Herbata, zwłaszcza czarna jest w Polsce jednym z najpopularniejszych napojów. Wręcz trudno jest nam sobie wyobrazić wizytę u cioci czy babci bez kawałka ciasta i właśnie filiżanki herbaty. W naszym kraju herbata pojawiła się dopiero w dziewiętnastym wieku, jednak jej historia jest znacznie dłuższa i sięga trzech tysięcy lat przed naszą erą. Wyróżniamy kilka rodzajów herbaty: czarną, zieloną, czerwoną, białą i żółtą. Są to te same liście, różnią się jednak sposobami obróbki. Herbata w zależności od rodzaju wykazuje rozmaite prozdrowotne właściwości. Jest ona źródłem kofeiny, stanowi więc zdrowszą alternatywę dla kawy. Co jeszcze powinniśmy wiedzieć o herbacie?
Czym jest herbata?
Herbata jest to napar, który przyrządza się z pąków lub liści roślin, które zaliczamy do rodzaju kamelia. W Polsce mianem „herbata” potocznie nazywa się także napary z ziół czy suszonych owoców. Wyróżniamy kilka odmian herbaty – białą, czarną, żółtą, czerwoną, zieloną. Każda odmiana charakteryzuje się unikalnymi właściwościami, każda wykazuje także pozytywny wpływ na ludzkie zdrowie. Historia herbaty ma już kilka tysięcy lat, zajmuje ona ważne miejsce w kulturze wielu krajów.
O historii herbaty
Zgodnie z legendą tradycja picia herbaty rozpoczęła się w 2737 roku p.n.e. w Chinach. Cesarz Shennong z czystej ciekawości zanurzył liście herbaty w wodzie i natychmiast pokochał smak tego naparu. Pierwsze zapiski o herbacie pochodzą jednak z ósmego wieku przed naszą erą. Z czasem parzenie herbaty stało się rytuałem dostępnym jedynie dla elit społecznych.
W Europie herbata pojawiła się dopiero w XVII wieku za sprawą holenderskich i portugalskich kupców, jednak nie spotkała się z większym zainteresowaniem i w tych rejonach szybko o niej zapomniano. Pierwszym europejskim krajem, w którym przyjął się zwyczaj picia herbaty była Wielka Brytania.
W XIX wieku pierwsze krzewy herbaciane zaczęto uprawiać w Indiach w prowincji Assam. W 1904 roku pojawiły się torebki na herbatę. Były one odpowiedzią na częste wówczas podrabianie coraz bardziej popularnej herbaty.
Do Polski herbata trafiła z Francji za pośrednictwem żony Władysława IV, a następnie Jana Kazimierza – Marii Ludwiki Gonzagi. Jak można się spodziewać – początkowo była ona napojem elitarnym. Nie cieszyła się również szczególnie przychylnymi opiniami – uważano, że powoduje biegunkę, osłabia nerwy, a nawet wywołuje gruźlicę. Herbata zyskała na popularności za czasów króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, który bardzo sobie cenił angielskie zwyczaje.
Zwyczaj picia herbaty rozpowszechnił się w Polsce na dobre dopiero w XIX wieku za sprawą Rosjan. W tym czasie herbata była w Rosji jednym z najbardziej cenionych napojów bezalkoholowych. W chwili obecnej Polska lokuje się w pierwszej trójce krajów spożywających największe ilości herbaty. Z roku na rok pijemy jej coraz więcej, a dodatkowo chętnie sięgamy po różne rodzaje tego napoju. Herbaciarnie i sklepy z herbatą można obecnie spotkać nie tylko w większych metropoliach, ale również w małych miasteczkach.
Jakie są rodzaje herbaty?
Współcześnie wyróżniamy sześć rodzajów herbaty. Zostały one wyodrębnione ze względu na takie czynniki jak:
- stopień utlenienia liści,
- kolor liści,
- a także kolor naparu.
