Fobia społeczna to poważne schorzenie, które praktycznie uniemożliwia nam normalne funkcjonowanie w społeczeństwie. Osoba z fobią społeczną niemal codziennie odczuwa silny lęk, co negatywnie odbija się na jakości jej życia. Jakie są przyczyny i objawy fobii społecznej? Jak poradzić sobie z tym problemem?
Czym jest fobia społeczna?
Fobia społeczna (nazywana również socjofobią lub lękiem społecznym) to zaburzenie, które zaliczamy do kategorii nerwic. Polega ono na odczuwaniu bardzo silnego lęku (często nawet ataków paniki) w sytuacjach społecznych. Warto zaznaczyć, że poziom lęku może mieć u poszczególnych osób różne nasilenie. Fobia może dotyczyć wszystkich lub jedynie konkretnych interakcji społecznych. Socjofobia jest schorzeniem bardzo częstym – szacuje się, że dotyka nawet dziesięć procent społeczeństwa (powszechniejsze są tylko depresja i uzależnienie od alkoholu). Osoba cierpiąca z powodu lęku społecznego unika wszystkich stresujących sytuacji, co w skrajnych wypadkach może owocować zaprzestaniem wychodzenia z domu. Przyczyn fobii społecznej może być wiele – psychologowie uważają, że najczęściej winne są czynniki środowiskowe.
Jakie są przyczyny fobii społecznej?
Trudno jednoznacznie wskazać na przyczynę fobii społecznej. U poszczególnych osób źródła problemu mogą być inne. Przyczyn możemy szukać w błędach funkcjonowania mózgu – czasem fobia jest wynikiem nadaktywności ciała migdałowatego, niekiedy wiąże się z niewłaściwym stężeniem neuroprzekaźników. Niektórzy uważają, że skłonności do socjofobii mogą być uwarunkowane genetycznie – większe prawdopodobieństwo na jej wystąpienie stwierdza się u osób, w których rodzinach występuje taki problem.
W wielu wypadkach lęk społeczny jest wynikiem negatywnych czynników środowiskowych. Na socjofobię cierpią osoby, które:
- w dzieciństwie były wyśmiewane, a często wręcz prześladowane przez rówieśników,
- wychowywały się w rodzinach, które były nadopiekuńcze,
- doświadczyły nadmiernego krytycyzmu ze strony rodziców,
- wychowywały się w samotności, izolacji od rówieśników,
- nie otrzymały w dzieciństwie wsparcia, miłości i poczucia bezpieczeństwa.
Niekiedy zdarza się, że poszczególnie przyczyny współistnieją ze sobą.
Oczywistym jest, że osoba, która jako dziecko doświadczyła cierpienia ze strony swoich rówieśników, będzie podchodziła do ludzi bardzo nieufnie. Jeżeli problem nie zostanie przepracowany, konieczność interakcji z ludźmi może zacząć wywoływać silny lęk. Dorosła już osoba może unikać wszystkich sytuacji, w których może poczuć się niekomfortowo, co będzie skutkowało całkowitym odizolowaniem się od społeczeństwa.
Powszechną przyczyną fobii społecznej są złe relacje z rodzicami. Dotyczy to zarówno rodziców, którzy byli nadopiekuńczy, jak i bardzo krytyczni. Dzieci, które nie otrzymują wsparcia, poczucia bezpieczeństwa i miłości, zazwyczaj mają zaniżoną samoocenę, co skutkuje licznymi problemami społecznymi. Socjofobia nierzadko przypada w udziale dzieciom rodziców, którzy cierpieli na to schorzenie. Młody człowiek obserwuje w jaki sposób opiekunowie reagują na sytuacje społeczne. Jeżeli wyczuwa u nich silny lęk, jest to sygnałem, że kontakty z ludźmi mogą stanowić poważne zagrożenie.
Objawy fobii społecznej
Osoba cierpiąca na fobię społeczną będzie odczuwała bardzo silny, a jednocześnie irracjonalny lęk przed oceną. Będzie się obawiała innych ludzi, pomimo że nie mają oni żadnego realnego wpływu na jej życie. Taki człowiek będzie za wszelką cenę unikał sytuacji, w których mógłby znaleźć się w centrum uwagi (dla niego jest to równoznaczne z kompromitacją). Stresująca sytuacja wywołuje szereg objawów somatycznych, takich jak na przykład:
- widoczne zaczerwienienie twarzy,
- jąkanie się, problemy z wysłowieniem,
- szumy w uszach,
- zawroty głowy,
- szybsza akcja serca,
- drżenie rąk,
- nadmierne pocenie się,
- duszności,
- mdłości,
- uczucie parcia na pęcherz.
Choć fobie społeczna wciąż jeszcze nie jest traktowana tak poważnie jak uzależnienie od alkoholu, czy depresja, jest prawdziwym dramatem dla człowieka, który musi się z nią mierzyć. Jeżeli chory doświadczał silnych ataków lękowych w szkole, istnieje duże prawdopodobieństwo, że zrezygnuje z dalszej edukacji, nawet jeśli jest osobą bardzo zdolną.
