Jarzębina występuje powszechnie na całym terytorium Polski. Dla wielu z nas jest symbolem jesieni. Z jej owoców dzieci robią korale, jest często wykorzystywana jako ozdoba naszych mieszkań. Często jednak nie zdajemy sobie sprawy z leczniczych właściwości tej rośliny, a szkoda, gdyż może ona zdziałać wiele dobrego dla naszego zdrowia. Dlaczego warto poznać jarzębinę bliżej?
Co to jest jarzębina?
Jarzębina (właściwie jarząb zwyczajny lub jarząb pospolity) to wieloletnia roślina, którą zaliczamy do rodziny różowatych. Ma ona postać drzewa lub krzewu, który jest w stanie osiągnąć piętnaście metrów wysokości. Liście jarzębiny są nieparzysto-pierzaste. Białe kwiaty zebrane są w gęste, a także owłosione podbaldachy – kwitną one od maja do czerwca. Jarzębina posiada charakterystyczne czerwone, kuliste owoce, które pojawiają się zazwyczaj od lipca do października. Jarzębina występuje w Polsce, na Syberii, a także w Azji Południowo-Zachodniej. Można ją spotkać w lasach, przy drogach, w zaroślach, czy w parkach. Owoce jarzębiny znajdują zastosowanie w lecznictwie. Są one bogate w witaminę A, C, E, K, P, a także witaminy z grupy B. Roślina jest źródłem garbników, związków mineralnych, karotenoidów i pektyn. Przetwory z jarzębiny polecane są szczególnie w celu wzmocnienia odporności, a także zwalczenia dolegliwości trawiennych.
Jakie właściwości posiada jarzębina?
Jarzębina to źródło witamin. Znajdziemy w niej pokaźne ilości witaminy C, która wzmacnia odporność naszego organizmu, pozytywnie wpływa także na pracę układu nerwowego i kondycję skóry. Obecne w niej witaminy A i E spowalniają starzenie się organizmu, pozytywnie wpływają na skórę. Witamina A jest szczególnie ważna dla wzroku. Jarzębina to również witaminy K, P, a także witaminy z grupy B.
Intensywny pomarańczowy kolor jarzębiny to sygnał, że zawiera ona duże ilości karotenoidów. Substancje te są silnymi przeciwutleniaczami, wypłukują one z organizmu wolne rodniki, wzmacniają układ odpornościowy i opóźniają starzenie się organizmu Co więcej bardzo korzystnie wpływają na wzrok.
W jarzębinie można znaleźć także niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu minerały – potas i miedź.
Przeciwnowotworowe właściwości jarzębiny wzmacniają także antocyjany i garbniki. Roślina zawiera ponadto kwasy organiczne i cukier – sorbitol, który ma działanie przeczyszczające.
Zastosowanie jarzębiny w lecznictwie
Kwiaty i owoce jarzębiny są cenionym surowcem leczniczym. Współcześnie większą popularnością cieszą się jej owoce. Nie nadają się one do spożywania na surowo, gdyż mają one bardzo gorzki smak. Jest on wynikiem obecności kwasu parasorbowego, który rozkładany jest podczas obróbki termicznej. Owoce jarzębiny zbiera się jesienią, koniecznie po pierwszych przymrozkach – charakteryzują się one wówczas lepszymi walorami smakowymi (jeżeli zbierzemy owoce przed przymrozkami, dobrze jest je włożyć na jakiś czas do zamrażalnika). Po zebraniu należy wysuszyć je w temperaturze trzydziestu stopni, przy czym pod koniec można ją zwiększyć do sześćdziesięciu stopni.
Jarzębina na dolegliwości trawienne
Spożycie surowej jarzębiny grozi zatruciem, jednocześnie sporządzone z niej przetwory pomagają w leczeniu dolegliwości trawiennych. Jarzębina wspomaga pracę układu pokarmowego, chroni też błony śluzowe żołądka. Owoce mają lekkie działanie moczopędne.
Po jarzębinę warto sięgnąć w przypadku schorzeń wątroby i woreczka żółciowego, będzie ona pomocna w nieżytach jelit i biegunkach. Ma ona właściwości odtruwające organizm.
Jarzębina na wzmocnienie odporności
Owoce jarzębiny są bogate w przeciwutleniacze, które wspierają pracę układu odpornościowego. Zawarte w nich substancje działają przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie, dlatego dobrze jest sięgać po nie w momentach, kiedy jesteśmy szczególnie narażeni na infekcje. Regularne spożywanie przetworów z jarzębiny polecane jest w profilaktyce przeciwnowotworowej.