Pierwszym rodzajem herbaty jest herbata zielona, która cieszy się największą popularnością w krajach azjatyckich. Liście do stworzenia zielonej herbaty pozostawia się na dość krótki czas, żeby zdążyły przyschnąć. Następnie poddaje się je działaniu wyższej temperatury. Dzięki temu proces fermentacji zostaje zatrzymany. Napar powstały z takich liści charakteryzuje się gorzkim smakiem i jasnożółtym kolorem.
Drugim niezwykle popularnym napojem jest herbata czarna. Jej liście są w pełni wysuszone, a proces fermentacji zostaje zakończony. Czarna herbata ma intensywny, brązowy kolor i charakterystyczny, wyrazisty aromat. Jej odmianą jest Earl Grey, czyli po prostu czarna herbata sztucznie aromatyzowana bergamotką.
Czerwona herbata (nazywana również Oolong) charakteryzuje się bardzo krótkim procesem fermentacji, a także leżakowaniem (trwającym niekiedy nawet pięćdziesiąt lat). Ma ona intensywny kolor, intensywny smak, a w jej zapachu można wyczuć nuty błota.
Biała herbata to taka, której pąki nie zdążyły się jeszcze rozwinąć. Zostają one wysuszone w niskiej temperaturze. Ten rodzaj herbaty cechuje się jasnym, ledwie zauważalnym zabarwieniem i delikatnym smakiem.
Herbata żółta należy w Europie do rzadkości. Produkuje się ją z najmłodszych pędów i pąków. Są one poddawane niepełnej fermentacji. Herbata ma delikatny kolor, a w smaku przypomina herbatę zieloną.
Właściwości herbaty
Warto zdawać sobie sprawę, że herbata pozytywnie oddziałuje na nasze zdrowie. Jej właściwości są zależne od konkretnej odmiany. Zielona herbata jest skarbnicą polifenoli, a także katechin będących silnymi antyoksydantami. Zawiera ona witaminy – A, B1, B2, K, C, związki mineralne – wapń, potas, cynk, miedź, mangan, fluor. Znajdziemy w niej również kofeinę, garbniki, lipidy, aminokwasy, teinę, teaninę.
Obecne w herbacie polifenole chronią komórki naszego organizmu przed niszczącym działaniem wolnych rodników. Działają przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, antywirusowo. Dieta bogata w polifenole chroni przed wrzodami żołądka i dwunastnicy, zapobiega alergiom, obniża poziom cholesterolu, chroni przed miażdżycą.
Katechiny są substancjami czynnymi zaliczanymi do grupy polifenoli. Są one niezwykle silnymi przeciwutleniaczami. Ich obecność w diecie zapobiega rozwojowi nowotworów, a także zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego. To między innymi katechiny usuwają z naszego organizmu toksyny, a także sprzyjają redukcji tkanki tłuszczowej. To jednak nie koniec listy ich zalet. Większe spożycie katechin zapobiega tworzeniu się zakrzepów, działa też pozytywnie na wzrok. Pijąc bogatą w katechiny herbatę możemy opóźnić efekty starzenia się.
Niektóre rodzaje herbaty zawierają witaminę A, która chroni i regeneruje naszą skórę, pozytywnie wpływa na wzrok, a przede wszystkim pełni ważną rolę w procesach reprodukcji, wzrostu i rozwoju. Witamina A wzmacnia nasz układ odpornościowy, jest również po części odpowiedzialna za dobrą kondycję kości i zębów.
Witamina B1 jest bardzo ważna dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, zapobiega odkładaniu się toksyn w naszym organizmie, wykazuje także dobroczynny wpływ na kondycję skóry, włosów i paznokci. Z kolei witamina B2 bierze udział w przemianie materii, wzmacnia układ odpornościowy, jest niezbędna do tworzenia się czerwonych krwinek. Witamina ta jest współodpowiedzialna za dobrą kondycję naszej skóry i włosów.
W herbacie znajdziemy również witaminę K, która pełni ważną rolę w procesie krzepnięcia krwi, zapewnia nam mocne kości i zdrowe zęby, chroni ponadto przed rozwojem niektórych nowotworów. Witamina C przyspiesza gojenie się ran i bierze udział w syntezie kolagenu, dlatego jest ważna w utrzymaniu skóry w najlepszej kondycji. Dodatkowo jest ona silnym przeciwutleniaczem, co oznacza, że usuwa z organizmu wolne rodniki.
