Niedoczynność tarczycy to schorzenie, które dotyka coraz większą liczbę ludzi. Znacznie częściej kobiety niż mężczyzn. Nierzadko żyjemy z nim wiele lat zanim zostanie zdiagnozowane. Objawy niedoczynności tarczycy są na tyle uciążliwe, że utrudniają osobie chorej normalne funkcjonowanie. Warto zdawać sobie sprawę, że na jakość naszego życia z niedoczynnością tarczycy wpływają nie tylko przyjmowane leki, ale też dieta jaką stosujemy. Jak powinno wyglądać żywienie chorego na niedoczynność tarczycy? Jakie produkty należy wprowadzić do menu, a z czego bezwzględnie zrezygnować?
Co to jest niedoczynność tarczycy?
Niedoczynność tarczycy to obecnie bardzo często występująca choroba, która objawia się niedoborem hormonów tarczycy. Jej efektem jest spowolnienie przemian metabolicznych. Wyróżniamy kilka rodzajów niedoczynności tarczycy – niedoczynność pierwotną, która pojawia się na skutek uszkodzenia gruczołu tarczycowego, niedoczynność wtórną będącą efektem niedoboru hormonu TSH wydzielanego przez przysadkę mózgową. Znamy także niedoczynność trzeciorzędową, która powstaje w wyniku niedostatku hormonu peptydowego o nazwie tyreoliberyna (TRH), niedoczynność spowodowaną przez guzy podwzgórza, a także niedoczynność wywołaną urazami głowy. Typowymi objawami niedoczynności tarczycy są przyrost masy ciała, sucha skóra, zaburzenia miesiączkowania, chroniczne zmęczenie, osłabienie organizmu, zaparcia, częste odczuwanie zimna. Współcześnie w przypadku niedoczynności tarczycy stosuje się leczenie farmakologiczne, które nierzadko trwa latami. W przypadku tej przewlekłej choroby duże znaczenie ma odpowiednia dieta, która w dużym stopniu poprawia jakość życia chorego.
Jak działa tarczyca i kiedy pojawiają się problemy?
Tarczyca jest nieparzystym gruczołem, który zlokalizowany jest z przodu, w dolnej części szyi. Waga tarczycy waha się zazwyczaj pomiędzy 30 a 60 g. Może się ona zmienić w ciąży lub podczas cyklu miesiączkowego. Gruczoł ten wytwarza dwa hormony – trójjodotyroninę (oznaczaną jako T3) i tyroksynę (oznaczaną jako T4). T3 i T4 kontrolowane są przez TSH, czyli hormon tyreotropowy, którego produkcja ma miejsce w przysadce mózgowej.
Warto zdawać sobie sprawę, że T4 jest formą nieaktywną, natomiast T3 aktywną. Tarczyca działa prawidłowo, kiedy dochodzi do przekształcenia (konwersji) T4 na T3. Często jednak tak się nie dzieje. Co więcej niekiedy dochodzi do zaburzeń (zazwyczaj są one wynikiem stresu lub niedoborowej diety), wskutek których T3 jest przekształcane w RT3, czyli formę nieaktywną. Takie działanie tarczycy jest jak najbardziej uzasadnione. Spowolnienie metabolizmu o okresach głodu i trudnych warunków zewnętrznych było dla człowieka jedyną szansą na przeżycie.
Do tego, żeby nasza tarczyca funkcjonowała prawidłowo, a więc, żeby dochodziło do przemiany T4 w T3, organizm potrzebuje enzymu wytwarzanego przez bakterie jelitowe – sufatazy. Bez niego również leczenie farmakologiczne nie przyniesie oczekiwanych rezultatów. Jak widać odpowiednia dieta jest niezbędna dla osób cierpiących na niedoczynność tarczycy.
Jakie są objawy niedoczynności tarczycy?
Niedoczynność tarczycy wiąże się z pewnymi objawami, które nie są jednak na tyle charakterystyczne, żeby szybko zdiagnozować tę chorobę. Z tego względu wiele osób żyje z niedoczynnością wiele lat. A jakość ich życia pozostawia wiele do życzenia, gdyż niedoczynność wiąże się z takimi dolegliwościami jak:
- szybkie męczenie się,
- senność (niezależnie od tego ile godzin przespaliśmy),
- odczuwanie chłodu nawet przy wysokich temperaturach,
- problemy z pamięcią i koncentracją,
- przyrost masy ciała pomimo braku zmian w diecie,
- obrzęki twarzy i ciała,
- sztywność mięśni,
- bóle głowy,
- wzdęcia i zaparcia,
- płytki oddech i ataki duszności (zwłaszcza po wysiłku fizycznym),
- suchość skóry,
- łamliwe, wypadające włosy,
- pękające paznokcie,
- problemy z donoszeniem ciąży,
- osłabienie libido, a u mężczyzn nawet impotencja,
- obniżenie nastroju, objawy wskazujące na depresję.
