Stwardnienie rozsiane jest przewlekła chorobą centralnego układu nerwowego, która najczęściej dotyka kobiety pomiędzy dwudziestym a czterdziestym rokiem życia. Współcześnie wielu lekarzy twierdzi, że można zminimalizować objawy tego schorzenia przy pomocy diety. Jak powinien wyglądać jadłospis osoby cierpiącej na stwardnienie rozsiane?
Czym jest stwardnienie rozsiane?
Mianem stwardnienia rozsianego określamy przewlekłą chorobę układu ośrodkowego układu nerwowego (zalicza się ją do chorób zapalno-demielinizacyjnych). W większości wypadków dotyka ona ludzi młodych (pomiędzy dwudziestym a czterdziestym rokiem życia), znacznie częściej kobiety niż mężczyzn. Charakterystycznym jest, że schorzenie to częściej występuje w krajach o klimacie umiarkowanym. Współczesna medycyna nie jest w stanie jednoznacznie wskazać przyczyn stwardnienia rozsianego. W wyniku choroby niszczone są osłonki mielinowe (są one niezbędne do prawidłowego przewodnictwa impulsów nerwowych). Przypuszcza się, że na wystąpienie choroby składają się czynniki genetyczne, środowiskowe, a także immunologiczne. U chorego na stwardnienie rozsiane przeciwciała produkowane przez układ immunologiczny niszczą własne włókna nerwowe. Do charakterystycznych objawów stwardnienia rozsianego zaliczamy zaburzenia czucia, osłabienie siły mięśniowej, bóle gałki ocznej, podwójne widzenie, zaburzenia równowagi, nadwrażliwość na ciepło, zaburzenia koordynacji ruchów, utrata częściowej kontroli nad kończynami, zaburzenia mowy, zaburzenia seksualne, nieprawidłowości w oddawaniu moczu i stolca, zespół chronicznego zmęczenia, problemy emocjonalne, zaburzenia pamięci krótkotrwałej. Jako, że medycyna nie jest w stanie jednoznacznie ustalić przyczyn stwardnienia rozsianego, nie jest możliwe jego wyleczenie. Obecnie stosowane jest leczenie objawowe, lekarze starają się spowolnić postęp choroby. W minimalizowaniu objawów tej choroby duże znaczenie odgrywa dieta.
Dieta przy stwardnieniu rozsianym
W przypadku choroby tak ciężkiej jak stwardnienie rozsiane dieta nie może doprowadzić do pełnego wyleczenia, może jednak łagodzić objawy i hamować postęp schorzenia.
U chorych na stwardnienie rozsiane stwierdza się obecność komórek układu odpornościowego w układzie nerwowym (w przypadku osób zdrowych oba te układy są całkowicie odizolowane). Za uszkodzenia komórek nerwowych odpowiadają nie tylko przeciwciała, ale też wolne rodniki, które w nadmiarze doprowadzają do stresu oksydacyjnego. Niektórzy przypuszczają, że rozwojowi choroby mogą sprzyjać nieprawidłowy styl życia i niewłaściwa dieta. Odżywianie, które zdaniem lekarzy może zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia choroby opiera się na żywności wysoko przetworzonej, dużej ilości tłuszczów pochodzenia zwierzęcego, czy przetworach mlecznych. Inne czynniki, które sprzyjają wystąpieniu SM to przewlekły stres, palenie papierosów a także przewlekłe infekcje z czasów dzieciństwa.
Dobrze dobrana dieta może w dużej mierze wspomagać konwencjonalne leczenie. Chorzy ją stosujący dostrzegają złagodzenie objawów SM, a także poprawę ogólnej kondycji organizmu. Odpowiednie odżywianie jest ważne również ze względu na fakt, że niektóre produkty są w stanie zaostrzać objawy stwardnienia rozsianego.
Produkty, z których trzeba zrezygnować
Dieta przy SM powinna wykluczać produkty takie jak:
– gluten,
– nasycone kwasy tłuszczowe,
– białka krowiego mleka.
Bardzo ważne jest, żeby unikać spożywania zbyt dużej ilości kalorii i żywności wysoko przetworzonej. Dostarczanie organizmowi nadmiernych ilości kalorii nigdy nie jest zdrowe, a w przypadku SM ma szczególnie negatywne konsekwencje. Wysokokaloryczna dieta bazująca na produktach wysoko przetworzonych znacznie zwiększa ilość insuliny, co prowadzi do wytwarzania wolnych rodników i powstawania stanów zapalnych.
Gluten jest obecny w ziarnach zbóż takich jak pszenica, jęczmień, owies, czy żyto. Jednym ze składników glutenu jest gliadyna, która nasila dolegliwości neurologiczne typowe dla stwardnienia rozsianego. Stosowanie diety bezglutenowej zazwyczaj ma pozytywny wpływ na jakość życia chorych na stwardnienie rozsiane.