Cierpki smak herbaty jest wynikiem obecności w niej garbników (tanin). Działanie tych związków nie ogranicza się do nadawania naparowi charakterystycznych walorów smakowych. Garbniki wykazują silne działanie przeciwzapalne, ściągające i antybakteryjne. Są wykorzystywane zarówno w medycynie, jak i w kosmetyce.
Teina to występująca w herbacie kofeina. Dzięki jej zawartości herbata działa na nas pobudzająco, poprawia pamięć i koncentrację. Uważa się, że teina może mieć działanie przeciwnowotworowe. Teina obecna jest tylko w niektórych rodzajach herbat – czarnej, zielonej i białej.
Zawarta w herbacie teanina jest aminokwasem, który pozytywnie wpływa na pracę naszego układu nerwowego. Zmniejsza ona szkodliwy wpływ stresu na organizm, ponadto zmniejsza częstotliwość akcji serca (tak zwane palpitacje, które często pojawiają się w stresowych sytuacjach). Teanina minimalizuje szkodliwe działanie kofeiny.
Czarna herbata na odchudzanie i nie tylko
Czarna herbata należy do najpopularniejszych napojów w Polsce i na świecie. Zazwyczaj sięgamy po nią ze względu na walory smakowe i nie zastanawiamy się nad jej wpływem na nasze zdrowie. A tymczasem wykazuje ona szereg dobroczynnych właściwości. Przede wszystkim czarna herbata wspiera pracę naszego układu trawiennego, co docenią wszyscy, zwłaszcza osoby odchudzające się. Dodatkowo pozwala ona oczyści organizm z toksyn. Dobrej jakości czarna herbata obniża poziom złego cholesterolu, a także ciśnienie krwi, ma również działanie przeciwnowotworowe (jest źródłem dużej ilości flawonoidów). Regularne picie czarnej herbaty może zmniejszyć ryzyko chorób serca.
Po czarną herbatę warto sięgać, kiedy cierpimy z powodu zapalenia spojówek. Żeby załagodzić stan zapalny należy przykładać do oczu kompres nasączony czarną herbatą. Pomoże on również szybko pozbyć się opuchlizny. Co ważne napar z czarnej herbaty ma pozytywny wpływ na skórę. Obecne w nie substancje spowalniają procesy starzenia, łagodzą też infekcje bakteryjne i grzybicze. Czarna herbata może nam pomóc w przypadku zatruć pokarmowych. Obecna w niej tanina pomaga szybko usunąć z organizmu toksyny. Należy mieć jednak świadomość, że jej spożywanie utrudnia wchłanianie żelaza z pożywienia. Nie należy więc pić jej bez umiaru.
Napar z czarnej herbaty jest bogaty we fluor, dlatego jest on rekomendowany wszystkim, którzy chcą zadbać o swoje zęby. Dodatkowo herbata ma działanie przeciwbakteryjne – niszczy bakterie odpowiedzialne za rozwój próchnicy. Częste jej picie jest doskonałą profilaktyką przeciw tej chorobie.
Istnieją badania (dotychczas prowadzone jedynie na szczurach), które sugerują, że regularne spożywanie czarnej herbaty podnosi poziom testosteronu, pozytywnie wpływa na libido i pozwala na wydłużenie stosunku seksualnego.
Choć czarna herbata ma bardzo pozytywny wpływ na nasze zdrowie, wypicie zbyt dużej jej ilości może spowodować takie skutki uboczne jak:
- bezsenność,
- kołatanie serca,
- drgawki,
- bóle i zawroty głowy,
- a nawet odwodnienie.
Wszystko to jest spowodowane zbyt wysokimi dawkami zawartej w niej kofeiny.
Jak parzyć czarną herbatę?