Fobia społeczna bardzo często pojawia się w relacjach damsko-męskich. Osoba cierpiąca na to schorzenie będzie unikała kontaktów z osobą płci przeciwnej, w efekcie nie założy rodziny i przez całe życie będzie samotna.
W skrajnych wypadkach ataki paniki pojawiają się już w chwili, kiedy trzeba wyjść z domu. Człowiek cierpiący na socjofobię może mieć wrażenie, że wszyscy się na niego patrzą i go oceniają. Może być to po części prawdą, gdyż jego dziwne zachowanie i nerwowe reakcje będą zwracały uwagę przechodniów. Współcześnie człowiek z silnym lękiem społecznym ma coraz więcej możliwości izolacji. Ma on możliwość zarabiania przez internet. Nie musi też wychodzić z domu, gdyż coraz więcej sklepów wprowadza sprzedaż internetową.
Problemem wieku ludzi cierpiących na socjofobię jest lęk antycypacyjny. Oznacza to, że odczuwają oni silny lęk o wiele wcześniej niż ma nastąpić potencjalnie stresujące wydarzenie. W wielu wypadkach ataki paniki pojawiają się nawet na kilka tygodni przed planowanym wystąpieniem publicznym czy ważnym spotkaniem. Taki lęk może dosłownie zrujnować życie.
Jednocześnie osoby z socjofobią mają pełną świadomość tego, że są życiowo niezaradne i bardzo cierpią z tego powodu. Czują się gorsze, mało atrakcyjne, mniej inteligentne. W efekcie często chorują na depresję, są apatyczne, brakuje im motywacji, mają skłonności do zaburzeń odżywiania takich jak anoreksja czy bulimia.
Wielu z nich zaczyna nadużywać substancji psychoaktywnych, niektórzy uciekają w alkohol i narkotyki, które pozwalają na chwilę pozbyć się silnego lęku, jednak generują kolejny problem.
Jak wygląda leczenie fobii społecznej?
Leczenie fobii społecznej jest bardzo trudne i wymaga współpracy z psychoterapeutą. Jednocześnie jeżeli chory sam decyduje się na podjęcie leczenie, oznacza to, że dostrzega problem i chce z nim walczyć. A to dobrze rokuje na przyszłość. Liczne przykłady potwierdzają, że socjofobia jest możliwa do wyleczenia. Im wcześniej zabierzemy się za rozwiązywanie problemu, tym lepiej. Dowiedziono bowiem, że długotrwała alienacja zmniejsza szanse na całkowite wyleczenie.
Jeżeli chodzi o leczenie terapeutyczne – w przypadku socjofobii stosuje się psychoterapię poznawczo-behawioralną. Głównym założeniem tej metody leczenia jest przekonanie, że emocje, zachowania i myśli człowieka wzajemnie na siebie oddziałują. W ten sposób tworzone są wzorce zachowań, które nie zawsze są dla nas korzystne. Człowiek ma tendencję do utrwalania określonych wzorców zachowań w konkretnych sytuacjach. W większości wypadków ułatwia mu to życie, choć czasem dzieje się wręcz przeciwnie (co doskonale widzimy na przykładzie fobii społecznej). Pomimo, że zaczynamy automatycznie reagować na różne sytuacje, nie oznacza to, że nie możemy naszych reakcji zmienić, zwłaszcza jeżeli przysparzają nam kłopotów. W tym ma nam pomóc psychoterapeuta. Dzięki psychoterapii poznawczo-behawioralnej możemy wykryć nasze zniekształcone interpretacje rzeczywistości, a następnie zastąpić je takimi, które będą dla nas właściwe.
W szczególnie trudnych sytuacjach sama psychoterapia okazuje się niewystarczająca. Tu przychodzi z pomocą psychiatra, który może zapisać leki przeciwdepresyjne, a także przeciwlękowe. Dzięki nim często możliwe jest przebrnięcie przez stresującą sytuację społeczną. Im częściej chory będzie konfrontował się ze swoimi lękami, tym szybciej okaże się, że leki nie są już potrzebne.
Jeżeli stresującym sytuacjom towarzyszą takie reakcje organizmu jak przyspieszona akcja serca, drżenie rąk nad którym nie można zapanować, czy nadmierna potliwość, zazwyczaj podaje się leki zaliczane do grupy beta-blokerów. Są one stosowane przede wszystkim w kardiologii, jednak można je podać w przypadku zaburzeń funkcjonowania układu nerwowego. Leki te obniżają ciśnienie tętnicze, spowalniają pracę serca, odpowiadają za rozkurcz naczyń krwionośnych.
Ważną rolę w leczeniu fobii społecznej odgrywają bliscy chorego. Ich zaangażowanie może bardzo pomóc w integracji z otoczeniem.