Bardzo ważne jest wykluczenie z menu produktów zawierających nasycone kwasy tłuszczowe. Na czarnej liście osoby chorej na SM powinny się znaleźć tłuste mięso, sery, masło, a także tłuste mleko. Spożywanie dużych ilości tego typu produktów nasila stany zapalne, ma również negatywny wpływ na kondycję mikroflory jelitowej. Koniecznie trzeba wyeliminować z diety także utwardzone tłuszcze roślinne (na przykład margaryny). Niedopuszczalne jest smażenie na tłuszczu (taki sposób obróbki termicznej przyczynia się do powstawania ogromnych ilości wolnych rodników).
Niekorzystny wpływ na stan zdrowia osób cierpiących na SM mają białka mleka krowiego, a konkretnie globulinowe białko błony tłuszczu mleka – butyrofilin (BTN). Jest ono odpowiedzialne za aktywację komórek układu odpornościowego, które w przypadku stwardnienia rozsianego atakują mieliny.
Jak powinna wyglądać prawidłowa dieta dla osób chorych na stwardnienie rozsiane?
Odpowiednio skomponowana dieta może zapobiegać stanom zapalnym i łagodzić te już istniejące. Dzięki niej jesteśmy w stanie zadbać o mikroflorę w naszych jelitach (nieprawidłowa przyczynia się do zwiększenia stanów zapalnych, a tym samym zaostrzenia objawów stwardnienia rozsianego). Bardzo ważne jest wprowadzenie do menu produktów zawierających bakterie probiotyczne. Znajdziemy je między innymi w produktach fermentowanych – ogórkach kiszonych, kapuście kiszonej, kwasie chlebowym, kwasie buraczanym, a także innych fermentowanych warzywach.
Konieczność ograniczenia spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych, nie oznacza, że powinniśmy rezygnować z tłuszczów. Są one niezbędne do prawidłowej pracy układu nerwowego. Warto jednak postawić na wielonienasycone kwasy tłuszczowe, a przede wszystkim kwasy omega-3 (DHA i EPA). Charakteryzują się one silnym działaniem przeciwzapalnym, dlatego łagodzą objawy stwardnienia rozsianego. 
Warunkiem, który musi być spełniony jest spożywanie kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6 w odpowiednich proporcjach (przyjmuje się, że właściwe proporcje omega-3 do omega-6 mieszczą się w przedziale od 1:1 do 1:5-6). Wielonienasycone kwasy tłuszczowe można znaleźć w tłustych rybach morskich (nie powinny być one jednak jedynym źródłem tłuszczów w diecie, gdyż są zanieczyszczone metalami ciężkimi), warzywach, owocach (bardzo dobrym źródłem omega-3 jest awokado), olejach roślinnych, siemieniu lnianym, nasionach czarnuszki, oliwie z oliwek.
Charakterystycznym dla choroby jaką jest stwardnienie rozsiane jest występowanie w krajach o klimacie umiarkowanych. Z tego względu lekarze podejrzewają, że czynnikiem rozwoju choroby może być niedostateczna ilość witaminy D (większość osób w Polsce cierpi na jej niedobory). Witamina D jest wytwarzana przez ludzki organizm na skutek kontaktu promieni słonecznych ze skórą. Niestety w klimacie umiarkowanym przez większość roku nie ma wystarczających ilości słońca, co przyczynia się do rozwoju niedoborów. Witaminę D można znaleźć w niektórych produktach spożywczych. Osoby chorujące na stwardnienie rozsiane mogą czerpać witaminę D z tłustych ryb morskich, oleju z wątroby dorsza, a także produktów spożywczych wzbogacanych tą witaminą. Jako, że w wielu wypadkach sama dieta może okazać się niewystarczająca do pokrycia zapotrzebowania na witaminę D, zaleca się również jej suplementację.
W przypadku stwardnienia rozsianego bardzo ważne jest spożywanie produktów, które ograniczą ilość wolnych rodników w naszym organizmie. Są to produkty zawierające duże ilości antyoksydantów. Znajdziemy je przede wszystkim w:
– owocach i warzywach,
– zielonej herbacie,
– pestkach i nasionach,
– ziołach,
– kakao.
Osoby chore na SM powinny wybierać produkty, które w swoim składzie mają resweratrol (działa on silnie przeciwzapalnie, jest obecny w gorzkiej czekoladzie, czerwonym winie, owocach jagodowych, czy ciemnych winogronach). Kolejnym związkiem, który może zminimalizować objawy stwardnienia rozsianego jest kwercetyna, którą znajdziemy w jabłkach, cebuli, pomidorach, winie, czy owocach cytrusowych. Kwercetyna charakteryzuje się działaniem przeciwzapalnym i antywirusowym. Jest w stanie przekraczać barierę krew-mózg. Jej obecność hamuje rozpad osłonek mielinowych.