W przypadku czarnej herbaty będziemy potrzebowali jednej łyżeczki liści na szklankę wody, choć proporcje te mogą się różnić w zależności od tego jaką odmianę czarnej herbaty wybierzemy. Susz należy zalać gorącą, ale nie wrzącą wodą. Optymalna temperatura to 98 stopni Celsjusza. Czas parzenia czarnej herbaty to średnio cztery minuty – chyba, że producent zaleci inaczej, wówczas lepiej jest się zastosować do jego wskazówek.
Jeżeli chcemy cieszyć się pełnią właściwości czarnej herbaty, w żadnym wypadku nie powinniśmy jej słodzić. Choć wiele osób ceni sobie walory smakowe słodzonego naparu, dla dobra własnego zdrowia należy zrezygnować z cukru.
Dlaczego warto pić zieloną herbatę?
Zielona herbata największą popularnością cieszy się w krajach azjatyckich, jednak dzięki swoim właściwościom bardzo szybko staje się popularna na całym świecie. Jak już wspomnieliśmy zielona herbata nie jest poddawana fermentacji, dzięki czemu zachowuje znacznie więcej walorów odżywczych niż czarna.
W zielonej herbacie znajdziemy ogromną ilość antyoksydantów, które niszczą wolne rodniki. Zielona herbata chroni przed stresem oksydacyjnym, czyli stanem, kiedy w naszym organizmie jest zbyt dużo wolnych rodników. Współcześnie uważa się, że może być ona pomocna w leczeniu nowotworów: przełyku, piersi, okrężnicy, trzustki i żołądka.
Dzięki zawartości polifenoli chroni również przed chorobami układu sercowo-naczyniowego. Zielona herbata obniża ciśnienie krwi. Istnieją również badania, które pokazują, że picie zielonej herbaty zmniejsza poziom złego cholesterolu. Zgodnie z nimi wypicie dziesięciu filiżanek herbaty dziennie obniżało poziom cholesterolu frakcji LDL zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Jednocześnie taki nawy skutkował podwyższeniem stężenia dobrego cholesterolu – HDL.
Picie zielonej herbaty zalecane jest również osobom cierpiącym z powodu cukrzycy lub znajdujących się w grupie szczególnie zagrożonej tą chorobą. Zawarte w zielonej herbacie katechiny zmniejszają stężenie glukozy we krwi.
Zawartość antyoksydantów sprawia, że zielona herbata może opóźniać procesy starzenia się organizmu, a także pozytywnie wpływać na kondycję naszej skóry. Dzięki właściwościom antybakteryjnym jest ona polecana wszystkim posiadaczom skóry ze skłonnością do trądziku.
Zielona herbata jest trudna do przecenienia dla naszego układu nerwowego. Dzięki niej czujemy się spokojniejsi rozluźnieni, lepiej radzimy sobie ze stresem. Niektórzy twierdzą, że napój ten może pomagać w odwróceniu zniszczeń spowodowanych chorobą Parkinsona i Alzheimera. Z całą pewnością powinni sięgać po niego wszyscy, którzy chcą zadbać o kondycję swojego mózgu.
Podobnie jak czarna, również zielona herbata jest skuteczna w zapobieganiu próchnicy. Jej codzienne picie pozytywnie wpływa na kondycję naszych zębów. Zielona herbata działa przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie, dlatego można stosować ją bezpośrednio na podrażnioną skórę.
Również w przypadku zielonej herbaty warto jest zachować umiar. Duża zawartość kofeiny w herbacie sprawia, że jej spożycie powinny zredukować kobiety spodziewające się dziecka. Zielona herbata może ponadto utrudniać przyswajanie żelaza i kwasu foliowego, dlatego nie należy pić jej w czasie posiłków, ani popijać nią preparatów witaminowych.
Zielona herbata na odchudzanie
Liczne badania przekonują, że spożywanie zielonej herbaty może nam pomóc w walce z nadwagą i otyłością. Dzięki zawartych w niej katechinom hamuje ona wzrost komórek tłuszczowych, co zdecydowanie pomaga osiągnąć wymarzoną sylwetkę. Co więcej herbata ta zapobiega tworzeniu się nowych komórek tłuszczowych. Innym atutem aromatycznego naparu jest zdolność do hamowania działania niektórych enzymów trawiennych, takich jak na przykład lipaza trzustkowa, żołądkowa i amylaza. W wyniku tego procesu część spożytego przez nas posiłku nie zostanie strawiona, a organizm ją po prostu wydali, w efekcie spożyjemy mniej kalorii.
