hamować niekorzystny wpływ kwasu szczawiowego na organizm.
Pamiętajmy, że nie powinno się łączyć szczawiu z innymi roślinami zawierającymi kwas szczawiowy – na przykład ze szpinakiem, botwinką, czy rabarbarem.
Z liści szczawiu warto jest przygotować przetwory (szczególnie przecier), z których będziemy korzystać zimą.
Jak zrobić zupę szczawiową?
Zupa szczawiowa jest jedną z najpopularniejszych potraw w kuchni polskiej. Jest ona orzeźwiająca, dlatego chętnie spożywa się ją latem (również ze względu na łatwość zakupu świeżych liści szczawiu). Składniki, które będą nam potrzebne do przygotowania zupy szczawiowej to:
– pęczek świeżego szczawiu (jeżeli nie możemy go dostać, w ostateczności sprawdzi się też szczaw w słoiku – przed użyciem koniecznie przeczytajmy jego skład),
– trzy ziemniaki,
– włoszczyzna,
– trzy ugotowane na twardo jajka,
– pół opakowania jogurtu naturalnego,
– oliwa z oliwek,
– mąka,
– liście laurowe, koperek, pieprz, sól, ziele angielskie.
Włoszczyznę i ziemniaki myjemy, obieramy, kroimy, a następnie zalewamy wodą i gotujemy do miękkości. Szczaw dokładnie myjemy, odcinamy łodygi i drobno kroimy. Wrzucamy szczaw i przyprawy do gotującej się zupy i gotujemy jeszcze przez około dziesięć-piętnaście minut. Kolejnym krokiem jest jej zabielenie jogurtem i mąką (mąkę rozrabiamy w jogurcie). Na koniec dodajemy koperek.
Zupę szczawiową należy podawać z jajkiem na twardo.
Szczaw – uprawa
Szczaw jest zdrowy i smaczny, dlatego warto pomyśleć o posadzeniu go w przydomowym ogrodzie. Argumentem przemawiającym na jego korzyść jest łatwość w uprawie. Co więcej jest on rośliną wieloletnią, dlatego nie będziemy zmuszeniu co roku ponawiać upraw.
Istnieje wiele odmian szczawiu, a ten, który najczęściej wykorzystuje się w polskich kuchniach to szczaw zwyczajny.
Roślina ta dobrze czuje się na stanowiskach słonecznych i półcienistych. Idealna gleba jest żyzna, próchnicza i bogata w azot. Odczyn pH powinien być lekko kwaśny.
Szczaw wykazuje wysoką odporność na działanie niskich temperatur, nie są mu straszne mrozy. Jednak w czasie upałów trzeba pamiętać o jego regularnym podlewaniu.
Zaleca się usuwanie kwiatostanów szczawiu (pogarszają one walory smakowe rośliny). Latem dobrze jest nisko przyciąć szczaw.
W przypadku szczawiu najlepiej sprawdza się wysiew nasion prosto do gruntu. Najlepszy czas na sadzenie tej rośliny to przełom kwietnia i maja, choć możemy to zrobić nawet w sierpniu. Rzędy powinny być oddalone od siebie o co najmniej trzydzieści centymetrów, a odstęp pomiędzy roślinami w rzędzie to piętnaście centymetrów (pamiętajmy, że szczaw będzie się intensywnie rozrastał).
Starsze rośliny można także rozmnażać przez podział rozrośniętej kępy (najlepiej zrobić to jesienią).
Pierwszych zbiorów można dokonać już po trzech miesiącach od wysiewu (liście najsmaczniejsze są wczesną wiosną – wówczas są też najzdrowsze, bo zawierają najmniejsze ilości kwasów).
Szczaw jest wyjątkowo odporny na szkodniki i choroby roślin, co zdecydowanie ułatwia jego uprawę.
Czy wiesz, że:
– Szczaw jest rośliną żywicielską gąsienicy motyla czerwończyk żarek.
– Bydło nie żywi się szczawiem, dlatego nie powinien on znajdować się w sianie.
– Przy pomocy liści szczawiu można usuwać zabrudzenia z wikliny, srebra, czy pościeli. Są one skuteczne w wywabianiu plam z pleśni, atramentu i rdzy.
– W celach ozdobnych uprawia się szczaw polny, szczaw tarczolistny, szczaw alpejski, czy szczaw lancetowaty.
– W Polsce rośnie aż szesnaście gatunków szczawiu, z czego najpopularniejszy jest szczaw zwyczajny.
– Za charakterystyczny smak szczawiu odpowiedzialny jest kwas szczawiowy i jego rozpuszczalne sole.
– Medycyna ludowa zalecała wkraplanie surowego soku szczawiu do ucha w celu zmniejszenia stanów zapalnych.