Jarzębina na odchudzanie
Chociaż jarzębina nie zawiera substancji, które w spektakularny sposób spalają tłuszcz, warto ją spożywać, kiedy jesteśmy na diecie redukcyjnej. Dla osoby odchudzającej się istotny będzie fakt, że owoce jarzębiny regulują trawienie, mogą także przyspieszać metabolizm. Dodatkowo obecny w nich potas pomaga w pozbywaniu się nadmiaru wody z organizmu, dzięki czemu łatwiej jest nam wygrać walkę z uporczywym cellulitem wodnym.
Sięgając po przetwory z jarzębiny na diecie odchudzającej, pamiętajmy, żeby jeść je z umiarem, zwłaszcza jeżeli są to dżemy, konfitury i marmolady zawierające duże ilości cukru.
Jarzębina dla układu krwionośnego
Jak się okazuje, jarzębina może wspierać funkcjonowanie układu krążenia. Reguluje ona obwodowe krążenie krwi, działa silnie przeciwzapalnie, zmniejsza dolegliwości związane z hemoroidami. Jarzębina reguluje ciśnienie krwi, chroni nas także przed miażdżycą.
Jak zrobić konfiturę z jarzębiny?
Konfitura z jarzębiny do doskonały pomysł na urozmaicenie diety w sezonie jesienno-zimowym. Do jej wykonania potrzebujemy:
- około jednego kilograma owoców jarzębiny,
- półtora kilograma cukru,
- a także pół litra wody.
Owoce należy dokładnie umyć i sparzyć we wrzącej wodzie (będą wówczas mniej cierpkie). Z wody i cukru przygotowujemy syrop, do którego partiami wkładamy owoce. Konfitura z jarzębiny jest gotowa, kiedy na jej powierzchni przestanie wytwarzać się piana.
Jak zrobić nalewkę z jarzębiny?
Nalewka z jarzębiny nazywana jest inaczej jarzębinówką. Do jej wykonania potrzebujemy:
- jednego kilograma owoców jarzębiny,
- pół kilograma cukru,
- jeden litr wody,
- jeden litr spirytusu,
- kilka lasek dobrej jakości cynamonu.
Owoce należy sparzyć, wsypać do dużego słoja, zasypać cukrem, a następnie dodać do nich litr wody i litr spirytusu. Dodajemy jeszcze cynamon i odstawiamy na kilka tygodni lub dłużej. Po tym czasie owoce odcedzamy a nalewkę dosładzamy miodem.
Jakie odmiany jarzębiny są najpopularniejsze w Polsce?
Warto mieć świadomość, że jarzębina występuje w Polsce w kilku odmianach. Odmiana Edulis lub Moravica została odkryta na Morawach. Jej owoce są stosunkowo duże i pozbawione charakterystycznej dla pospolitej jarzębiny goryczy.
Pendula to odmiana, której wszystkie pędy opadają. Jej gałęzie mają nieregularny kształt.
Odmiana Fastigiata jest rośliną ozdobną, dlatego poleca się sadzenie jej przede wszystkim w ogrodach.
Ciekawostki na temat jarzębiny:
- Owoce jarzębiny są pokarmem dla ptaków – szczególnie gila, jarząbka, drozda i jemiołuszki. Żywią się nimi też zwierzęta leśne takie jak borsuk i sarna.
- W gwarze ludowej jarzębina określana bywa jako: jarząbek, skorus, chaps, judyna, orabiec, rzeszuta, skoruch, wilczura czy po prostu orzębina.
- Na świecie wyróżnia się około osiemdziesięciu odmian jarzębiny.
- Jarzębina zawiera dwa razy więcej karotenu niż marchew.
- Starożytni Rzymianie wykorzystywali jarzębinę w celu wzmocnienia serca i naczyń krwionośnych.
- W dawnych czasach uważano, że jarzębina przynosi szczęście w miłości, dlatego kobiety nosiły wykonane z jej owoców korale.
- W dawnej Islandii jarzębina uważana była za święte drzewo, a jej gałązki były traktowane jako amulety, których zadaniem była ochrona człowieka przed złymi mocami.
- W Niemczech powszechne było przekonanie, że jarzębina chroni przed piorunami. Z tego względu przed nadejściem burzy przystrajano domy jej gałązkami.
- Jarzębina bywa nazywana judaszowym drzewem, jako, że powiesił się na niej Judasz.
- W dawnych czasach uważano, że jarzębina jest w stanie zmniejszyć libido. Z tego względu jej gałązki wieszano nad łóżkami młodych ludzi.
