Selen jest pierwiastkiem, który w przyrodzie występuje w śladowych ilościach. Jest nam niezbędny, gdyż bez niego ludzki organizm nie jest w stanie funkcjonować prawidłowo. Jakie właściwości ma selen? Czy można go przedawkować? Jakie są efekty jego długotrwałego niedoboru? Które produkty spożywcze zawierają największe ilości selenu?
Co to jest selen?
Mianem selenu określamy pierwiastek chemiczny z grupy niemetali. Został on odkryty już w 1817 roku przez szwedzkiego chemika – Berzeliusa. Ma on ogromne znaczenie biologiczne, jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu. Jest on potrzebny do tworzenia glutationu, który jest bardzo silnym przeciwutleniaczem. Selen ma duży wpływ na pracę tarczycy, a także funkcjonowanie ludzkiego układu oddechowego. Jest również kluczowy dla sprawnego działania układu nerwowego. Pierwiastek ten zwiększa płodność, chroni przed chorobami nowotworowymi, zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia reumatoidalnego zapalenia stawów. Zarówno niedobór, jak i nadmiar selenu są niebezpieczne dla ludzkiego zdrowia. Selen jest obecny w wielu produktach spożywczych, choć jego ilości są zależne od miejsca ich pochodzenia (gleby w Polsce są bardzo ubogie w ten pierwiastek). Dużych jego ilości dostarczają nam między innymi orzechy brazylijskie.
Jakie właściwości ma selen?
Selen to pierwiastek, który spełnia w organizmie człowieka wiele ważnych zadań. Wchodzi on w skład około dwudziestu enzymów – przede wszystkim peroksydazy glutationowej, która charakteryzuje się silnym działaniem antyoksydacyjnym. Jest on bardzo ważny dla prawidłowej pracy tarczycy, gdyż uczestniczy w syntezie, aktywacji i metabolizmie hormonów tarczycowych. Zmniejsza on również ryzyko zachorowania na choroby układu sercowo-naczyniowego i nerwowego (jest wykorzystywany między innymi w leczeniu depresji). Działa on przeciwzapalnie (z tego względu łagodzi objawy reumatoidalnego zapalenia stawów), obniża toksyczność metali ciężkich (rtęci, arsenu, kadmu, ołowiu i talu).
Jakie skutki ma niedobór selenu?
Stosowanie zróżnicowanej diety pozwala zazwyczaj pokryć dzienne zapotrzebowanie organizmu na selen. Niedobory stwierdza się przede wszystkim u osób, które stosują restrykcyjne diety (zwłaszcza głodówki odchudzające) lub odżywiają się monotonnie. W grupie zwiększonego ryzyka znajdują się również osoby żywione pozajelitowo, cierpiące na zaburzenia wchłaniania pokarmów z przewodu pokarmowego, a także po operacjach jelit.
Niedobory selenu są bardzo często odnotowywane w Chinach – gleby są tam szczególnie ubogie w ten pierwiastek.
Zbyt małe stężenie selenu jest charakterystyczne dla osób z AIDS, mukowiscydozą, reumatoidalnym zapaleniem stawów, ostrym zapalaniem trzustki, chorobami naczyń krwionośnych, retinopatią cukrzycową, niewydolnością nerek, fenyloketonurią, chorobami o podłożu autoimmunologicznym, a także chorobami układu nerwowego takimi jak depresja.
Kiedy cierpimy na niedobór selenu, jesteśmy bardziej narażeni na choroby tarczycy. Niedobór selenu w ciąży zwiększa prawdopodobieństwo urodzenia dziecka chorego na kretynizm. Osoby, u których stwierdza się długotrwały niedobór selenu są szczególnie narażone na rozwój chorób nowotworowych.
Zagrożenia wynikające z przedawkowania selenu?
Kiedy badania krwi wykażą u nas niedobór selenu, często pierwszym odruchem jest sięganie po suplementy diety zawierające ten pierwiastek. Jest to poważny błąd, gdyż nadmiar selenu jest równie niebezpieczny jak jego niedobór. Nie powinniśmy się obawiać, jeżeli stosujemy dietę zawierającą produkty szczególnie bogate w selen. Jednak suplementacja powinna odbywać się tylko i wyłącznie pod kontrola lekarza.
Długotrwałe nadużywanie suplementów diety zawierających selen może przyspieszyć rozwój choroby nowotworowej. Zazwyczaj jednak obserwujemy mniej groźne, choć także uciążliwe rezultaty niewłaściwej suplementacji.
Kiedy regularnie przyjmujemy duże ilości suplementów diety zawierających selen, prawdopodobnie wystąpią u nas zaburzenia układu nerwowego takie jak nerwowość, niestabilność emocjonalna, depresja.
Zatrucie selenem, czyli selenoza może spowodować nadmierne wypadanie włosów, a także łamliwość i kruchość paznokci. Inne charakterystyczne objawy to nadmierne pocenie się, czosnkowy oddech, nudności i wymioty, metaliczny posmak w ustach, bóle stawów, zmiany skórne.
Selen w produktach spożywczych
Zawartość selenu w poszczególnych produktach spożywczych (zwłaszcza tych pochodzenia roślinnego) jest bardzo niestabilna, ponieważ zależy od tego w jakich ilościach występował on w glebie.
Duże ilości tego pierwiastka można zazwyczaj znaleźć w żywności, która jest bogata w białko. Selen jest obecny w rybach (zwłaszcza tuńczyku i łososiu), mięsie i jego przetworach (przede wszystkim w podrobach). Selen jest obecny także w jajach, mleku i jego przetworach – choć jego ilości są zależne od tego jakimi paszami karmione były zwierzęta. Z produktów pochodzenia roślinnego należy wymienić orzechy brazylijskie, suche nasiona roślin strączkowych, czosnek.
Selen można znaleźć także w ryżu, czy pełnoziarnistym pieczywie.
Jakich ilości selenu potrzebujemy?
Zapotrzebowanie na selen nie jest stałe i zmienia się w ciągu całego naszego życia. Inne ilości potrzebne są kobietom, inne mężczyznom.
Optymalna ilość dla niemowląt to 15-20 μg selenu w ciągu doby. Dla dzieci pomiędzy pierwszym a trzecim rokiem życia – 20 μg. Zapotrzebowanie na ten pierwiastek wzrasta od czwartego do dziewiątego roku życia i wynosi 30 μg. Dawka odpowiednia dla chłopców od dziesiątego do dwunastego roku życia to 40 μg. Chłopcy pomiędzy trzynastym a osiemnastym rokiem życia potrzebują około 55 μg selenu dziennie.
Zapotrzebowanie dziewcząt od dziesiątego do dwunastego roku życia to 40 μg. Od trzynastego do osiemnastego roku życia dawka zwiększa się do 55 μg. Zarówno dorośli mężczyźni, jak i dorosłe kobiety potrzebują około 55 μg selenu w ciągu doby. Kobiety w ciąży potrzebują 60 μg tego pierwiastka, natomiast kobiety karmiące – 70 μg.
Ciekawy post nie brałam tego pod uwagę jaki jaki skład w produktach