Mak na co dzień gości w naszych kuchniach. Dodaje się go do pieczywa, a także słodkich wypieków, czy świątecznej kutii. Jego właściwości doceniono już w czasach starożytnych. Warto zdawać sobie sprawę, że jest on nie tylko smaczny, ale również zdrowy (pod warunkiem, że nie będziemy jeść go w nadmiarze). Jakie składniki odżywcze znajdziemy w maku? W jaki sposób roślina ta oddziałuje na nasze zdrowie? Czy każdy może spożywać mak?
Co to jest mak?
Mianem maku określamy jednoroczną lub dwuletnią roślinę oleistą, która zaliczana jest do rodziny makowatych. Ogromna większość gatunków maku (a jest ich około stu) rośnie na półkuli północnej. Mak może osiągnąć ponad metr wysokości. Jego liście są pierzastodzielne, ewentualnie niepodzielne, w większości wypadków owłosione. Kwiaty są duże (mogą osiągać nawet do szesnastu centymetrów średnicy), a ich kolor jest bardzo zróżnicowany – najczęściej spotyka się odcienie czerwieni i pomarańczowego, choć występują również okazy różowe, ciemno-purpurowe, fioletowe, a nawet żółte. Owocem jest wielonasienna torebka nazywana potocznie makówką, która zawiera dużą ilość nasion. Nasiona maku charakteryzują się wysoką zawartością witamin i minerałów, a także nienasyconych kwasów tłuszczowych. Odmiana o nazwie mak lekarski jest wykorzystywana do produkcji morfiny, opium, czy heroiny. Roślina ta posiada również liczne właściwości prozdrowotne.
Jakie wartości odżywcze ma mak?
Mak jest bardzo dobrym źródłem witamin – zarówno tych rozpuszczalnych, jak i nierozpuszczalnych w tłuszczach. W jego nasionach znajdziemy witaminę C, witaminy z grupy B, a także witaminy E, A i D. Zawiera on także związki mineralne takie jak:
- potas,
- wapń (100 g maku pokrywa nasze dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek w stu czterdziestu procentach),
- mangan,
- cynk,
- fosfor,
- żelazo,
- magnez,
- i miedź.
Ziarna maku są tłuste. Olej makowy zawiera pokaźne ilości nienasyconych kwasów tłuszczowych (są to przede wszystkim kwasy omega-6).
Nasiona maku są bogatym źródłem roślinnego białka, dlatego ich spożywanie poleca się osobom na diecie wegańskiej, a także osobom aktywnym fizycznie.
Mak jest ponadto doskonałym źródłem błonnika (w 100 g znajduje się aż 20 procent błonnika), co sprawia, że po jego spożyciu przed długi czas odczuwamy sytość.
Nasiona maku zawierają również niewielkie (nie zagrażające zdrowiu) ilości alkaloidów opium.
Jak mak wpływa na nasze zdrowie?
Spożywanie maku ma w większości przypadków pozytywny wpływ na zdrowie człowieka. Zaspokaja on (przynajmniej częściowo) nasze zapotrzebowanie na witaminy i minerały, dlatego dzięki niemu jesteśmy w stanie uniknąć niebezpiecznych w skutkach niedoborów.
Wysoka zawartość wapnia, a także zawartość fosforu sprawia, że chroni on kości. Włączenie go na stałe do menu może zmniejszyć prawdopodobieństwo zachorowania na osteoporozę. Z powyższych względów jedzenie maku rekomendowane jest dzieciom, a także kobietom przechodzącym menopauzę.
Jedzenie maku wspiera funkcjonowanie układu nerwowego. Dzieje się tak ze względu na obecność minerałów takich jak wapń, żelazo, magnez, czy miedź, a także witamin z grupy B. Regulują one funkcjonowanie neuroprzekaźników, poprawiając tym samym naszą sprawność intelektualną. Dzięki nim cieszymy się lepszą pamięcią i koncentracją. Lepiej również reagujemy na sytuacje stresowe.
Minimalne ilości morfiny, papawiryny, a także kodeiny nie mają działania uzależniającego. Pozwalają się natomiast rozluźnić, ułatwiają zasypianie i sprawiają, że jesteśmy bardziej odporni na ból.
Po mak powinny sięgnąć osoby zmagające się z dolegliwościami skórnymi, a także ci, którzy pragną poprawić kondycję swojej skóry. Pomoże im w tym zawarta w niebieskich nasionach witamina E, a także cynk, miedź, czy nienasycone kwasy tłuszczowe. Roślina działa przeciwzapalnie, poprawia też nawilżenie skóry.
Drobne nasiona maku bardzo korzystnie oddziałują na ludzki układ pokarmowy. Właściwości lecznicze wynikają z dużej ilości błonnika. Błonnik pokarmowy pęcznieje w żołądku zapewniając nam uczucie sytości, chroni przed dolegliwościami takimi jak wzdęcia, czy zaparcia. Co więcej zmniejsza wchłanianie tłuszczu z pożywienia i pomaga oczyścić organizm z toksyn.
Mak jest dobrym wyborem również wtedy, kiedy zależy nam na wzmocnieniu odporności. Za jego sprawą stajemy się bardziej odporni na infekcje (ma on właściwości antybakteryjne), a nasze ciało szybciej się regeneruje. Ze względu na wysoką zawartość żelaza chroni on nas przed anemią.
