Jąkanie to powszechny problem, z którym borykają się nie tylko dzieci (szacuje się, że dotyka ono około 1% populacji). W przypadku wielu osób jąkanie prowadzi do poważnych kompleksów i poważnie utrudnia funkcjonowanie, dlatego warto podjąć próby jego leczenia. Co warto wiedzieć o jąkaniu? Jak sobie radzić z tym zaburzeniem mowy?
Co to jest jąkanie?
Jąkanie jest to zaburzenie płynności mowy, które charakteryzuje się częstymi przedłużeniami słów, sylab i dźwięków, powtórzeniami, pauzami (bloki) lub zawahaniami, które zakłócają rytmiczny przepływ mowy. Terminu jąkanie powszechnie używa się niezależnie od stopnia nasilenia zaburzenia (zarówno w sytuacjach, gdy trudności w wysławianiu się są ledwie zauważalne, jak i wówczas, gdy sprawiają one, że komunikacja staje się praktycznie niemożliwa). Jąkanie może mieć bardzo negatywny wpływ na stan emocjonalny osoby dotkniętej tym problemem (może doprowadzić nawet do silnego lęku przed mówieniem i związanego z tym lęku społecznego). Jednocześnie trzeba podkreślić, że jąkanie nie jest uważane za jednostkę chorobową, a jedynie zespół różnych objawów. Charakterystycznym dla jąkania jest fakt zmienności w określonych sytuacjach (może być mniej lub bardziej nasilone w zależności od natężenia lęku). Typowe dla osób jąkających się jest również płynne śpiewanie (również kiedy szepczą, zacinają się zdecydowanie rzadziej). Istnieje wiele sposobów leczenia jąkania.
Jakie rodzaje jąkania wyróżniamy?
Zaburzenie mowy jakim jest jąkanie można podzielić na kilka rodzajów (podział następuje na podstawie stopnia nasilenia objawów):
– Jąkanie łagodne, czyli takie, w którym zaburzonych jest maksymalnie 5% słów. W tym przypadku nie występują tiki, a pauzy trwają około sekundy. Zaburzenie napięcia mięśniowego nie prowadzi w tym przypadku do zakłócenia mowy.
– Jąkanie umiarkowane to takie, w którym zaburzeniu ulega od 5 do 8% słów. Napięcie mięśniowe zaczyna przeszkadzać w mówieniu, występują tiki i grymasy twarzy, pauzy trwają około sekundy.
– W przypadku jąkania znacznego zaburzonych jest już nawet 25% słów. Pauzy trwają tu nawet do 5 sekund. Rozmówca jest w stanie zauważyć silne napięcie twarzy. Widoczne są tiki i grymasy. W tym stadium rozwoju jąkania komunikacja jest już znacznie utrudniona.
– Jąkanie głębokie to takie, w którym zaburzonych jest więcej niż 25% słów. Pauzy mogą trwać znacznie dłużej niż 5 sekund. Osoba cierpiąca na jąkanie głębokie często nie jest w stanie komunikować się z otoczeniem.
Możemy również wyróżnić typy jąkania ze względu na rodzaj skurczów aparatu mowy, aparatu fonacyjnego i aparatu oddechowego: jąkanie kloniczne (występują tu skurcze powodujące powtarzanie dźwięku), jąkanie toniczne (występują tu bloki w trakcie mówienia) i jąkanie kloniczno-toniczne.
Jąkanie – przyczyny zaburzenia płynności mowy
Liczba osób jąkających się z roku na rok rośnie. Część logopedów uważa się jego przyczyną może być nerwica spowodowana bardzo szybkim tempem życia. Nie jesteśmy jednak w stanie w stu procentach powiedzieć dlaczego pojawiają się zaburzenia płynności mowy.
Istnieją podejrzenia, że jąkanie może mieć charakter dziedziczny. Często zdarza się, że w rodzinach dzieci jąkających się ktoś już zmagał się z tym problemem. Z drugiej strony jąkanie może wynikać z naśladownictwa członków rodziny (lub przekazanego dziecku lęku przed mówieniem, który sam w sobie może doprowadzić do jąkania – rodzice, którzy się jąkają mogą nadmiernie koncentrować się na niepłynności mówienia). Jeżeli chodzi o samo dziedziczenie specjaliści są zdania, że przejmujemy od przodków nie samo jąkanie, a rodzaj układu nerwowego, warunkujący obniżoną sprawność językową.
Część behawiorystów jest zdania, że jąkanie jest problemem wyuczonym. Zdaniem innych zaburzenie mowy może mieć charakter psychogenny i jest po prostu jednym z objawów nerwicy. Jąkanie może pojawić się także na skutek emocjonalnego stresu (na przykład w wyniku traumatycznych sytuacji). Jąkanie może wiązać się też z opóźnionym rozwojem mowy.
Zaburzenia mowy mogą się rozwinąć w wyniku przestawiania dziecka z lewej ręki na prawą, w wyniku uszkodzeń mózgu (guzy mózgu) lub zaburzeń jego funkcjonowania (na przykład przy padaczce), w sytuacji, gdy lewe ucho jest dominujące.
Charakterystycznym jest, że wśród dzieci w wieku przedszkolnym jąkanie obserwowane jest trzy razy częściej u chłopców niż u dziewcząt (co więcej dysproporcja ta z wiekiem jeszcze bardziej się pogłębia). W większości wypadków jąkanie ujawnia się i znika u dzieci pomiędzy 3 a 5 rokiem życia. Dość rzadko (bo tylko w 10% przypadków) jąkanie obserwowane jest po raz pierwszy u dzieci, które ukończyły 7 rok życia.