Jak parzyć zieloną herbatę?
Parzenie zielonej herbaty w niektórych środowiskach jest prawdziwą sztuką. Proces ten należy zacząć od wyboru wody – powinna być ona miękka, czyli nie zawierać wiele wapnia i soli mineralnych. Jeżeli chodzi o proporcje – odpowiednia będzie jedna łyżka stołowa na szklankę wody. Tu należy jednak w pierwszej kolejności sugerować się zaleceniami producenta.
W procesie parzenia zielonej herbaty kluczowe znaczenie ma temperatura – powinna się ona wahać od 60 do 80 stopni Celsjusza (w zależności od odmiany herbaty). Jeżeli użyjemy wody zbyt gorącej, nasza herbata najprawdopodobniej będzie miała gorzki, nieprzyjemny smak. Zbyt chłodna woda z kolei nie wydobędzie z liści pełni walorów smakowych. Temperatura jest tak ważna, że warto kontrolować ją przy pomocy specjalnego termometru do herbaty.
Zieloną herbatę należy parzyć od jednej do trzech minut. Krócej parzony napar będzie miał działanie pobudzające. Jeżeli odczekamy dłużej – przeciwnie. Będzie wówczas działał uspokajająco.
Właściwości odchudzające czerwonej herbaty
Czerwona herbata nie cieszy się tak dużą popularnością jak czarna i zielona. Większości z nas kojarzy się przede wszystkim z walorami odchudzającymi – nazywana jest wręcz „spalaczem tłuszczu”. Po czerwoną herbatę mogą sięgać wszyscy, nawet osoby szczupłe, jako, że ma ona usuwać jedynie zbędną tkankę tłuszczową. Żeby kuracja odchudzająca z jej użyciem przyniosła oczekiwane efekty nie można spożywać żadnych innych (oprócz wody mineralnej) napojów.
Czerwona herbata znakomicie reguluje przemianę materii. Jej regularne spożywanie pozytywnie wpływa na procesy trawienia i spalanie tłuszczów. Charakterystyczne dla niej moczopędne działanie pomaga usunąć z organizmu toksyny, a także nadmiar wody. Czerwona herbata jest panaceum na uczucie opuchnięcia i tak zwany cellulit wodny.
W naparze z liści czerwonej herbaty znajdziemy wiele potrzebnych naszemu organizmowi związków mineralnych. Jest to tym ważniejsze, że na diecie redukcyjnej często nam ich brakuje.
Czerwona herbata na wzmocnienie i nie tylko
Dzięki czerwonej herbacie możemy wzmocnić nasz układ odpornościowy. Poprawimy również jakość funkcjonowania układu nerwowego. Działanie naparu docenią również osoby mające problemy z układem sercowo-naczyniowym. Czerwona herbata obniża poziom złego cholesterolu, reguluje również ciśnienie krwi. Zawiera ona fluor i wapń, dlatego jest pomocna w utrzymaniu zdrowych zębów.
Jak parzyć czerwoną herbatę?
Do zaparzenia czerwonej herbaty niezbędna będzie nam woda o temperaturze 90-96 stopni Celsjusza. Susz powinien mieć kontakt z wodą przez jedną, maksymalnie trzy minuty. Tyle wystarczy, żeby uzyskać pełnowartościowy napar.
Te same liście możemy parzyć dwa, a nawet trzy razy.
Jako, że czerwona herbata jest ceniona przede wszystkim ze względu na swoje właściwości odchudzające, dobrze jest ją spożywać w kilkanaście minut po posiłku – pobudzi ona do pracy układ trawienny. Należy wypijać od trzech do sześciu filiżanek naparu.
Co oferuje nam biała herbata?
Biała herbata jest najmniej przetworzona ze wszystkich rodzajów herbat, przez co zachowuje najwięcej prozdrowotnych właściwości. Jeszcze do niedawna traktowana jako napój elitarny, dziś jest dostępna niemal w każdym sklepie.