Żeby zdiagnozować niedoczynność tarczycy, konieczne jest wykonanie badań hormonalnych – stężenia TSH we krwi, a także poziomu tyroksyny.
Niedoczynność tarczycy – zalecenia żywieniowe
Jeżeli stwierdzono u nas niedoczynność tarczycy, powinniśmy jak najszybciej zmodyfikować sposób żywienia. Dieta przy niedoczynności tarczycy powinna być alkaliczna, ponieważ zakwaszenie organizmu spowalnia pracę tego gruczołu. Dieta alkaliczna to taka, w której produkty o pH zasadowym stanowią od siedemdziesięciu do osiemdziesięciu procent. Pozostałe trzydzieści-dwadzieścia procent to żywność o kwaśnym pH, czyli mięso, nabiał, a także część węglowodanów.
Sama dieta odkwaszająca często okazuje się niewystarczająca.
Osoby, które cierpią na niedoczynność tarczycy mają zbyt dużo estrogenu w stosunku do progesteronu. Warto zdawać sobie sprawę, że taki stan jest niebezpieczny gdyż blokuje pracę tarczycy, a dodatkowo może przyczynić się do rozwoju chorób nowotworowych. Z tego względu należy całkowicie wykluczyć z menu mięso i nabiał pochodzące z przemysłowej hodowli.
Dobrze jest również włączyć do menu produkty, które posiadają właściwości obniżające poziom estrogenu. Zaliczamy do nich:
- paprykę,
- jabłka,
- gruszki,
- pestki dyni,
- ziemniaki,
- pomidory,
- cebulę,
- morele,
- bakłażany,
- figi,
- jagody goji,
- mango,
- a także zieloną herbatę czy napar z nagietka lub mniszka lekarskiego.
W przypadku diety w niedoczynności tarczycy bardzo ważne jest zwiększenie spożycia pełnowartościowego białka (optymalna ilość białka to w tym przypadku nawet 1,5-2 g na każdy kilogram masy ciała). Jest ono tak ważne, gdyż jego strawienie wiąże się z większym zużyciem energii. Krótko mówiąc białko w diecie przyspiesza metabolizm. Jednocześnie produkty białkowe zakwaszają organizm, dlatego konieczne jest ich zrównoważenie żywnością o pH zasadowym – przede wszystkim warzywami.
Dużym utrudnieniem dla osób, które stosują dietę przy niedoczynności tarczycy jest fakt, że nie mogą one spożywać wszystkich warzyw. Konieczna jest rezygnacja z brukselki, kapusty, chrzanu, brokułów, a także soi. Dla większości ludzi są one zdrowe, jednak zawierają goitrogeny, czyli substancje, które:
- utrudniają wychwytywanie jodu przez tarczycę,
- blokują działanie enzymu TPO (tyreoperoksydazy), która dołącza jod do aminokwasu – tyrozyny, tworząc hormony tarczycy,
- a także spowalniają działanie TSH.
Dieta przy niedoczynności tarczycy nie powinna zawierać również kaszy jaglanej lub ograniczyć jej ilość. Kasza jaglana ma ogromną ilość prozdrowotnych właściwości, jednak hamuje produkcję hormonów przez tarczycę. Ta sama sytuacja dotyczy popularnych orzeszków ziemnych (rezygnujemy również z masła orzechowego wyprodukowanego z tych orzechów).
Jeżeli cierpimy na niedoczynność tarczycy, koniecznie zrezygnujmy ze spożywania słodyczy, a także innych węglowodanów prostych, gdyż spowalniają one metabolizm. Zastępujemy je węglowodanami złożonymi, które działają pozytywnie na organizm – zapobiegają między innymi dolegliwościom trawiennym charakterystycznym dla niedoczynności tarczycy, a więc wzdęciom i zaparciom. Niezbędna jest również rezygnacja z alkoholu.
Nasycone kwasy tłuszczowe nie są naszymi sprzymierzeńcami, dlatego zastępujemy je kwasami nienasyconymi. Odpowiednie są zwłaszcza kwasy omega-3, które mają właściwości przeciwzapalne. Kwasy omega-3 znajdziemy w takich produktach jak siemię lniane, tłuste ryby morskie, awokado, czy oleju lnianym.
Jod w diecie przy niedoczynności tarczycy
W przypadku niedoczynności tarczycy jod odgrywa ogromną rolę, jako że siedemdziesiąt procent jodu w naszym organizmie znajduje się właśnie w tarczycy. Jest on głównym składnikiem hormonów tarczycy, a jego niedobór powoduje niedoczynność tarczycy (choć przyczyn tego schorzenia może być więcej).