Dla osoby cierpiącej na stwardnienie rozsiane duże znaczenie mają antocyjany, czyli związki, które działają przeciwzapalnie, przeciwutleniająco, są w stanie zminimalizować obrzęki i uszczelniać naczynia włosowate. Znajdziemy je między innymi w takich produktach jak truskawki, jagody, żurawina, maliny, czy wiśnie.
W diecie osoby z SM nie może zabraknąć produktów bogatych w katechiny – związków o działaniu przeciwnowotworowym i przeciwzapalnym. Katechiny są obecne w zielonej herbacie, a także morelach.
Silne działanie przeciwzapalne wykazuje również kurkumina – jest ona żółtym barwnikiem występującym w takich przyprawach jak kurkuma, czy curry. Bardzo ważnymi związkami, które mogą zminimalizować objawy SM są beta-karoten i likopen. Te karotenoidy charakteryzują się bardzo silnym działaniem przeciwutleniającym i przeciwzapalnym. Znajdziemy je między innymi w pomidorach, arbuzach, czerwonych grejpfrutach, morelach, czy dyni.
Warto pamiętać o włączeniu do menu oliwy z oliwek, która oprócz wielonienasyconych kwasów tłuszczowych zawiera w swoim składzie związek o nazwie hydroksytyrosol.
Witaminy i minerały kontra stwardnienie rozsiane
Osoby zmagające się ze stwardnieniem rozsianym powinny zadbać o to, by ich dieta zawierała witaminy i minerały niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Konieczne jest spożywanie produktów bogatych w witaminę C, która jest silnym przeciwutleniaczem (przez co łagodzi skutki stresu oksydacyjnego). Kwas askorbinowy wspiera funkcjonowanie układu odpornościowego, a także układu nerwowego. Duże ilości witaminy C można znaleźć w owocach rokitnika, owocach dzikiej róży, papryce, natce pietruszki, ziemniakach, kapuście, a także owocach jagodowych. Pamiętajmy, że witamina C jest bardzo niestabilna – niszczą ją między innymi wysokie temperatury.
Bardzo silnym antyoksydantem jest również witamina E. Jest ona szczególnie potrzebna osobom chorym na SM, gdyż łagodzi stany zapalne, chroni osłonkę mielinową, bierze udział w przekazywaniu impulsów nerwowych. Pokaźne jej ilości znajdziemy w pestkach dyni, pestkach słonecznika, olejach roślinnych, orzechach, czy migdałach.
Prawidłowa praca układu nerwowego jest niemożliwa bez witamin z grupy B są one obecne w jajach, podrobach, mięsie, zielonych warzywach, roślinach strączkowych, czy orzechach. W przypadku stwardnienia rozsianego zapotrzebowanie na witaminy B jest duże, dlatego lekarz może zalecić dodatkową suplementację. Ich rola jest trudna do przecenienia, gdyż biorą udział w budowie osłonki mielinowej, tworzeniu neuroprzekaźników. Szczególnie ważne dla osoby z SM są witamina B6 i witamina B12. Jako, że witamina B12 dostępna jest tylko i wyłącznie w produktach pochodzenia zwierzęcego, w wielu wypadkach zalecana będzie jej suplementacja.
Żeby zminimalizować objawy stwardnienia rozsianego należy spożywać produkty bogate w związki mineralne. Konieczne jest dbanie o prawidłowy poziom żelaza, które jest potrzebne między innymi do prawidłowej pracy komórek układu odpornościowego. Niezbędny jest również magnez, który bierze udział w procesach przewodnictwa nerwowego.
Konieczne jest spożywanie produktów bogatych w wapń (jednak unikajmy łączenia wapnia z żelazem). Wapń jest niezbędny do prawidłowego przekazywania impulsów nerwowych. Jego obecność chroni też przed skurczami mięśni. Współcześnie uważa się, że jednym z lepszych źródeł wapnia jest mleko, którego jednak nie powinny spożywać osoby chore na stwardnienie rozsiane. Na szczęście pierwiastek ten jest obecny także w:
- warzywach kapustnych,
- rybach (należy jeść małe ryby razem ze szkieletem),
- roślinach strączkowych,
- sezamie,
- nasionach słonecznika,
- maku,
- migdałach,
- orzechach.
Potrzeby będzie również cynk, który wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego, miedź (bez niej niemożliwe jest prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego), a także selen, który zabezpiecza organizm przed stresem oksydacyjnym.
Dieta przy stwardnieniu rozsianym jest dietą eliminacyjną. Jednocześnie powinna być bardzo urozmaicona, żeby dostarczyć organizmowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych. Niezmiernie ważne jest też ograniczenie kalorii. Może się zdarzyć, że dieta nie będzie w stanie zaspokoić zapotrzebowania organizmu chorego na wszystkie potrzebne substancje odżywcze – wówczas lekarz może podjąć decyzję o wprowadzeniu suplementacji (nie należy jednak stosować suplementów na własną rękę).