Biała herbata zawiera ogromną ilość antyoksydantów (jest ich więcej niż w zielonej) dlatego działa przeciwnowotworowo, a także opóźnia procesy starzenia się skóry.
Ten rodzaj herbaty produkowany jest z pąków, co wyjaśnia dużą zawartość kofeiny. Jeżeli potrzebujemy herbaty, która pobudzi nas do działania – biała będzie doskonałym wyborem.
Regularne picie białej herbaty obniża poziom złego cholesterolu, reguluje ciśnienie krwi, wzmacnia również nasz układ odpornościowy.
Białej herbaty nie należy pić zbyt wiele, gdyż w nadmiarze może negatywnie działać na nasz organizm. Negatywne efekty spowodowane są przede wszystkim wysoką zawartością kofeiny. Takiej herbaty nie powinny spożywać dzieci i kobiety w ciąży. Jeżeli wypijemy ją przed snem, musimy liczyć się z bezsennością.
Jak parzyć białą herbatę?
Żeby uzyskać białą herbatę o doskonałych walorach smakowych należy użyć łyżeczki suszu na około 120 ml wody. Bardzo duże znaczenie ma temperatura wody – optymalna to 80 do 90 stopni Celsjusza. Białą herbatę parzymy od trzech do pięciu minut.
Liście białej herbaty możemy zalać wodą kilka razy – przy każdym kolejnym wydłużamy nieco czas parzenia.
Zdecydowanie najlepiej jest wybierać herbatę w postaci liści. Susz w torebkach nie będzie miał tak dobrych właściwości.
Dlaczego warto zainteresować się żółtą herbatą?
W starożytnych Chinach żółta herbata zarezerwowana była jedynie dla cesarza, gdyż wierzono, że zapewnia ona nieśmiertelność. Elitarność tego napoju była tak wielka, że każdego kto zdecydował się złamać zasady i spróbować jej smaku skazywano na śmierć.
Jedną z cech, które odróżniają żółtą herbatę od innych jej rodzajów jest niska zawartość kofeiny, a także niewielka ilość garbników. Herbata ta oczyszcza organizm z toksyn, a także poprawia trawienie.
Żółta herbata zawiera dużą ilość przeciwutleniaczy, które pomagają w usuwaniu wolnych rodników z organizmu. Można spożywać ją na noc, gdyż nie powoduje kłopotów z zasypianiem. Jest ona wskazana dla osób cierpiących dla choroby układu krążenia – jest ona w stanie rozrzedzić krew i zapobiec tworzeniu się zakrzepów. Ponadto obniża ciśnienie.
Żeby uzyskać pełnię jej walorów smakowych należy użyć do jej parzenia wody o temperaturze 80 stopni Celsjusza.
Jak znakowane są herbaty?
Obecnie w sklepach znajdziemy wiele odmian herbat, które są rozmaicie oznaczane. Poniżej zamieszczamy wskazówki, które będą pomocne w wyborze idealnej herbaty.
T (Tip) – czyli herbata wyprodukowana z nierozwiniętych pąków liści.
F (Flowery) – herbata kwiatowa (w jej składzie znajdziemy pączek i dwa listki.)
G (Golden) – herbata charakteryzująca się złocistym kolorem naparu.
O (Orange) – herbata wyprodukowana z długich liści.
P (Pekoe) – rodzaj herbaty, który zawiera liście krótsze i grubsze.
S (Souchong) – herbata z najgrubszych liści, które dodatkowo są podłużnie zwinięte.
B (Broken) – herbata, która powstała z łamanych liści.
F (Fannings) – miał i odsiew.
M (Mixed) – mieszanka, czyli pozostałości z różnych herbat.
Czy wiesz, że:
- Czarna herbata została wynaleziona przez pomyłkę. W czasie transportu zielonej herbaty z Chin do Anglii liście zmokły i zaczęły fermentować. Przewoźnikom szkoda było pozbywać się cennego ładunku, dlatego zdecydowali się herbatę wysuszyć. Efekty okazały się znakomite.