Wytwarzany z niebieskich ziaren olej makowy działa ochronnie na nerki i wątrobę, przyspiesza również gojenie się ran. Spożywanie maku może obniżyć poziom złego cholesterolu, zwiększyć natomiast stężenie cholesterolu dobrego.
Mak na odchudzanie
Osoby odchudzające się nie powinny rezygnować z maku, gdyż ma od dobroczynny wpływ na organizm. Należy jednak spożywać go w umiarkowanych ilościach, gdyż jest on wysoko kaloryczny. W 100 g niebieskich nasion znajduje się około 480 kcal – warto to uwzględnić przed wprowadzeniem ich do naszego menu.
Umiarkowane ilości maku mają dobry wpływ na organizm osoby odchudzającej się ze względu na wysoką zawartość witamin i minerałów, a także błonnika. Błonnik pokarmowy zapewnia nam długotrwałą sytość, dzięki czemu mamy mniejszą ochotę na kaloryczne przekąski pomiędzy posiłkami. Co więcej przyczynia się on do zmniejszenia ilości tłuszczu wchłanianego z pożywieniem, przez co nasze potrawy stają się mniej tuczące. Zawarty w maku potas zapobiega natomiast nadmiernemu magazynowaniu wody w organizmie.
Rodzaje maku
Możemy się spotkać z różnymi rodzajami maku. Najpopularniejsze to mak niebieski – to odmiana, którą wykorzystuje się w kuchni (makowce, kutia, pieczywo). W Polsce można się spotkać również z makiem białym – charakteryzuje się on delikatnym smakiem, jest znany przede wszystkim dlatego, że wykorzystuje się go do produkcji rogali świętomarcińskich.
Mak polny ze względu na swoje walory lecznicze został doceniony przez medycynę ludową (choć współcześnie ma on niewielkie zastosowanie w medycynie). Niekiedy wykorzystuje się go także w kosmetyce. Mak lekarski to odmiana, która budzi wiele kontrowersji, gdyż wytwarza się z niej opium (służy od do produkcji takich leków jak morfina, czy kodeina; jest ponadto bazą dla produkcji heroiny).
Mak lekarski a produkcja leków
Mak lekarski wykorzystywany jest do produkcji leków, gdyż jest w stanie silnie oddziaływać na układ nerwowy. Sok mleczny, który pozyskiwany jest z jego torebki, a następnie suszony to opium.
Z tego rodzaju maku wytwarza się między innymi morfinę, która charakteryzuje się niezwykle silnym działaniem przeciwbólowym i uspokajającym. Stosuje się ją między innymi na oddziałach onkologicznych. Innym lekiem produkowanym z maku jest kodeina, która również posiada działanie przeciwbólowa i uspokajające, a dodatkowo hamuje odruch kaszlu. Papaweryna to kolejny lek, który jest z kolei odpowiedzialny za blokowanie skurczu mięśni gładkich układu pokarmowego. Jest ona zalecana w przypadku kolki wątrobowej, jelitowej, pomaga także w przypadku skurczów jelit. Narkotyna pobudza ośrodek oddechowy, a ponadto posiada właściwości przeciwkaszlowe.
Mak – przeciwwskazania
Dużych ilości maku nie powinny spożywać kobiety w ciąży, a także dzieci poniżej drugiego roku życia. Nie oznacza to jednak, że kobiety w ciąży muszą rezygnować z ulubionego pieczywa z makiem. Tak niewielkie jego ilości nie powinny być szkodliwe. Jednocześnie odradza się jedzenia ciast typu makowce, gdyż są one ciężkostrawne.
Zanim sięgniemy po mak, powinniśmy zdawać sobie sprawę, że wchodzi on w interakcje z niektórymi lekami. Jeżeli przyjmujemy leki i mamy w planach przygotowanie potrawy z dodatkiem dużej ilości maku – lepiej skonsultujmy się z lekarzem.
Jedzenie dużych ilości maku jest odradzane osobom odchudzającym się, gdyż należy on do produktów wysokokalorycznych.
Pamiętajmy również o tym, że mak zawiera duże ilości błonnika. Błonnik wpływa korzystnie na nasz organizm pod warunkiem, że spożywamy go w umiarkowanych ilościach. W nadmiarze może utrudnić wchłanianie witamin i minerałów, a także doprowadzić do dolegliwości układu trawiennego. Warto o tym pamiętać, gdyż jego doskonały smak sprawia, że mamy tendencje do spożywania go w dużych ilościach.
Czy wiesz, że:
- Mak jest ważnym składnikiem polskich świątecznych potraw takich jak kutia, czy poznańskie rogale świętomarcińskie.
- 1 gram maku to około trzy tysiące trzysta ziarenek.
- Jeżeli będziemy moczyć mak w wodzie o temperaturze około 60 stopni Celsjusza, zmniejszymy zawartość w nim kodeiny i morfiny o połowę.
- Mak w starożytności symbolizował płodność, obfitość i sen.
- Starożytni Słowianie spożywali dania z makiem w Zaduszki, gdyż wierzyli, że jest on pokarmem zmarłych.