Już w latach 30. ubiegłego stulecia odkryto, że szczury spożywające mniej kalorii niż ich pobratymcy żyją dłużej . Dziś, coraz liczniejsza grupa badaczy skłania się ku temu, że ograniczenie ilości jedzenia sprzyja także i ludziom. Niestety, jemy coraz więcej, ale niekoniecznie to, co powinniśmy.
My, Europejczycy żyjemy w czasach sytości. Jemy, a nawet przejadamy się na co dzień. Tyjemy też na potęgę. Nawet co ósma osoba na świecie jest otyła, jeszcze większa grupa ma „tylko” nadwagę”[1]. Ogromna liczba ludzi uzależnionych jest od cukru, którego spożywamy nawet 250 razy więcej niż nasi przodkowie[2].
Pochylając się nad historią ludzkości dostrzeżemy, że nasi praprzodkowie od zarania dziejów musieli mierzyć się z okresami głodu. Towarzyszył on im niemal na co dzień. Do wystarczającej ilości żywności mamy dostęp zaledwie od jakichś 10 tysięcy lat i to nie wszyscy. Chociaż genetycznie przystosowujemy się do rozmaitego pożywienia, tolerujemy np. laktozę, to organizm nadal nie radzi sobie z nadmiarem węglowodanów i tłuszczy. A głodu boimy się jak ognia. Jednak może on być naszym dużym sprzymierzeńcem.
Zdrowe niedojadanie
Człowiek jest świetnie przystosowany, by znosić okresy głodu. Chronić przed nimi należy jedynie dzieci, bo te rozwijając się, potrzebują odpowiedniej ilości energii i dobrze zbilansowanych składników odżywczych. Wśród otyłych osób, także najmłodszych, wcale nie brakuje prawdziwie zagłodzonych – takich, które mają nadmiar tłuszczu, wagę wielokrotnie wyższą od pożądanej, a w organizmie brakuje im najbardziej podstawowych witamin i mikroelementów.
Jeśli chodzi o ludzi dorosłych, posty i głodówki mogą być bardzo pożądane. Okazuje się bowiem, że jednym z najskuteczniejszych sposobów na przedłużenie życia jest ograniczenie liczby spożywanych kalorii.
Zbadano społeczności, w których żyje najwięcej stulatków i okazało się, że nie dość, że odżywiają się stosunkowo zdrowo i naturalnie, to jedzą o 20-30 proc. mniej, niż wskazuje ich dzienne zapotrzebowanie kaloryczne – od 1200 do 1800 kcal[3].
Jak to działa?
Współcześni naukowcy zabrali się za badanie tego fenomenu. Jedną z hipotez przedstawił Amerykanin – profesor gerontologii i nauk biologicznych Valter Longo, badający starzenie się organizmu. Z jego badań wynika, że czym mniej organizm wytwarza IGF-1, czyli insulinopodobnego czynnika wzrostu, tym słabiej komórki się dzielą, bo organizm spowalniając produkcję nowych, zabiera się za naprawę tych, które są. Oczywiście IGF-1 jest niezbędny człowiekowi, bo m.in. w okresie, gdy jeszcze rośnie, jego niedobór może spowodować karłowatość. Natomiast u dorosłego, przeprowadzającego regularnie posty czy głodówki, obniżenie ilości tego czynnika wprowadza organizm w tryb naprawczy, czyli potencjalnie wydłuża życie. „Myszy i ludzie z niedoborem receptora hormonu wzrostu IGF-1 wykazują znaczną redukcję chorób związanych z wiekiem” – twierdzi prof. Longo[4].
Z kolei, jedno z badań przeprowadzonych przez Massachusetts Institute of Technology wykazało, że w trakcie długotrwałego postu większość energii, zamiast brakującej glukozy, zapewniają kwasy tłuszczowe. Dają przy tym komórkom macierzystym bodziec do naprawy uszkodzonych tkanek. Tak przebiega tzw. ketoza. Post wpływa też dobroczynnie na jelita.[5]
Nobel za autofagię
Kolejnym dowodem na to, że okresowe głodowanie sprzyja zdrowiu i długowieczności są badania nad autofagią, czyli „samozjadaniem” komórek. Za rozpracowanie jej mechanizmu japoński uczony Yoshinori Ohsumi otrzymał nagrodę Nobla w 2016 roku. Autofagia polega na odpowiednim przetwarzaniu przez komórkę jej zbędnych, obumarłych lub uszkodzonych elementów, tak, by wykorzystać je później do produkcji nowych struktur wewnątrzkomórkowych – organelli. Dzięki temu nie dochodzi też do stanu zapalnego tkanki czy całego narządu. Te, robione w organizmie, porządki hamują m.in. procesy starzenia, ale też zapobiegają wielu chorobom, takim jak nowotwory, choroby krążenia, Parkinson, cukrzyca typu II i wiele innych. Gdy autofagia z jakiegoś powodu jest zaburzona, zaczynamy chorować. Sam proces w szczególny sposób aktywujemy, nie dostarczając organizmowi wystarczającej ilości kalorii, białek i tłuszczy.
Jedzenie na zdrowie
Wciąż wielu lekarzy i dietetyków nie jest przekonanych do głodówek. Inni za to już leczą swoich pacjentów stosując posty. Wśród ludzi półgłodówki (najczęściej posty warzywno-owocowe) i głodówki o wodzie, stają się coraz bardziej popularne. I te dłuższe i krótkie. Modne od jakiegoś czasu są też tzw. okna żywieniowe (Intermittent Fasting), polegające na krótkookresowych okresach wstrzymywania się od jedzenia. Najczęstszy podział to 16 godzin całkowitego postu i 8 godzin „okna” czyli spożywania ilości kalorii zgodnie z dziennym zapotrzebowaniem organizmu.
Jednak decydując się na dłuższy post czy głodówkę, warto pomyśleć o wyjeździe do wyspecjalizowanego ośrodka, gdzie nad zdrowiem poszczącego czuwa lekarz, a posiłki serwuje wyspecjalizowany w tego typu dietach, kucharz. Pobyt w nich nie należy, niestety, do najtańszych, więc w tym przypadku nasze konto bankowe nie powinno świecić pustkami.
Prawie każdy może okresowo głodować. Tylko kobiety w ciąży oraz karmiące, dzieci w okresie wzrostu i dojrzewania, osoby z nadczynnością tarczycy, czy wycieńczone chorobami, muszą zrezygnować z poszczenia. Pozostali – jeśli decydują się na wielotygodniowy post – powinni się przebadać. Najważniejsze jednak, by na co dzień po prostu mądrze się odżywiać, ograniczając lekko kalorie. Wszak ci najbardziej długowieczni spożywają ich nieco mniej niż przeciętny – współczesny człowiek.
Autor: Dr Janusz Grobicki
[1] https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight (19.08.2020)
[2] https://www.rynekzdrowia.pl/Polityka-zdrowotna/Jemy-juz-250-razy-wiecej-cukru-niz-nasi-przodkowie-Polski-podatek-od-grzechu-coraz-blizej,199016,14.html (19.08.2020)
[3] http://instytut.qtf.com.pl/co-jedza-stulatkowie-.html (19.08.2020)
[4] https://www.sciencedaily.com/releases/2018/05/180503142852.htm (19.08.2020)
[5] Massachusetts Institute of Technology. „Fasting boosts stem cells’ regenerative capacity: A drug treatment that mimics fasting can also provide the same benefit, study finds.” ScienceDaily. ScienceDaily, 3 May 2018. <www.sciencedaily.com/releases/2018/05/180503142852.htm>. (19.08.2020)