Zanim zdecydujemy się na włączenie jodu w postaci suplementów do naszej diety, uprzednio wykonajmy badania na jego stężenie w moczu. Może się bowiem okazać, że poziom jodu jest odpowiedni, a niedoczynność tarczycy została wywołana przez inne czynniki. Przedawkowanie jodu może doprowadzić do rozwoju choroby Hashimoto, dlatego musimy mieć pewność, że jest on nam rzeczywiście potrzebny.
Jeżeli badania laboratoryjne wykażą, że w naszym organizmie brakuje jodu, zdecydujmy się na zmiany w diecie, dzięki którym nie ryzykujemy przedawkowania tego pierwiastka. Produkty, które zawierają jod to na przykład ryby, a w szczególności dorsz, nabiał, jaja, szpinak, truskawki, orzechy, płatki owsiane, brązowy ryż, fasola, ziemniaki, borówki amerykańskie, czy gruszki. Jod można znaleźć także w niektórych wodach mineralnych, czy jodowanej soli.
Magnez w niedoczynności tarczycy
W diecie osoby cierpiącej na niedoczynność tarczycy nie może zabraknąć magnezu. Poprawia on pracę tarczycy, zwiększa tempo przemian metabolicznych, zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę (ogromna większość osób cierpiących na niedoczynność tarczycy ma także insulinoodporność), pozytywnie wpływa na pracę układu odpornościowego i nerwowego.
Ze względu na lepszą wchłanialność zaleca się spożywanie magnezu zawartego w żywności. Należy go szukać w takich produktach jak kasza jęczmienna, awokado, kasza gryczana, łosoś, makrela, dorsz, wątróbka, ser żółty, szpinak, banany, płatki owsiane, orzechy, warzywa strączkowe, pestki dyni, pestki słonecznika, owoce morza, kakao, gorzka czekolada.
Selen przy niedoczynności tarczycy
Selen jest niezbędny dla prawidłowej pracy tarczycy (osiemdziesiąt procent tego pierwiastka w naszym organizmie znajduje się właśnie w tym gruczole), dlatego w przypadku gdy cierpimy na niedoczynność koniecznie wykonajmy badania wykluczające ewentualne niedobory. Bardzo dobrze, kiedy zapotrzebowanie na selen pokrywa dieta. Wówczas suplementacja nie jest konieczna, co jest tym ważniejsze, że zbyt duże ilości selenu są dla naszego organizmu toksyczne.
Co więcej selen z żywności jest znacznie lepiej przyswajalny niż ten w postaci syntetycznej. Jest on obecny w takich produktach jak mięso, ryby, owoce morza, jaja, orzechy brazylijskie, nabiał, sezam, pełnoziarnisty chleb, grzyby, szpinak, czosnek, cebula.
Nietolerancje pokarmowe
Nie ma jednej diety przy niedoczynności tarczycy, która będzie odpowiednia dla każdego. Wielu chorych cierpi również na różnego rodzaju nietolerancje pokarmowe, które (jeżeli nie są wykryte) mogą hamować cały proces leczenia i uniemożliwiać utratę wagi.
Jak często jeść?
W przypadku niedoczynności tarczycy częstotliwość spożywania posiłków jest tak samo ważna jak ich jakość. Zaleca się jedzenie pięciu posiłków dziennie, a przerwy pomiędzy nimi powinny wynosić około trzy-cztery godziny. Regularne odżywanie ma tak duże znaczenie, ponieważ nie chroni przed spowolnieniem przemiany materii. Istotne jest także, żeby ostatni posiłek spożyć trzy, maksymalnie dwie godziny przed pójściem spać.
Choć dieta przy niedoczynności tarczycy ma spowodować między innymi utratę wagi, nie jest wskazane nadmierne ograniczanie kalorii. Restrykcyjny sposób odżywiania może w tym przypadku przynieść efekty odwrotne od zamierzonych – zwiększy ona stężenie TSH, a także spowolni przemianę materii.
Przykładowy jadłospis dla osoby z niedoczynnością tarczycy
Śniadanie
Szklanka maślanki, gruszka, dwie kromki pieczywa pełnoziarnistego z chudą szynką z indyka, pomidorem, papryką i sałatą. Do picia zielona herbata.
II śniadanie
Kanapka z pieczywa pełnoziarnistego, połówki awokado, chudej szynki, posypana siemieniem lnianym, dwa orzechy brazylijskie, banan.
Obiad
Pierś z kurczaka w curry, ziemniaki gotowane na parze, sałatka z sałaty rzymskiej, ogórków, oliwek, pomidorów, pestek dyni i słonecznika.
Kolacja
Serek wiejski, dwie kanapki z pieczywem pełnoziarnistym, serem, wędliną i kiszonym ogórkiem, gruszka, jabłko. Do picia napar z nagietka.