Psychologowie są zdania, że w pewnych przypadkach rodzice sami doprowadzają do pojawienia się zaburzeń płynności mowy. Błędy wychowawcze, które temu sprzyjają to stosowanie przemocy fizycznej i psychicznej, bardzo krytyczne korygowanie wymowy dziecka, zawyżone wymagania w stosunku do dziecka.
Jąkanie – diagnoza
Do zdiagnozowania jąkania konieczna jest uważna obserwacja dziecka. Logopeda przeprowadza również wywiad z rodzicem (lub opiekunem). Wywiad taki dotyczy ciąży i okresu okołoporodowego, wypadków, przebytych chorób, sytuacji rodzinnej, uzależnień i chorób, które występują w rodzinie pacjenta.
Na podstawie zebranych informacji specjalista może zaplanować terapie lub skierować dziecko na badania, które wykluczą uszkodzenie mózgu.
Jak leczyć jąkanie?
Różnorodne przyczyny jąkania sprawiają, że dolegliwość ta sprawia sporo problemów w leczeniu. Co więcej część specjalistów jest zdania, że jąkania nie da się wyleczyć w stu procentach. Efekty terapii to w tym wypadku wzrost komunikatywności pacjenta. W większości przypadków jąkania zalecana jest terapia logopedyczna.
Jednym z popularnych sposobów leczenia jest terapia kształtowania płynności (znana także jako terapia płynniejszej mowy, łączonej mowy, przedłużonej mowy). Zakłada ona uczenie osób jąkających się kontrolowania fonacji, artykulacji i oddechu. Efektem terapii jest monotonna i dość powolna mowa, która brzmi nienaturalnie.
Innym sposobem leczenia jest terapia modyfikacji jąkania, której celem nie jest samo wyeliminowanie zaburzenia, ale zmodyfikowanie go w taki sposób, żeby wymowa sprawiała mniej kłopotów.
Pomocna w leczeniu zaburzeń mowy jest także echokorekcja (z języka angielskiego DAF – delayed auditory feedback). Opiera się ona na fakcie, że osoba słysząca swój głos z opóźnieniem zaczyna mówić wolniej, w efekcie częstotliwość jąkania znacząco się obniża.
W niektórych wypadkach stosuje się zabieg polegający na wstrzyknięciu toksyny botulinowej do strun głosowych, co wielu pacjentom przynosi ulgę.
Niezmiernie ważne w terapii jąkania są grupy wsparcia (funkcjonujące w kilkunastu większych miastach), z których korzystają zarówno dzieci, jak i osoby dorosłe.
Jąkanie – rokowania
Jeżeli logopeda stwierdzi, że istnieją duże szanse na całkowite wyleczenie jąkania, informuje rodziców w jaki sposób mogą pomagać dziecku, a także jakie sytuacje mogą wywoływać zaburzenia płynności mowy.
Jeżeli rokowania dziecka są dobre, jednak usprawnienie mowy wymaga więcej pracy, podejmuje się decyzję o terapii logopedycznej, a także instruuje rodziców o sposobach wspierania dziecka.
Dzieci, które jąkają się od dłuższego czasu powinny otrzymać wsparcie ze strony rodziców, uczęszczać na terapię logopedyczną, są również zapisywane na konsultacje do poradni psychologiczno-pedagogicznej.
W przypadku złych rokowań konieczne jest stosowanie wszystkich wyżej wymienionych elementów wsparcia, dodatkowo wprowadzana jest intensywna praca z terapeutą.
Jak pomóc dziecku, które się jąka?
Do dziecka nie powinno się mówić zbyt szybko, agresywnie. Błędem jest także używanie zbyt skomplikowanych słów (nasz język powinien być dostosowany do możliwości intelektualnych odbiorcy). Ważne jest pokazanie dziecku, że uważnie go słuchamy. Rozmowa powinna być zabawą i przyjemnością. Dziecko szybciej nauczy się mówić poprawnie w atmosferze miłości, ciepła i akceptacji.
Często popełnianym przez rodziców błędem jest uczenie dziecka na siłę języków obcych, a także skomplikowanych słów, których młody człowiek nie jest w stanie poprawnie użyć. W żadnym wypadku nie powinno się tego robić. Podobnie jak naśmiewać się z jego sposobu mówienia, czy nazywać jąkałą. Nigdy nie mówimy za dziecko i nie odpowiadamy w jego imieniu na pytania.
Trzeba koniecznie wyjaśnić innym członkom rodziny (a także pracownikom szkoły, czy przedszkola) na czym polega problem dziecka i poinformować ich jak z nim postępować. W terapii jąkania bardzo istotna jest cierpliwość i konsekwencja.
Czy wiesz, że:
– W Polsce problemy z jąkaniem mogą dotyczyć nawet 400 tysięcy ludzi w każdym wieku.
– U osób jąkających się wzrost płynności mowy obserwowany jest, gdy zgadzają się ze swoim rozmówcą, rozmawiają ze zwierzętami, śpiewają, szepczą lub mówią do siebie.
– 22 października obchodzony jest Światowy Dzień Świadomości Jąkania. Święto obchodzone jest od 1998 roku.
